Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων, 17 Φεβρουαρίου
Γλυπτό του Αγίου Θεοδώρου στη Βενετία
Τήρων, ὁ δηλῶν ἀρτίλεκτον ὁπλίτην,
Θεῷ πρόσεισιν, ἀρτίκαυστος ὁπλίτης.
Ἑβδομάτῃ δεκάτῃ πυρὶ Τήρωνα πυρὶ φλεγέθουσιν.
Ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων (... - 17 Φεβρουαρίου 306 ή 307) είναι άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και μεγαλομάρτυρας, από τα Ευχάϊτα της Γαλατίας Μικράς Ασίας.
Έζησε στα χρόνια των αυτοκρατόρων Μαξιμιανού (286 - 305) και Γαλέριου (305 - 311). Επονομάστηκε Τήρων, λόγω του ότι είχε καταταγεί στο σώμα των Τηρώνων, των νεοσυλλέκτων της ρωμαϊκής λεγεώνας (tiro, tironis στα λατινικά σημαίνει νεοσύλλεκτος). Επίσης θεωρείται και μάρτυρας από την Ορθόδοξη εκκλησία λόγω του μαρτυρικού θανάτου που βρήκε. Ο συναξαριστής του βίου του είναι ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης.
Ονομάζεται Τήρων, διότι κατετάγη στο στράτευμα των Τηρώνων, δηλαδή των νεοσυλλέκτων, διοικούμενο υπό του πραιπόσιτου Βρίγκα.
Διαβλήθηκε στον πραιπόσιτο ως Χριστιανός και εκλήθηκε σε εξέταση. Εκεί ομολόγησε την πίστη του στον Χριστό χωρίς δισταγμό. Ο διοικητής Βρίγκας δεν θέλησε να προχωρήσει στην σύλληψη και τιμωρία του Αγίου Θεοδώρου, αλλά τον άφησε να σκεφτεί και να του απαντήσει λίγο αργότερα. Πίστευε ότι ο Θεόδωρος θα άλλαζε και θα θυσίαζε στα είδωλα. Ο Μεγαλομάρτυς όχι μόνο παρέμεινε αδιάσειστος στην πίστη του, αλλά έκαψε και το ναό της μητέρας των θεών Ρέας μετά του ειδώλου αυτής. Αμέσως τότε συνελήφθη και ρίχτηκε από τους ειδωλολάτρες σε πυρακτωμένη κάμινο, όπου και ετελειώθηκε μαρτυρικά.
Η Σύναξη του Αγίου Μεγαλομάρτυρα Θεοδώρου του Τήρωνος ετελείτο στο αγιότατο Μαρτύριό του, το οποίο βρισκόταν στην περιοχή του Φωρακίου ή Σφωρακίου, το Σάββατο της Α' εβδομάδος των Νηστειών, δηλαδή την ημέρα που ο Άγιος έκανε το θαύμα των κολλύβων σώζοντας τον ορθόδοξο λαό από τα μιασμένα ειδωλόθυτα, τα οποία επρόκειτο από άγνοια να φάει.
Ο βίος του
Νεανική ηλικία
Δεν γνωρίζουμε πολλά για την παιδική και εφηβική ηλικία του Θεοδώρου. Γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε στην Μικρά Ασία, στα Ευχάϊτα της Γαλατίας, πόλη κτισμένη στο φαράγγι του ποταμού Ίρι. Σήμερα βρίσκεται στην Τουρκία, ονομαζόταν Avkat και σύγχρονοι ερευνητές το ταυτίζουν με το σημερινό χωριό Beyözü της περιοχής Mecitözü. Την εποχή που ο Διοκλητιανός επιχειρούσε με έδρα τη Νικομήδεια την αναδιοργάνωση του κράτους, διενήργησε διωγμούς με αποτέλεσμα πολλοί Χριστιανοί να εγκαταλείπουν την περιοχή της Αμάσειας, άλλοι να γίνονται κρυπτοχριστιανοί, άλλοι να πιστεύουν στα είδωλα και τέλος άλλοι να βασανίζονται ένεκα της πίστεώς τους. Παρότι ο Λικίνιος αρχικά τήρησε το διάταγμα του Μεδιολάνου, γνωστό ως σύμφωνο της Ανεξιθρησκείας, εν συνεχεία άρχισε διωγμούς κατά των Χριστιανών. Έτσι ο Θεόδωρος, διαμόρφωσε την άποψη πως ο Χριστιανός έπρεπε να δίνει τη ζωή του για την πίστη του και να μην την κρύβει.
Αγιογραφία του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος
Η κατάταξή του στο στρατό
Τους λόγους που οδήγησαν τον Θεόδωρο να καταταγεί στον στρατό δεν τους γνωρίζουμε. Γνωρίζουμε όμως πως σύντομα ξεχώρισε στην κοόρτη (λατιν. cohors, cohortis) των τηρώνων (λατιν. tironum) μεταξύ των άλλων στρατιωτών για την ανδρεία του. Αφορμή να γίνει γνωστός για τη ανδρεία του στάθηκε η βοήθεια που έδωσε σε κάποια πλούσια γυναίκα και στους κατοίκους μίας περιοχής εξαιτίας ενός γιγάντιου φιδιού, το οποίο τους τρομοκρατούσε. Έτσι προσευχόμενος έψαξε το φίδι και όταν το συνάντησε εκτόξευσε εναντίον του το ακόντιο τραυματίζοντάς το θανάσιμα.
Ομολογία της θρησκευτικής του ταυτότητας
Την εποχή εκείνη είχε αρχίσει να εφαρμόζεται το διάταγμα των Διοκλητιανού περί θυσιών στους θεούς, με σκοπό να εμφανίζονται οι Χριστιανοί. Ο Θεόδωρος αρνήθηκε να λάβει μέρος σε αυτές. Ο Βρύγκας επικεφαλής του τάγματος τον κάλεσε και τον ρώτησε για ποιον λόγο δεν θυσιάζει, οπότε ο άγιος απάντησε ομολογώντας ότι είναι Χριστιανός. Ο Βρύγκας βλέποντας ότι οι προσπάθειές του να τον μεταπείσει αποτύγχαναν, του έδωσε χρόνο να το ξανασκεφτεί. Ο Θεόδωρος τον χρόνο που είχε τον χρησιμοποίησε για να ενισχύσει τους Χριστιανούς του τάγματος, ώστε να μην αλλαξοπιστήσουν ή να μην φοβηθούν από τα βασανιστήρια που περίμενε ότι θα περνούσε μετά τη δεύτερη δίκη και τη μη μεταστροφή του.
Καταστροφή του ειδώλου της Ρέας
Ο Θεόδωρος όμως δεν έμεινε μόνο σε αυτό. Χρησιμοποιώντας την ελευθερία του, κατέστρεψε το ξύλινο είδωλο της θεάς Ρέας που βρισκόταν στον ναό, από την αγανάκτησή του για τον διωγμό και τα μαρτύρια των Χριστιανών. Ο Κρονίδης, ένας υπηρέτης του ναού, είδε το σκηνικό και το διεμήνυσε στον τοπικό άρχοντα Πόπλιο. Ο Θεόδωρος αμέσως κλήθηκε σε απολογία για τη μεγάλη ασέβεια. Ο ίδιος είπε ότι το έκανε θέλοντας να διαπιστώσει αν όντως η θεά ήταν αληθινή. Αυτό που διαπίστωσε όμως ήταν ότι πρόκειται περί αψύχου πράγματος.
Το μαρτύριο του Θεοδώρου
Ο τοπικός άρχοντας αμέσως διέταξε να τον μαστιγώσουν. Τον έφερε πάλι μπροστά του λέγοντας πως αν ασπασθεί τον θεό του όλα θα τελειώσουν, ειδάλλως θα τον υποβάλλει σε βασανιστήρια και θα σπάσει γρήγορα. Ο Θεόδωρος άμεσα απάντησε με τη σταθερότητα της πίστης του πως δε φοβάται να μαρτυρήσει, επειδή δεν είναι δειλός. Έτσι έδωσε εντολή να τον ρίξουν στη φυλακή χωρίς τροφή και νερό. Το βράδυ όμως ο Χριστός εμφανίστηκε μπροστά του δίνοντάς του τη δύναμη. Επίσης άγγελοι, περιγράφει ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης, έψαλλαν μέσα από το κελλί του, με αποτέλεσμα οι φύλακες να νομίσουν πως φίλοι του Θεοδώρου πήγαν να τον βοηθήσουν να δραπετεύσει. Ο Πόπλιος μαθαίνοντας το γεγονός έστειλε άγημα στρατιωτών στη φυλακή, οι οποίοι όμως δεν βρήκαν τίποτα.
Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων
Εκκλησία του San Salvador, στη Βενετία, το παρεκκλήσι στα δεξιά της χορωδίας είναι αφιερωμένο στον San Teodoro ή San Todaro, τον πρώτο προστάτη της Βενετίας. Στο βωμό - η τεφροδόχος που περιείχε το σώμα του αγίου μεταφέρθηκε το 1257 από τον Jacopo Dauro Messembria της Εκκλησίας στη Μικρά Ασία στην Κωνσταντινούπολη. Ο αδελφός του Μάρκο, δέκα χρόνια αργότερα τον οδήγησε στη Βενετία και δώρισε στην εκκλησία του Σαν Σαλβαδόρ.
Το τέλος της ζωής του
Ο Πόπλιος θέλησε να του ξαναδώσει μια ευκαιρία να αλλαξοπιστήσει, όμως ο Θεόδωρος ήταν ανένδοτος. Έτσι διέταξε να τον κρεμάσουν ανάποδα και να κόβουν τις σάρκες του με κοφτερά σίδερα, ένα βασανιστήριο ιδιαίτερα γνωστό για την εποχή. Η προσπάθεια που κατέβαλαν με τα βασανιστήρια απέτυχε. Ο Θεόδωρος δεν λύγισε και αντ' αυτού ο παρευρισκόμενος λαός έπαιρνε δύναμη από το θάρρος και την αντοχή του Θεοδώρου. Βλέποντας αυτό ο Πόπλιος διέταξε να τον ρίξουν στο καμίνι. Η ημερομηνία της κοίμησής του ήταν η 17η Φεβρουαρίου του έτους 306 ή 307. Η Ευσεβία επιτέλεσε την ανακομιδή των λειψάνων του πριν από το 350 στα Ευχάιτα, τα οποία αυτόματα αποτέλεσαν το λατρευτικό κέντρο του αγίου Θεοδώρου και αναδείχθηκαν σε σπουδαίο προσκύνημα.
Ο τάφος του στη Βενετία.
Λαϊκές Παραδόσεις - Το δια κολλύβων θαύμα
Όταν ανέβηκε στον θρόνο ο Ιουλιανός πραγματοποίησε μεγάλο διωγμό κατά των χριστιανών. Γνωρίζοντας το τυπικό των χριστιανών για τη νηστεία και θέλοντας να τους ταλαιπωρήσει ακόμα περισσότερο, κάλεσε τον έπαρχο της Κωνσταντινούπολης και του είπε να αποσύρει από την πόλη τα τρόφιμα που ήταν νηστίσιμα, υποχρεώνοντας τους χριστιανούς είτε να μη νηστεύσουν είτε να μείνουν νηστικοί. Έτσι και έγινε. Τότε σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση εμφανίστηκε μπροστά στον Ευδόξιο (360-370μ.Χ.) ο άγιος Θεόδωρος ο Τήρων και του είπε «σύναξε το ποίμνιο του Χριστού και δώσε εντολή, κανένας Χριστιανός να μην αγοράσει τίποτα από όσα πουλιούνται, διότι όσα πωλούνται στην αγορά είναι μιασμένα, αφού με εντολή του βασιλιά έχουν μιανθεί από αίμα ειδωλόθυτων ζώων, και αναπλήρωσε τις ελλείψεις αυτών, χορηγώντας κόλλυβα». Έτσι όλη την εβδομάδα έφαγαν κόλλυβα. Από τότε μέχρι και σήμερα κάθε χρόνο το θαύμα αυτό εορτάζεται κατά το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (Ψυχοσάββατο).
Εορτή
17 Φεβρουαρίου, μαρτύριο
Α΄ Σάββατο μεγάλης Τεσσαρακοστής, το δια κολλύβων θαύμα
Στην Αγιογραφία, ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων εμφανίζεται σε τεσσάρων ειδών μορφές. Είτε μόνος με στρατιωτική στολή, είτε αντιμετωπίζοντας ένα φίδι-δράκο και μαζί με τον Άγιο Θεόδωρο τον Στρατηλάτη όρθιοι ή πάνω σε άλογα. Πάντα φέρει στρατιωτική στολή.
Η τοιχογραφία Yılanlı Kilise των αγίων Θεόδωρου και Γεωργίου που σκοτώνουν τον δράκο
Η εικονογραφία του ιππέα φαίνεται με δόρυ να νικάει το κακό ως προσωποποιημένος ως δράκος ήταν ευρέως διαδεδομένη σε όλη τη χριστιανική περίοδο. Οι εικονογραφικές αναπαραστάσεις του Αγίου Θεοδώρου ως δρακοκτόνο χρονολογούνται ήδη από τον 7ο αιώνα, οπωσδήποτε στις αρχές του 10ου αιώνα (η παλαιότερη βέβαιη απεικόνιση του Θεόδωρου να σκοτώνει έναν δράκο βρίσκεται στο Aghtamar, που χρονολογείται γύρω στο 920). Ο Θεόδωρος αναφέρεται ότι κατέστρεψε έναν δράκο κοντά στην Ευχαΐτα σε έναν θρύλο όχι νεότερο από τα τέλη του 9ου αιώνα. Η παλαιότερη εικόνα του Αγίου Θεοδώρου ως ιππέα (ονομάζεται στα λατινικά) είναι από τη Βίνικα της Βαρτναρσκα και, αν είναι γνήσια, χρονολογείται στον 6ο ή 7ο αιώνα. Εδώ, ο Θοδωρής δεν σκοτώνει έναν δράκο, αλλά κρατά ένα δρακο.
Ο «εκχριστιανισμός» της εικονογραφίας των Θρακών ιππέων εντοπίζεται στις καππαδοκικές σπηλαιώδεις εκκλησίες του Göreme, όπου τοιχογραφίες του 10ου αιώνα δείχνουν στρατιωτικούς αγίους έφιππους να αντιμετωπίζουν φίδια με ένα, δύο ή τρία κεφάλια. Ένα από τα παλαιότερα παραδείγματα είναι από την εκκλησία γνωστή ως Mavrucan 3 (Güzelöz, Yeşilhisar), που χρονολογείται γενικά στον 10ο αιώνα, που απεικονίζει δύο «ιερούς αναβάτες» να αντιμετωπίζουν δύο φίδια πλεγμένα γύρω από ένα δέντρο , σε έναν εντυπωσιακό παραλληλισμό με τη στήλη των Διόσκουρων, μόνο που οι καβαλάρηδες επιτίθενται τώρα στο φίδι στο «δέντρο της ζωής» αντί για κάπρο. Σε αυτό το παράδειγμα, τουλάχιστον, φαίνεται να υπάρχουν δύο φίδια με ξεχωριστά κεφάλια, αλλά άλλα παραδείγματα της Καππαδοκίας του 10ου αιώνα δείχνουν πολυκέφαλα φίδια. Μια κακοδιατηρημένη τοιχογραφία στο Yılanlı Kilise ("Εκκλησία των φιδιών") που απεικονίζει τους δύο αγίους Θεόδωρο και Γεώργιο να επιτίθενται σε έναν δράκο χρονολογείται δοκιμαστικά στον 10ο αιώνα, ή εναλλακτικά ακόμη και στα μέσα του 9ου . Παρόμοιο παράδειγμα, αλλά με τρεις έφιππους αγίους, τον Δημήτριο, τον Θεόδωρο και τον Γεώργιο, είναι από το παρεκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής στην κεντρική Μακεδονία στην Ελλάδα, στο νομό Κιλκίς, κοντά στο σύγχρονο χωριό Κολχίδα, που χρονολογείται στον 9ο ή 10ο αιώνα. .
Οι Άγιοι Θεόδωρος και Γεώργιος παρουσιάζονται δίπλα δίπλα ως έφιπποι ήρωες. Ο Θόδωρος σκοτώνει έναν δράκο και ο Γιώργος έναν άνθρωπο. Μονή Αγίας Αικατερίνης, Σινά, 9ος ή 10ος αιώνας
Μια απεικόνιση του 12ου αιώνα του Θεόδωρου ως έφιππου δρακόκτονα βρίσκεται σε τέσσερις πινακίδες muqarna στον σηκό της Cappella Palatina στο Παλέρμο.
Το μοτίβο του δράκου μεταφέρθηκε στον θρύλο του Γεωργίου από αυτό του συναδέλφου του στρατιώτη αγίου, Αγίου Θεόδωρου Τίρου. Η μεταφορά της εικονογραφίας του δράκου από τον Θεόδωρο, ή Θεόδωρο και Γεώργιο ως «Διόσκουροι» στον Γεώργιο από μόνος του, γίνεται για πρώτη φορά απτή στις αρχές του 11ου αιώνα. Οι παλαιότερες συγκεκριμένες εικόνες του Αγίου Γεωργίου που καταπολεμά την ημερομηνία του φιδιού εξακολουθούν να βρίσκονται στην Καππαδοκία, ιδιαίτερα η εικόνα στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, Soganh (με ημερομηνία 1006 ή 1021).
Σχόλια