Άγιος Νικηφόρος ο Ομολογητής, 2 Ιουνίου
Τοῦ Πατριάρχου Πατριάρχης πλησίον,
Θείου γέροντος, Ἀβραὰμ Νικηφόρος.
Δευτερίῃ Νικηφόρος εἰς Ἐδὲμ εὕρατο μοίρην.
.jpg)
Ο Άγιος Νικηφόρος, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 758 μ.Χ. Οι γονείς του Θεόδωρος και Ευδοκία ανήκαν σε αρχοντική και επίσημη κοινωνική τάξη αλλά ήταν ευσεβείς και ενάρετοι άνθρωποι οι οποίοι γαλούχησαν τον γιο τους με τα νάματα των Θείων Γραφών. Η προσήλωση μάλιστα του πατέρα του στην ορθή πίστη, έγινε αιτία να διωχθεί και να εξορισθεί από τον εικονομάχο και δυσεβή αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ε', τον Κοπρώνυμο στη Νίκαια, όπου και πέθανε. Προικισμένος με ιδιαίτερες πνευματικές ικανότητες, απέκτησε μεγάλη θεολογική και θύραθεν εκπαίδευση. Γρήγορα όμως αποσύρθηκε σε ένα κτήμα του στον Βόσπορο, όπου αφοσιώθηκε στην άσκηση και τη μελέτη των Θείων Γραφών. Όμως ο αυτοκράτορας τον υποχρέωσε να αναλάβει τη διεύθυνση του μεγάλου πτωχοκομείου της Κωνσταντινουπόλεως.
Όταν εκοιμήθη ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ταράσιος, ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α', υπέδειξε ως άξιο διάδοχό του τον Νικηφόρο. και όντως την Κυριακή του Πάσχα του 806 ανήλθε στον Πατριαρχικό Θρόνο. Θρόνος ο οποίος ισοδυναμούσε με Γολγοθά. Έδωσε σκληρούς αγώνες για την τιμή και την προσκύνηση των ιερών Εικόνων. Όταν όμως το 813 μ.Χ. ανέβηκε στο θρόνο της Βασιλεύουσας, ο ασεβής Λέων Ε', ο Αρμένιος, ξέσπασε μεγάλος και απηνής διωγμός κατά των εικονολατρών. Η αγέρωχη στάση και εμμονή του Νικηφόρου στην προστασία της Ορθοδοξίας, προκάλεσε την οργή του αυτοκράτορα, ο οποίος τον απομάκρυνε από τον πατριαρχικό θρόνο. Υπέστη πολλές ταλαιπωρίες και τελικά, αρκετά ταλαιπωρημένος παρέδωσε στο δίκαιο μισθαποδότη Θεό το πνεύμα του στις 2 Ιουνίου 822 μ.Χ.
Εργα
Σε σύγκριση με τον Θεόδωρο του Στουδίου, ο Νικηφόρος εμφανίζεται ως φίλος της συμφιλίωσης, μαθημένος στην πατερική, πιο διατεθειμένος να παίρνει την άμυνα παρά την επίθεση και να έχει ένα σχετικά αγνό, απλό ύφος. Ήταν ήπιος στους εκκλησιαστικούς και μοναστηριακούς του κανόνες και ακομμάτιστος στην ιστορική αντιμετώπιση της περιόδου από το 602 έως το 769 (Historia syntomos, breviarium). Χρησιμοποίησε το χρονικό του Τραϊανού του Πατρικίου αλλά σκόπιμα επέλεξε να μην κατονομάσει την πηγή ώστε να συνδεθεί με την ιστορική παράδοση του Θεοφύλακτου Σιμοκάττα. Η Σύντομη Ιστορία εστιάζεται θεματικά στο θέμα των αξιωμάτων του αυτοκράτορα και του πατριάρχη. Ο Νικηφόρος προσπάθησε να διασώσει τη φήμη του πατριαρχείου επικρίνοντας τους εικονομάχους πατριάρχες για υποταγή στον αυτοκράτορα και όχι για εικονομάχους. Ο Ηράκλειος ήταν ο ιδανικός αυτοκράτορας στο σχέδιο του Νικηφόρου λόγω του τρόπου με τον οποίο εργάστηκε δίπλα στον πατριάρχη Σέργιο, αλλά και για το πώς ο Σέργιος βοήθησε στην υπεράσπιση της Κωνσταντινούπολης από τους Αβάρους το 626, καθώς και για την ικανότητα του πατριάρχη να πειθαρχήσει τον αυτοκράτορα για το γάμο του με την ανιψιά του Μαρτίνα. Η αποτυχία του Ηράκλειου να ακούσει τη συμβουλή του Αιγύπτιου πατριάρχη είναι αυτό που οδήγησε τελικά στην αραβική κατάκτηση της Αιγύπτου.
Οι πίνακες της παγκόσμιας ιστορίας του, Χρονογραφία ή Χρονογραφικόν Σύντομον, σε αποσπάσματα που επεκτάθηκαν και συνεχίστηκαν, ευνοούσαν τους Βυζαντινούς και κυκλοφόρησαν επίσης εκτός Αυτοκρατορίας στη λατινική έκδοση του Αναστάσιου Βιβλιοθηκάριου, καθώς και σε σλαβική μετάφραση. Η Χρονογραφία πρόσφερε μια παγκόσμια ιστορία από την εποχή του Αδάμ και της Εύας μέχρι τη δική του εποχή. Σε αυτό προσάρτησε έναν κατάλογο κανόνων (ο οποίος δεν περιλαμβάνει την Αποκάλυψη του Ιωάννη). Τον κατάλογο των αποδεκτών βιβλίων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης ακολουθούν τα αντιλεγόμενα (συμπεριλαμβανομένης της Αποκάλυψης) και τα απόκρυφα. Δίπλα σε κάθε βιβλίο βρίσκεται η καταμέτρηση των γραμμών του, η στιχομετρία του, στην οποία μπορούμε να συγκρίνουμε τα αποδεκτά κείμενά μας και να κρίνουμε πόσα έχουν προστεθεί ή παραλειφθεί. Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τα απόκρυφα για τα οποία έχουν διασωθεί μόνο αποσπασματικά κείμενα.
Τα κύρια έργα του Νικηφόρου είναι τρία γραπτά που αναφέρονται στην εικονομαχία:
Το Apologeticus minor, που πιθανότατα συντέθηκε πριν από το 814, ένα επεξηγηματικό έργο για λαϊκούς σχετικά με την παράδοση και την πρώτη φάση του εικονομαχικού κινήματος.
Απολογητικός μείζονα με τους τρεις Αντιρρήτιους κατά του Μαμώνα-Κωνσταντίνου Κοπρώνυμου, μια πλήρης δογματική της πίστης στις εικόνες, με εξαντλητική συζήτηση και διάψευση όλων των αντιρρήσεων που γίνονται σε αντίθετα γραπτά, καθώς και εκείνων που αντλούνται από τα έργα των Πατέρων.
Το τρίτο από αυτά τα μεγαλύτερα έργα είναι μια διάψευση της εικονομαχικής συνόδου του 815 (επιμ. Serruys, Παρίσι, 1904).
Ο Νικηφόρος ακολουθεί τον δρόμο του Ιωάννη του Δαμασκηνού. Το πλεονέκτημά του είναι η πληρότητα με την οποία ανίχνευσε τις λογοτεχνικές και παραδοσιακές αποδείξεις και οι λεπτομερείς διαψεύσεις του είναι χρήσιμες για τη γνώση που παρέχουν σημαντικά κείμενα που προσκόμισαν οι αντίπαλοί του και εν μέρει αντλήθηκαν από την παλαιότερη εκκλησιαστική γραμματεία.
Λειτουργικά κείμενα
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Νίκην ἤνεγκε, τὴ Ἐκκλησία, ἡ σὴ ἔνθεος, ὁμολογία, Νικηφόρε Ἱεράρχα θεόληπτε• τὴν γὰρ Εἰκόνα τοῦ Λόγου σεβόμενος, ὑπερορία ἀδίκως ὠμίλησας. Πάτερ Ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἠμὶν τὸ μέγα ἔλεος.
Έτερον Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’.
Κανόνα πίστεως, καὶ εἰκόνα πραότητος, ἐγκρατείας διδάσκαλον, ἀνέδειξε σε τῇ ποίμνῃ σου, ἡ τῶν πραγμάτων ἀλήθεια· διὰ τοῦτο ἐκτήσω τῇ ταπεινώσει τὰ ὑψηλά, τῇ πτωχείᾳ τὰ πλούσια. Πάτερ Ἱεράρχα Νικηφόρε, πρέσβευε Χριστῷ τῷ θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Κοντάκιον
Ἦχος δ’. Ἐπεφάνης σήμερον.
Τὸν τῆς νίκης στέφανον, ὢ Νικηφόρε, οὐρανόθεν σήμερον, ὡς εἰληφῶς παρὰ Θεοῦ, σῷζε τοὺς πίστει τιμώντας σέ, ὡς Ἱεράρχην ὁμοὺ καὶ Διδάσκαλον.
Μεγαλυνάριον
Χαίροις Εκκλησίας αμπνεους εικών, και Εικονομάχων, καθαιρέτης ο ισχυρός· χαίροις θεοσδότων, δογμάτων ο προστάτης, θεόφρον Νικηφόρε, πίστεως έρεισμα.
Σχόλια