Κάρο: Το πολύτιμο εργαλείο αιώνων που χάθηκε

Το κάρο ήταν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας σε κάθε αγροτικό νοικοκυριό. Πολλά σπίτια είχαν ακόμα και δεύτερο κάρο, μικρότερο και δίτροχο, που το έσερναν γάιδαροι. Αξίζει να σημειωθεί ότι εδώ αναφερόμαστε στα τετράποδα ζώα, όχι σε ανθρώπους που επέβαιναν στο κάρο.

Ο αγρότης χρησιμοποιούσε το κάρο για να μεταφέρει τα απαραίτητα εργαλεία στο χωράφι, όπως το αλέτρι, τον ζυγό, το καϊσι και το ούτρες (μεταλλικό πίρο). Επίσης, μετέφερε νερό για τις ανάγκες της εργασίας. Το κάρο ήταν το βασικό μέσο μεταφοράς για τις εργασίες του θερισμού, του τσαπίσματος, της συγκομιδής και της μεταφοράς του βαμβακιού από το χωράφι στο σπίτι. Ακόμα, χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά του αλωνισμένου άχυρου και του σιταριού στο σπίτι.

Υπήρχε επίσης το αλογόκαρο, που μπορούμε να το παρομοιάσουμε με το σημερινό επιβατικό αυτοκίνητο Ι.Χ. Οι άνθρωποι το χρησιμοποιούσαν για να μεταβαίνουν στην πόλη για ψώνια. Συνοψίζοντας, το κάρο ήταν ένα πολύχρηστο εργαλείο.

Η εποχή του κάρου έφτασε στο τέλος της στη δεκαετία του 1970. Σταδιακά, αλλά σταθερά, αντικαταστάθηκε από το τρακτέρ με την πλατφόρμα (καρότσα). Σήμερα, το κάρο επιβιώνει μόνο ως εκθεσιακό αντικείμενο σε λαογραφικά μουσεία, αποτελώντας κομμάτι της παραδοσιακής αγροτικής κληρονομιάς.

Η δικές μας γενιές ήταν οι τελευταίες που είδαν εν χρήση το κάρο το οποίο πλέον έχει χαθεί μετά από χιλιάδες χρόνια.

Η εφεύρεση του κάρου συμπίπτει με την επινόηση του τροχού. Φαίνεται ότι πρώτοι χρησιμοποίησαν τα κάρα οι λαοί της Μεσοποταμίας, οι Σουμέριοι και οι Χετταίοι και όχι οι Ασσύριοι όπως πιστευόταν παλαιότερα. Οι Αιγύπτιοι εφηύραν τον τροχό με μεταλλική στεφάνη και τον ακτινωτό τροχό, που αργότερα τελειοποίησαν οι Ασσύριοι. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα πρώτα κάρα οι ρόδες ήταν καρφωμένες στον άξονα, ενώ αργότερα τελειοποιήθηκαν και οι ρόδες γυρίζουν ελεύθερες γύρω από τον ακίνητο άξονα.

Για να σέρνουν τα κάρα, χρησιμοποιούσαν δούλους ή διάφορα ζώα, κυρίως βόδια και άλογα, που δένονταν με το κάρο με τη βοήθεια του ζυγού και δερμάτινων λουριών. Η εφεύρεση του κάρου βοήθησε πολύ στη μετέπειτα πρόοδο της ανθρωπότητας. Μέχρι τότε οι μεταφορές γίνονταν με τα χέρια του ανθρώπου και ήταν εξαιρετικά δύσκολες και πρακτικά αδύνατες.

Στην αρχαία Ελλάδα, συνηθέστερος τύπος κάρου ήταν το άρμα. Το άρμα αποτελούνταν από μια επίπεδη βάση προφυλαγμένη από μπροστά και ανοιχτή από πίσω. Ο οδηγός στεκόταν όρθιος. Το άρμα ήταν δίτροχο γιατί δεν είχε βρεθεί ακόμη ο τρόπος ν' αλλάζουν διεύθυνση οι ρόδες και έτσι ο χειρισμός τετράτροχου κάρου ήταν πολύ δύσκολος. Το άρμα χρησιμοποιούταν στις μάχες, στο κυνήγι, στις ιπποδρομίες, στις γιορτές και στους περίπατους.

Οι Ρωμαίοι, εκτός από το τέθριππο άρμα, χρησιμοποίησαν για τα ταξίδια μεγαλύτερα κάρα με τέσσερις τροχούς, που επέτρεπαν να ταξιδεύει κανείς καθιστός. Είχαν γίνει στο μεταξύ προσπάθειες να σύρονται κάρα από περισσότερα του ενός ζώα, πράγμα που συντέλεσε πολύ στην ανάπτυξη του κάρου.

Κατά τον Μεσαίωνα βελτιώθηκε ο τρόπος ζεύξης των ζώων στα κάρα. Επίσης οι προσπάθειες στρέφονταν στην ανάρτηση του κάρου. Πολλές φορές χρησιμοποιούσαν ένα ξεχωριστό κάρο δεμένο στην αρχική βάση με αλυσίδες, έτσι ώστε τα τραντάγματα να μην επηρεάζουν πολύ αυτούς που βρίσκονταν μέσα στο κάρο. Άρχισαν δηλαδή οι πρώτες πρόοδοι στο θέμα της άνεσης ενός ταξιδιού, ενώ οι σούστες δεν είχαν ακόμη εφευρεθεί.

Αρχικά τα κάρα ήταν ανοικτά, έμοιαζαν δηλαδή πολύ με τα σημερινά κάρα. Αργότερα φτιάχτηκαν κλειστά κάρα, συνήθως με δέρμα, για να προφυλάσσουν αυτούς που ταξίδευαν από το κρύο και τη βροχή. Πολλές φορές τα κάρα ήταν μόνιμα κλειστά με πόρτες που φωτίζονταν με γυάλινα παράθυρα. Τα καθίσματα έγιναν πιο άνετα, πιο μαλακά και τα πολυτελή κάρα διακοσμούνταν πλούσια. Όλα αυτά έδιναν στα κάρα εξαιρετικό βάρος και για να τα σύρουν χρειαζόντουσαν 4 - 8 άλογα. Τα κάρα έγιναν τότε «μπερλίνες», με αντιμέτωπα καθίσματα, αργότερα λεωφορεία και ταχυδρομικά κάρα.

Κατά την Αναγέννηση και μετά από αυτήν κατασκευάστηκαν διάφορα κάρα σε πολλούς τύπους και ρυθμούς. Τέτοια ήταν: η μπερλίνα κουπέ, το κουπέ, το τετράτροχο καμπριολέ, το καλές ντε ζαρντέν, το λαντώ και η Βικτώρια. Για όσους αγαπούσαν την ταχύτητα υπήρχαν τα δίτροχα κάρα Φαέθων και Δουξ, που μπορούσε να τα οδηγήσει κανείς και όρθιος. Όμως για τις σοβαρές μετακινήσεις χρησιμοποιούνταν τετράτροχα κάρα.

Το κάρο άρχισε να χρησιμοποιείται ευρύτατα και σαν λεωφορείο. Αυτά τα κάρα, τα λεγόμενα παμφορεία, πολλές φορές και διώροφα, σύρονταν αναλόγως του μεγέθους, από 2 - 8 άλογα και μετέφεραν επιβάτες εντός πόλης ή από πόλη σε πόλη. Υπήρχαν εταιρείες λεωφορείων που εξασφάλιζαν τη συγκοινωνία με κανονικά δρομολόγια, τακτικές στάσεις σε διάφορα σημεία και καθορισμένο εισιτήριο. Εκτοπίστηκαν στις εντός πόλης μεταφορές από το αυτοκίνητο λεωφορείο και στις μεγάλες αποστάσεις από το τρένο, πολύ γρήγορα. Ήταν κάτι ανάλογο με το ιππήλατο τραμ, με τη διαφορά ότι ήταν ελεύθερης πορείας. Η έλξη του, ανάλογα με το μέγεθος, γινόταν με τουλάχιστον δύο άλογα.

Επίσης γρήγορα και ελαφριά κάρα χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά του ταχυδρομείου. Αυτά τα κάρα ταξίδευαν συνέχεια και άλλαζαν άλογα στους σταθμούς.

Παρόλα αυτά δεν έπαψαν να χρησιμοποιούνται τα πολύ ελαφριά δίτροχα κάρα για ψυχαγωγία και περιπάτους στην εξοχή. Τέτοια κάρα ήταν τα ντεζομπλιζάντ, τα κουκού, τα τίλπουρυ, τα καμπριολέ και τα τοννώ.

Το κάρο χρησιμοποιήθηκε σαν αποκλειστικό μέσο συγκοινωνίας μέχρι την εμφάνιση του σιδηρόδρομου, που διευκόλυνε αφάνταστα τις μεταφορές σε μεγάλες αποστάσεις. Τελικώς, η εμφάνιση του αυτοκινήτου στις αρχές του 20ου αιώνα εκτόπισε σχεδόν τελείως τα κάρα, που σήμερα χρησιμοποιούνται ελάχιστα και μόνο για λόγους διασκέδασης.