Ύβρις, άτη, νέμεσις και τίσις στην αρχαιότητα / Hubris, ati, nemesis and tisis in antiquity

ENGLISH

Ελληνική ιστορία / Αρχαία Ελλάδα - Tελευταίες αναρτήσεις (Latest posts)

Ελληνισμός (Hellinism) / Πίστη (Faith) / Λατρεία στην Αρχαία Ελλάδα (Worship in Ancient Greece) - Τελευταίες αναρτήσεις (Latest posts)

Μυθολογία (Mythology) / Ελληνική Μυθολογία (Greek Mythology) - Τελευταίες αναρτήσεις (Lates posts)

Μελανόμορφη κεραμική (550 π.Χ.) που απεικονίζει τον Προμηθέα να εκτίει την ποινή του, δεμένο σε στήλη.

Τι σημαίνουν η ύβρις, άτη, νέμεσις και τίσις

Οι όροι ύβρις, άτη, νέμεσις και τίσις καθιερώθηκαν στην αρχαία Ελλάδα και είχαν συγκεκριμένη έννοια και ρόλο στην καθημερινή ζωή.

Αποδίδοντας την αντίληψη σχετικά με την ύβρη και τις συνέπειές της, όπως τουλάχιστον παρουσιάζεται στην αρχαιότερή της μορφή, με το σχήμα ὕβρις → ἄτη → νέμεσις → τίσις  μπορούμε να πούμε ότι οι αρχαίοι πίστευαν πως μια «ὕβρις» συνήθως προκαλούσε την επέμβαση των θεών, και κυρίως του Δία, που έστελνε στον υβριστή την «ἄτην», δηλαδή το θόλωμα, την τύφλωση του νου. Αυτή με τη σειρά της οδηγούσε τον υβριστή σε νέες ύβρεις, ώσπου να διαπράξει μια πολύ μεγάλη α-νοησία, να υποπέσει σε ένα πολύ σοβαρό σφάλμα, το οποίο προκαλούσε την «νέμεσιν», την οργή και εκδίκηση δηλαδή των θεών, που επέφερε την «τίσιν», δηλ. την τιμωρία και τη συντριβή/καταστροφή του. Από την κλασική εποχή και μετά, σε πολλές περιπτώσεις οι έννοιες Άτη, Δίκη και Νέμεσις φαίνεται να αποκτούν στη συνείδηση των ανθρώπων ισοδύναμη σημασία, αυτήν της θείας τιμωρίας.

Ύβρις

Η «ύβρις» αποτελούσε μία βασική έννοια στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων και χρησιμοποιούνταν για κάποιον που υπερεκτιμούσε τις ικανότητές του και συμπεριφερόταν με αλαζονικό και προσβλητικό τρόπο απέναντι στους άλλους, στους νόμους της πολιτείας αλλά κυρίως απέναντι στις θεότητες.

Με τις υβριστικές πράξεις οι θεοί, σύμφωνα με τη δοξασίες των αρχαίων, προσβάλλονταν και εξοργίζονταν.

Η ύβρις ήταν βασική αντίληψη της κοσμοθεωρίας των αρχαίων Ελλήνων. Όταν κάποιος, υπερεκτιμώντας τις ικανότητες και τη δύναμή του (σωματική, αλλά κυρίως πολιτική, στρατιωτική και οικονομική, συμπεριφερόταν με βίαιο, αλαζονικό και προσβλητικό τρόπο απέναντι στους άλλους, στους νόμους της πολιτείας και κυρίως απέναντι στον άγραφο θεϊκό νόμο - που επέβαλλαν όρια στην ανθρώπινη δράση -, θεωρούνταν ότι διέπραττε «ὕβριν», δηλαδή παρουσίαζε συμπεριφορά με την οποία επιχειρούσε να υπερβεί τη θνητή φύση του και να εξομοιωθεί με τους θεούς, με συνέπεια την προσβολή και τον εξοργισμό τους.

Η βίαια, αυθάδης και αλαζονική αυτή στάση/συμπεριφορά, που αποτελούσε για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο παραβίαση της ηθικής τάξης και απόπειρα ανατροπής της κοινωνικής ισορροπίας και γενικότερα της τάξης του κόσμου, πιστευόταν ότι (επαναλαμβανόμενη, και μάλιστα μετά από προειδοποιήσεις των ίδιων των θεών) οδηγούσε τελικά στην πτώση και καταστροφή του «ὑβριστοῦ» (ὕβρις > ὑβρίζω > ὑβριστής).

Η λέξη ύβρις πέρα από τη λόγια νεοελληνική χρήση της με τις σημασίες «βρισιά» (κυρίως στον πληθυντικό αριθμό «ύβρεις») και συνακόλουθα «κάτι που θίγει την τιμή και την αξιοπρέπεια κάποιου» - οι οποίες είναι φυσιολογικές εξελίξεις της αρχαίας σημασίας -, αρκετές φορές χρησιμοποιείται και στην εποχή μας, σε πιο προσεγμένο επίπεδο λόγου, με την αρχαιοελληνική σημασία της για να χαρακτηρίσει ανάλογες αλαζονικές συμπεριφορές συνανθρώπων μας.

Άτη

Η «ύβρις» προκαλούσε, κατ' επέκταση, την επέμβαση των θεών, και κυρίως του Δία, που έστελνε στον υβριστή την «άτη», δηλαδή το θόλωμα, την τύφλωση του μυαλού.

Η Άτη ήταν θεότητα της ελληνικής μυθολογίας, ενσάρκωση της βλάβης. Στα αρχαία ελληνικά η λέξη ἀτη[α] σήμαινε τη «σύγχυσιν φρενών», την απερισκεψία που οφειλόταν σε πλάνη που απέστελναν οι θεοί. Η Άτη ήταν η προσωποποίηση της βλάβης του μυαλού και των απερίσκεπτων πράξεων, καθώς και των αποτελεσμάτων αυτών των πράξεων. Οδηγούσε τόσο τους ανθρώπους, όσο και τους θεούς, στην παρεκτροπή και σε ανεύθυνες πράξεις. Η Άτη ήταν συμφορά που χτυπούσε κατακέφαλα, τυφλώνοντας το νου και επιφέροντας την καταστροφή. Μετά από ό,τι κακό και δυστύχημα είχε αποστείλει η Άτη, προσέρχονταν οι Λιταί για να τα θεραπεύσουν.

Το μυθολογικό πλαίσιο

Αρχαϊκή επική ποίηση

Κατά τον Ησίοδο, στη Θεογονία, ήταν τέκνο της Έριδος, όπως ο Πόνος, η Λήθη, ο Λιμός, τα Άλγη, οι Υσμίνες, οι Φόβοι, οι Μάχες, οι Ανδροκτασίες, τα Νείκη, οι Ψευδολογίες, οι Αμφιλογίες, η Δυσνομία και ο Όρκος. Πήγαινε χέρι-χέρι με την αδελφή της, τη Δυσνομία (Κακονομία, Ανομία). Ως θεά της βλάβης και της φθοράς των ανθρώπων, έστελνε σε εκείνους συμφορές.

Κατά τη διήγηση του Ομήρου στην Ιλιάδα, η Άτη ήταν κόρη του Δία που έφερνε τον όλεθρο σε όλους («πρέσβα Διὸς θυγάτηρ Ἄτη, ἣ πάντας ἀᾶται»), ικανή να ασκήσει την καταστροφική δύναμή της ακόμη και στον ίδιο τον πατέρα της, τον υπέρτατο των θεών: «καὶ γὰρ δή νύ ποτε Ζεὺς ἄσατο, τόν περ ἄριστον ἀνδρῶν ἠδὲ θεῶν φασ' ἔμμεναι».

Το περπάτημά της περιγράφεται ως απαλό, όχι όμως πάνω στο χώμα, αλλά στα κεφάλια των ανθρώπων, υπονοώντας το πόσο εύκολα τους επηρεάζει και τους οδηγεί στην καταστροφή. Αυτό ακριβώς το χωρίο σχολιάζει ο Αγάθων στο πλατωνικό Συμπόσιο, λέγοντας ότι όπως στον Όμηρο αναφέρεται ως απόδειξη τρυφερότητας, απαλότητας, της Άτης το περπάτημά της στα μαλακά κρανία των ανθρώπων (αντί να βαδίζει πάνω σε σκληρά πράγματα), έτσι πρέπει κανείς να βλέπει και το ζήτημα της τρυφερότητας του Έρωτα.

Σύμφωνα με την ομηρική διήγηση, η Άτη συνέβαλε ώστε να παρασύρει η Ήρα τον Δία σε τρομερό όρκο, που είχε ως αποτέλεσμα τα δεινά του Ηρακλή. Όταν ο Ζευς το κατάλαβε, άρπαξε την Άτη από τα μαλλιά και την πέταξε από τον Όλυμπο, κάτω στα μέρη των ανθρώπων: «αὐτίκα δ' εἷλ' Ἄτην κεφαλῆς λιπαροπλοκάμοιο / χωόμενος φρεσὶν ᾗσι, καὶ ὤμοσε καρτερὸν ὅρκον / μή ποτ' ἐς Οὔλυμπόν τε καὶ οὐρανὸν ἀστερόεντα / αὖτις ἐλεύσεσθαι Ἄτην, ἣ πάντας ἀᾶται».

Κλασική τραγική ποίηση

Στους αρχαίους Έλληνες τραγικούς η εικόνα της Άτης είναι διαφορετική, αφού η δράση της ομοιάζει με εκείνη της Νεμέσεως και των Ερινυών. Εκδικείται τα δολερά έργα και κατατρέχει και τιμωρεί τους δράστες αυτών των πράξεων, καθώς και τους απογόνους τους. Ο εκδικητικός χαρακτήρας της Άτης είναι πιο εμφανής στον Αισχύλο και λιγότερο στον Ευριπίδη, όπου αναπτύσσεται περισσότερο η «Δίκη» με την έννοια της δικαιοσύνης. Έτσι, στον Αγαμέμνονα, η Κλυταιμνήστρα επικαλείται την Άτη και τις Ερινύες, όταν αναφέρεται στο φόνο του συζύγου της ως «τέλειας εκδίκησης» για το χαμό της Ιφιγένειας: «καὶ τήνδ' ἀκούεις ὁρκίων ἐμῶν θέμιν· / μὰ τὴν τέλειον τῆς ἐμῆς παιδὸς Δίκην, / Ἄτην Ἐρινύν θ', αἷσι τόνδ' ἔσφαξ' ἐγώ / ...»

Νέμεσις

Η «άτη» οδηγούσε τον υβριστή σε νέες ύβρεις, ώσπου να διαπράξει μια πολύ μεγάλη ανοησία, να υποπέσει σε ένα πολύ σοβαρό σφάλμα, το οποίο προκαλούσε την «νέμεσιν», την οργή και εκδίκηση δηλαδή των θεών.

Ελάχιστα γνωρίζουμε για τη Νέμεσι, αυτή την θεότητα, που προσδιορίζεται άλλοτε ως Ιχναίη, άλλοτε ως Αδράστεια ή Ραμνουσία.

Η ρίζα του ονόματος «νέμω», δήλωνε αρχικά τη δίκαιη διανομή, τη μοιρασιά που γίνεται βάσει νόμιμης εξουσίας. Με τον καιρό απέκτησε τη σημασία της ανάληψης δικαστικής δράσης εκ μέρους της εξουσίας, ώστε να απονεμηθεί δικαιοσύνη. Ως λέξη η «Νέμεσις» έχει αντικειμενική αξία και όχι υποκειμενική. Αναφέρεται στο φορέα της εξουσίας που την ασκεί. Μεταφορικά λέγοντας «Νέμεσι» εννοούμε τη θεία δίκη.

Το μυθολογικό πλαίσιο

Ήταν η Νύχτα σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησίοδου. και τον Παυσανία , που δίχως σύντροφο αρσενικό γέννησε την Νέμεσι, για να κρατά σε ισορροπία τις ανθρώπινες υποθέσεις. Στα Διονυσιακά του Νόννου έχουμε μια διαφορετική άποψη, που θέλει την Νέμεσι κόρη του Ωκεανού, ενώ ο Υγίνος την περιγράφει ως δημιούργημα του Ερέβους και της Νύχτας.

Ονομαζόταν, επίσης, Ραμνουσία, εξαιτίας ενός αγάλματος και ενός ναού της στον Ραμνούντα, χωριό της βόρειας Αττικής. Το επίθετο Αδράστεια που της αποδόθηκε, «εκείνη από την οποία κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει», ανήκε μάλλον αρχικά στη φρυγική θεότητα Κυβέλη και της αποδόθηκε μεταγενέστερα. Η Νέμεσις ως θεότητα προσωποποιούσε μαζί με άλλες (Θέμιδα, Ειμαρμένη κ.ο.κ.) την έννοια της δικαιοσύνης και αποκαθιστούσε την τάξη (της φύσης, της ανθρώπινης κοινωνίας, του κόσμου), όταν αυτή διασαλευόταν. Τότε τιμωρούσε την υπεροψία και την αλαζονεία των ανθρώπων (την ύβριν). Αν κάποιος αδικεί τους άλλους συνεχώς, και κάποια στιγμή η ίδια η ζωή του θέσει οδυνηρό φρένο στη στρεβλή πορεία του, τότε μιλάμε για «θεία δίκη».

Στη Σμύρνη υπήρχε ναός αφιερωμένος σ' αυτή.

Ορισμένοι συγγραφείς, μεταξύ των οποίων και ο Απολλόδωρος, γράφουν πως η Νέμεσις όταν ενώθηκε με τον θεό Δία, γέννησε την Ωραία Ελένη. Παρόλο που η Νέμεσις υπέστη μεγάλη καταδίωξη για να αποφύγει τον πόθο του Δία, ενώθηκε μαζί του με τη μορφή χήνας, όταν ο Δίας είχε τη μορφή κύκνου. Κατά την καταδίωξή της πέρασε η Νέμεσις χώρες και ηπείρους, θάλασσες όπου μεταμορφώνονταν σε ψάρι, και γενικά άλλαζε εκείνη συνέχεια μορφή. Η Νέμεσις γέννησε ένα αβγό το οποίο βρήκε στο δάσος ένας βοσκός και το έδωσε στη Λήδα. Η Λήδα το έκλεισε σε ένα ερμάρι και όταν γεννήθηκε η Ελένη, την ανέθρεψε σαν κόρη της. Υπάρχουν άλλες δύο εκδοχές για το αβγό αυτό:

ότι ο θεός Ερμής το έριξε στον κόρφο της Λήδας

ότι έπεσε από τον ουρανό.

Υπάρχει και μια άλλη άποψη της μυθολογικής διαδρομής της Νεμέσεως. Λεγόταν πως από την ένωση του Ταρτάρου και της Νεμέσεως γεννήθηκαν οι Τελχίνες. Τα ονόματά τους ήταν Χρυσός, Άργυρος και Χαλκός, από τα μέταλλα που είχαν ανακαλύψει ή κατά τον Βακχυλίδη Ακταίος, Μεγαλήσιος, Ορμενός και Λύκος. Οι Τελχίνες ήταν μάγοι και προκαλούσαν βροχή, χαλάζι, χιόνι και κεραυνούς. Ήταν πνεύματα της φωτιάς-ηφαιστειακά, από ρίζες έφτιαχναν φίλτρα θαυματουργά και κατείχαν τρομερές δεξιότητες. Περιγράφονται ενίοτε δίχως χέρια ή πόδια. Ήταν όντα αμφίβια και είχαν κάτι από άνθρωπο και κάτι από ψάρι, σαν τον Όανες της σουμερο-βαβυλωνιακής μυθολογίας. Τους περιέγραφαν με μεμβράνη στα δάχτυλα και φημισμένες οικογένειες ισχυρίζονταν ότι κατάγονταν από τη γενιά τους.

Σύμβολα της θεάς είναι ο πήχυς και το χαλινάρι. Τα σύμβολα αυτά είναι ενδεικτικότατα της λειτουργίας της να προσμετρά τις ανθρώπινες σκέψεις, συναισθήματα, δράσεις και να θέτει ένα όριο στην αχαλίνωτη ασυδοσία του εγωισμού των ανθρώπων. Έτσι η έπαρση των θνητών έναντι των Κοσμικών Νόμων (ύβρις) και η κατάφωρη αδιαφορία για το Κοινό Καλό, σαρώνονται με τη δράση της Νέμεσης και εδώ μοιάζει με Συμπαντική Ζυγαριά που απονέμει αέναα Δικαιοσύνη.

Ορφικός Ύμνος

Εσένα τη Νέμεση καλώ,

Εσένα τη Νέμεση καλώ, τη βασίλισσα την πανίσχυρη, μέσω της οποίας αποκαλύπτονται οι πράξεις των θνητών ανθρώπων, την αιώνια, την αξιοσέβαστη, με την απεριόριστη όραση, εκείνη που αγκαλιάζει με το ορθό και το δίκαιο [...]σε κάθε θνητό είναι γνωστή η επιρροή σου, και οι άνθρωποι βογγούν πίσω από τα δίκαια δεσμά σου, γιατί κάθε σκέψη καλά κρυμμένη στο μυαλό, ξεκάθαρα αποκαλύπτεται στη θέα σου. [...] Έλα ευλογημένη και ιερή Θεά, εισάκουσε την προσευχή μου, και βάλε στη φροντίδα σου τη ζωή του πιστού σου, την αγαθοεργή σου βοήθεια δώσε στην ώρα της ανάγκης, και άφθονη ισχύ στη δύναμη της λογικής, τις σκέψεις τις ασεβείς, τις αλαζονικές και τις χαμερπείς διώξε μακριά.

–Ορφικός Ύμνος 61 στην Νέμεσι

τη βασίλισσα την πανίσχυρη,

μέσω της οποίας αποκαλύπτονται οι πράξεις των θνητών ανθρώπων,

την αιώνια, την αξιοσέβαστη, με την απεριόριστη όραση,

εκείνη που αγκαλιάζει με το ορθό και το δίκαιο

[...]σε κάθε θνητό είναι γνωστή η επιρροή σου,

και οι άνθρωποι βογγούν πίσω από τα δίκαια δεσμά σου,

γιατί κάθε σκέψη καλά κρυμμένη στο μυαλό,

ξεκάθαρα αποκαλύπτεται στη θέα σου.

[...] Έλα ευλογημένη και ιερή Θεά, εισάκουσε την προσευχή μου,

και βάλε στη φροντίδα σου τη ζωή του πιστού σου,

την αγαθοεργή σου βοήθεια δώσε στην ώρα της ανάγκης,

και άφθονη ισχύ στη δύναμη της λογικής,

τις σκέψεις τις ασεβείς, τις αλαζονικές και τις χαμερπείς διώξε μακριά.

–Ορφικός Ύμνος 61 στην Νέμεσι

Τίσις

Στη συνέχεια έρχεται η «τίσις», δηλαδή η τιμωρία και τη συντριβή ή καταστροφή του ατόμου που διέπραξε την ύβριν.

τίσις: [ῐ], -εως, ἡ, (τίω) ἀπότισις, ἀνταπόδοσις, ἐκδίκησις, τάχ’ ἄν ποτε καὶ τίσις εἴη Ὀδ. Β. 76· ἐπεὶ οὔ τι τίσιν γ’ ἔδεισας ὀπίσσω Ἰλ. Χ. 19, κλπ· ἐκ γὰρ Ὀρέσταο τ. ἔσσεται Ἀτρείδαο, τιμωρία, ἐκδίκησις διὰ τὸν φόνον αὐτοῦ, Ὀδ. Α. 40, κλπ.· συχν. παρ’ Ἡροδ., τίσιν δίδωμί τινος, τιμωροῦμαι διά τινα πρᾶξιν, Λατ. poenas dare, 8. 76· τίσιν ἐκτείνειν 6. 84· τίσις ἥκει 2. 152, πρβλ. Σοφ. Ο. Κ. 228 (ἴδε τὸ ῥῆμα τίνω Ι)· τιμωρίη τε καὶ τ. Ἡρόδ. 7. 8, 1· πρὸς κασιγνήτου τίσιν, ὑπὲρ τοῦ ἀδελφοῦ, Σοφ. Ο. Κ. 1329· ἐν τῷ πληθ., Ὀροίτεα Πολυκράτεος τίσιες μετῆλθον (ἔνθα δυνατὸν νὰ θεωρηθῇ καὶ ὡς προσωποποίησις, οἱονεὶ αἱ Ἐκδικήτριαι τοῦ Π., οἷον αἱ Ἐρινύες), Ἡρόδ. 3. 126, 128· τῶν τοιούτων τ. Πλάτ. Νόμ. 870D. 2) δύναμις πρὸς ἀνταπόδοσιν, ἐπί τε κακῆς καὶ καλῆς σημασίας, τ. φίλων τε... ἐχθρῶν τε Θέογν. 337, πρβλ. 345

-εως, ἡ, Α τίνω

1. ανταπόδοση, εκδίκηση («ἦλθε χρησμὸς ὡς τίσις ἥξει ἀπὸ θαλάσσης χαλκέων ἀνδρῶν ἐπιφανέντων», Ηρόδ.)

2. (με καλή και κακή σημ.) δύναμη για ανταπόδοση ή ανταμοιβή («Ζεύς μοι τῶν τε φίλων δοίη τίσιν... τῶν τ' ἐχθρῶν», Θέογν.)

3. στον πληθ. αἱ τίσιες

πιθ. οι Ερινύες

4. φρ. «τίσιν δίδωμί τινος» — τιμωρούμαι για κάτι που έχω κάνει..

τίσις: [ῐ], -εως, ἡ (τίνω)·

1. απότιση, ανταπόδοση, εκδίκηση, σε Όμηρ. κ.λπ.· τίσιν δοῦναί τινος, τιμωρούμαι για κάποια πράξη, Λατ. poenas dare, σε Ηρόδ.· κασιγνήτου τίσις, υπέρ αυτού, σε Σοφ.· στον πληθ., Ὀροίτεα τίσιες μετῆλθον (όπου μπορεί να θεωρηθεί προσωποποιημένο, οι Εκδικήτριες, όπως οι Ἐρινύες), σε Ηρόδ.

2. δύναμη εκδίκησης ή ανταπόδοσης, με θετική και αρνητική σημασία, σε Θέογν.

Hubris, ati, nemesis and tisis in antiquity 

(the photo at the top :Black-figure pottery (550 BC) depicting Prometheus serving his sentence, tied to a column.)

What do hubris, ati, nemesis and tisis mean

The terms hubris, ati, nemesis and tisis were established in ancient Greece and had a specific meaning and role in everyday life.

Attributing the concept of Hubris (insult) and its consequences, as at least in its most ancient form, to the scheme ὒβρις → ἄτι → nemesis → tisis we can say that the ancients believed that a "ὒβρις" usually provoked the intervention of the gods, and mainly of Zeus, who sent to the abuser the "ἄτην", that is, the cloudiness, the blindness of the mind. This, in turn, led the insulter to new insults, until he committed a very great folly, fell into a very serious error, which caused "nemesin", the wrath and revenge of the gods, which brought about the " tishin', i.e. his punishment and crushing/destruction. From the classical era onwards, in many cases the concepts of Atis, Judgment and Nemesis seem to acquire in the consciousness of people an equivalent meaning, that of divine punishment.

Hubris

"Hubris" was a basic concept in the life of the ancient Greeks and was used for someone who overestimated his abilities and behaved in an arrogant and insulting way towards others, the laws of the state but especially towards the deities.

The gods, according to the beliefs of the ancients, were offended and enraged by abusive acts.

Hubris was a basic concept of the worldview of the ancient Greeks. When someone, overestimating his abilities and strength (physical, but mainly political, military and economic, behaved in a violent, arrogant and insulting manner towards others, towards the laws of the state and above all towards the unwritten divine law - which imposed limits on human action -, he was considered to be committing "hybrin", i.e. he was exhibiting behavior by which he attempted to transcend his mortal nature and assimilate himself to the gods, thereby offending and angering them.

This violent, insolent and arrogant attitude/behavior, which for the ancient Greek world was a violation of the moral order and an attempt to overturn the social balance and the order of the world in general, was believed to be (repeatedly, and in fact after warnings from the gods themselves) ultimately leading to the downfall and destruction of "ὑβριστοῦ" (ὑβρις > ὑβρίζω > ὑβριστής).

The word Úbrís beyond the word modern Greek use with the meanings "curses" (mainly in the plural "Úvreis") and concomitantly "something that affects one's honor and dignity" - which are normal developments of the ancient meaning -, several sometimes it is also used in our time, at a more careful level of discourse, with its ancient Greek meaning to characterize similar arrogant behaviors of our fellow human beings.

Ati

"Ubris" caused, by extension, the intervention of the gods, and especially Zeus, who sent the insulter "ati", i.e. cloudiness, the blindness of the mind.

Ati was a deity of Greek mythology, the embodiment of harm. In ancient Greek the word ἀτη[α] meant "confusion of frens", the recklessness that was due to an error sent by the gods. Ati was the personification of mind damage and reckless actions, as well as the results of those actions. It led both men and gods to perversity and irresponsible actions. Ati was a calamity that struck headlong, blinding the mind and bringing destruction. After whatever harm and misfortune Ati had sent, the Litai came to heal them.

The mythological context

Ancient epic poetry

According to Hesiod, in the Theogony, he was a child of Eris, like Pain, Forgetfulness, Famine, Algi, Hysmines, Phobos, Battles, Androctasias, Nikes, Pseudologies, Ambilogies, Dysnomia and Oath. She went hand in hand with her sister, Dysnomia (Wickedness, Lawlessness). As the goddess of harm and decay of men, she sent them calamities.

According to Homer's account in the Iliad, Ati was the daughter of Zeus who brought destruction to all ("ambassador Διὸς θγατιρ Ατι, ἣ πάντας ἀᾶται"), capable of exerting her destructive power even on her own father, the supreme of the gods: "and because when Zeus is incorruptible, the best of men and the gods dwell".

Her walk is described as soft, but not on the ground, but on people's heads, implying how easily she influences them and leads them to destruction. This very passage is commented on by Agathon in the Platonic Symposium, saying that just as in Homer it is mentioned as evidence of tenderness, softness, of Ati walking on the soft skulls of people (instead of walking on hard things), so one should also see the question of the tenderness of Love.

According to the Homeric narrative, Ati helped Hera seduce Zeus into a terrible oath, which resulted in the sufferings of Hercules. When Zeus realized this, he grabbed Ati by the hair and threw her from Olympus, down to the places of people: and the sky with eight stars

Classic tragic poetry

In the ancient Greek tragedians, the image of Ati is different, since her action is similar to that of Nemesis and the Erinyes. He avenges the painful deeds and pursues and punishes the perpetrators of these deeds, as well as their descendants. The vengeful character of Ati is more evident in Aeschylus and less so in Euripides, where "Judgment" in the sense of justice is more developed. Thus, in Agamemnon, Clytemnestra invokes Ati and the Erinyes, when she refers to her husband's murder as "perfect revenge" for the loss of Iphigenia: "and you hear our vows; / by the perfect judgment of my child, / Atin Erinyn tha', aἷsi tond' ἔsfax' I / ..."

Nemesis

The "ati" led the insulter to new insults, until he committed a very great folly, fell into a very serious error, which caused the "nemesin", i.e. the wrath and revenge of the gods.

We know very little about Nemesis, this deity, who is sometimes identified as Ichnaeus, sometimes as Adrasteia or Rhamnusia.

The root of the name "nemo", originally indicated fair distribution, the distribution made on the basis of legal authority. Over time it acquired the meaning of taking judicial action on the part of the authority so that justice would be done. As a word "Nemesis" has an objective value and not a subjective one. It refers to the authority that exercises it. Metaphorically speaking "Nemesis" we mean divine judgment.

The mythological context

It was the Night according to Hesiod's Theogony. and Pausanias, who without a male companion gave birth to Nemesis, to keep human affairs in balance. In the Dionysiacs of Nonnus we have a different point of view, which wants Nemesis the daughter of Oceanus, while Hyginus describes her as a creation of Erebus and Night.

She was also called Rhamnusia, because of a statue and a temple of her in Rhamnouda, a village in northern Attica. The epithet Adrastea attributed to her, "she from whom no one can escape", probably originally belonged to the Phrygian deity Cybele and was attributed to her later. Nemesis as a deity personified together with others (Themis, Eimarmene, etc.) the concept of justice and restored the order (of nature, human society, the world) when it was disturbed. Then he punished the pride and arrogance of the people (the yvrin). If someone wrongs others constantly, and at some point his own life puts a painful brake on his crooked path, then we speak of "divine judgment".

In Smyrna there was a temple dedicated to her.

Some authors, including Apollodorus, write that when Nemesis united with the god Zeus, she gave birth to Helen the Beautiful. Although Nemesis suffered a great deal of persecution to avoid Zeus's lust, she joined him in the form of a goose when Zeus took the form of a swan. In her pursuit, Nemesis crossed countries and continents, seas where she was transformed into a fish, and in general she was constantly changing her form. Nemesis gave birth to an egg which a shepherd found in the forest and gave to Leda. Leda locked it in a closet and when Eleni was born, she raised her as her own daughter. There are two other versions for this egg:

that the god Hermes threw it at the head of Leda

that fell from the sky.

There is another view of the mythological path of Nemesis. It was said that the Telchines were born from the union of Tartarus and Nemesis. Their names were Gold, Silver and Copper, from the metals they had discovered or according to Bacchylides Aktaeus, Megalisios, Ormenos and Lykos. The Telchines were magicians and caused rain, hail, snow and lightning. They were fire-volcanic spirits, made miraculous potions from roots and possessed terrible skills. They are sometimes depicted without arms or legs. They were amphibious beings and had something of man and something of fish, like Oanes of Sumero-Babylonian mythology. They were described with webbing on the fingers and famous families claimed descent from their lineage.

Symbols of the goddess are the cubit and the bridle. These symbols are indicative of its function to measure human thoughts, feelings, actions and to set a limit to the unbridled indecency of people's egoism. Thus the arrogance of mortals against the Cosmic Laws (hubris) and the flagrant indifference to the Common Good, are swept away by the action of Nemesis and here it resembles a Universal Scale that bestows eternal Justice.

Orphic Hymn

I call you Nemesis,

Thee Nemesis I call, the queen the mighty, through whom the deeds of mortal men are revealed, the eternal, the venerable, with the boundless vision, she who embraces the right and the just [...]to every mortal she is known thy influence, and men groan behind thy righteous bonds, for every thought well hid in the mind, plainly revealed to thy sight. [...] Come, blessed and holy Goddess, listen to my prayer, and place in your care the life of your faithful, give your benevolent help in the time of need, and abundant strength to the power of reason, the thoughts of the ungodly, drive away the arrogant and the vain.

–Orphic Hymn 61 to Nemesis

the queen the mighty,

through which the deeds of mortal men are revealed,

the eternal, the venerable, with boundless vision,

she who embraces what is right and just

[...]to every mortal thy influence is known,

and men groan behind thy fair bonds,

for every thought well hidden in the mind,

it is clearly revealed to your view.

[...] Come blessed and holy Goddess, hear my prayer,

and put in your care the life of your faithful,

give your benevolent help in the hour of need,

and abundant power in the power of reason,

drive away impious, arrogant and vain thoughts.

–Orphic Hymn 61 to Nemesis

Tissis

Then comes the "tisis", that is, the punishment and the crushing or destruction of the person who committed the crime.