Translate

Σπυρίδων Ξύνδας

Ο Σπυρίδων Ξύνδας (Κέρκυρα, 8 Ιουνίου 1812 – Αθήνα, 25 Νοεμβρίου 1896) υπήρξε εξέχουσα μορφή της ελληνικής μουσικής του 19ου αιώνα, συνθέτης και δεξιοτέχνης της κιθάρας.
Ο Ξύνδας ανήκει στους θεμελιωτές της Επτανησιακής Μουσικής Σχολής, η οποία αποτέλεσε τον πρώτο οργανωμένο φορέα έντεχνης μουσικής δημιουργίας στον ελλαδικό χώρο. Με το έργο του συνέβαλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη της λόγιας νεοελληνικής μουσικής, την οποία προσπάθησε να απαγκιστρώσει από τη μονοφωνία της εκκλησιαστικής παράδοσης, εισάγοντας στοιχεία της ιταλικής οπερατικής γραφής, όπως αυτή καλλιεργούνταν στα Επτάνησα την εποχή εκείνη.
Η προσφορά του δεν περιορίστηκε στη σύνθεση· υπήρξε δραστήριος παιδαγωγός, συμβάλλοντας καθοριστικά στην εδραίωση της μουσικής εκπαίδευσης τόσο στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κέρκυρα, όσο και στην Αθήνα, η οποία τότε διαμόρφωνε τη φυσιογνωμία της ως νέα πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Μέσω της διδασκαλίας του, αλλά και της ευρύτερης καλλιτεχνικής παρουσίας του, ο Ξύνδας συνέβαλε στη συγκρότηση μιας νεοελληνικής μουσικής ταυτότητας, συνδυάζοντας τη δυτική τεχνοτροπία με την ελληνική γλωσσική και πολιτισμική ιδιοσυστασία.
Ο Σπυρίδων Ξύνδας σπούδασε μουσική στη Νάπολη την περίοδο 1833–1837, μαθητεύοντας δίπλα στον σημαντικό Ιταλό συνθέτη και θεωρητικό της μουσικής Niccolò Antonio Zingarelli. Με την επιστροφή του στην Κέρκυρα το 1837, συνέχισε τη μουσική του πορεία υπό την καθοδήγηση του Νικολάου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου, κορυφαίας φυσιογνωμίας της Επτανησιακής Σχολής. Μαζί του ίδρυσε τη Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας, έναν θεσμό κομβικής σημασίας για τη μουσική παιδεία στην ελληνική επικράτεια του 19ου αιώνα, όπου και δίδαξε επί σειρά ετών θεωρητικά μαθήματα και εκκλησιαστική μουσική.

Παράλληλα, φαίνεται πως υπήρξε δάσκαλος στο Αρσάκειο της Κέρκυρας, κατά το διάστημα 1875–1883. Ανάμεσα στους μαθητές του συγκαταλέγεται και ο μετέπειτα διεθνώς αναγνωρισμένος συνθέτης Σπυρίδων Φιλίσκος Σαμάρας. Μάλιστα, έχει διασωθεί, χωρίς όμως να τεκμηριώνεται ιστορικά, η φήμη ότι ο Σαμάρας ήταν νόθος γιος του Ξύνδα.

Ο ίδιος ο Ξύνδας δραστηριοποιήθηκε έντονα ως κιθαριστής, πραγματοποιώντας περιοδείες ανά την Ελλάδα και δίνοντας συναυλίες, κατά τις οποίες τον συνόδευε στο τραγούδι η κόρη του, σε ένα ιδιότυπο μουσικό σχήμα οικογενειακού χαρακτήρα.

Το 1886 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου και έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Πέθανε εκεί δέκα χρόνια αργότερα, το 1896, τυφλός και σε συνθήκες ένδειας, παρά την πλούσια και πολύπλευρη προσφορά του στην ελληνική μουσική.

Ο Σπυρίδων Ξύνδας υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγικός συνθέτης, με σημαντικό έργο τόσο στον χώρο της κιθαριστικής δημιουργίας όσο και της φωνητικής μουσικής. Έγραψε πλήθος τραγουδιών και καντάδων, ενώ ασχολήθηκε συστηματικά με τη σύνθεση όπερας, αξιοποιώντας λιμπρέτα γραμμένα τόσο στα ιταλικά όσο και στα ελληνικά. Η κλίση του προς τη φωνητική μουσική υπήρξε χαρακτηριστική της καλλιτεχνικής του φυσιογνωμίας, καθώς και της ευρύτερης αισθητικής του περιβάλλοντος των Επτανήσων, που βρισκόταν υπό την έντονη επίδραση της ιταλικής μουσικής κουλτούρας.

Η σημαντικότερη ίσως συνθετική του στιγμή είναι η όπερα Ο Υποψήφιος Βουλευτής, η οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 1867 στο περίφημο θέατρο San Giacomo της Κέρκυρας. Το έργο αυτό, εμποτισμένο με λαϊκά και φολκλορικά στοιχεία της επτανησιακής –και ευρύτερα ελληνικής– μουσικής παράδοσης, αποτελεί το πρώτο μελόδραμα που γράφτηκε από Έλληνα συνθέτη σε ελληνικό λιμπρέτο. Το κείμενο της όπερας υπογράφει ο Ιωάννης Ρινόπουλος και διακρίνεται για την έντονη κοινωνική του κριτική, ιδίως απέναντι στην πολιτική ασυνέπεια και τα προβλήματα της υπαίθρου.

Η υπόθεση τοποθετείται στο εξωαστικό τοπίο της Κέρκυρας του 1857 και καταπιάνεται με τα δεινά του αγροτικού πληθυσμού, θίγοντας ταυτόχρονα την ηθική φθορά του πολιτικού κόσμου. Το έργο παρουσιάστηκε αργότερα και στην Αθήνα, στις 14 Μαρτίου 1888, στο Χειμερινό Θέατρο Αθηνών – γνωστό και ως Θέατρο Μπούκουρα – από τον Ελληνικό Μελοδραματικό Θίασο του Αντωνίου Λάνδη.

Μετά από μακρόχρονη αφάνεια, η όπερα Ο Υποψήφιος Βουλευτής αναβίωσε το 2017, με αφορμή τη συμπλήρωση 150 ετών από την πρώτη της παρουσίαση. Η πανηγυρική αυτή επανάληψη πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Κερκύρας, ενώ παράλληλα το λιμπρέτο της όπερας αποκαταστάθηκε φιλολογικά και κυκλοφόρησε σε συλλεκτική, επετειακή έκδοση από τη Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας.

Δυστυχώς, μεγάλο μέρος του έργου του Ξύνδα δεν διασώθηκε. Πιστεύεται ότι αρκετά χειρόγραφά του καταστράφηκαν κατά τον βομβαρδισμό της Κέρκυρας στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, γεγονός που δυσχεραίνει την πλήρη αποτίμηση της μουσικής του δημιουργίας.

Το συνθετικό έργο του Σπυρίδωνα Ξύνδα υπήρξε πλούσιο και πολυσχιδές, με έμφαση στη φωνητική μουσική και ιδίως στο είδος της όπερας. Από τις όπερές του ξεχωρίζει η Άννα Γουίντερ ή Οι Τρεις Σωματοφύλακες (Anna Winter o I tre Moschettieri), η οποία παρουσιάστηκε το 1855, συνδυάζοντας στοιχεία από τη γαλλική λογοτεχνία με την ιταλική μουσική φόρμα. Δύο χρόνια αργότερα, το 1857, συνέθεσε την όπερα Ο Κόμης Ιουλιανός (Il conte Giuliano), έργο με έντονη δραματική πλοκή και τυπικά γνωρίσματα του ρομαντισμού της εποχής.

Το 1867, όπως ήδη αναφέρθηκε, παρουσίασε την ιστορική του όπερα Ο Υποψήφιος Βουλευτής, το πρώτο ελληνόγλωσσο μελόδραμα από Έλληνα συνθέτη. Ακολούθησαν Ο Νεόγαμπρος (1877), έργο με σατυρικό χαρακτήρα, καθώς και Οι Δύο Απαιτητικοί (I due pretendenti, 1878), όπερα που ενσωματώνει ευφυώς κωμικά στοιχεία και κοινωνικούς υπαινιγμούς. Το τελευταίο του γνωστό οπερατικό εγχείρημα ήταν η Γαλάτεια (Galatea), έργο του 1895, το οποίο όμως έμεινε ημιτελές.

Πέρα από το θέατρο, ο Ξύνδας συνέθεσε και πληθώρα τραγουδιών, πολλά από τα οποία απέκτησαν ευρεία απήχηση και γνώρισαν σημαντική διάδοση στον ελληνικό χώρο. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν το νανούρισμα Νάνι-νάνι, το ερωτικό τραγούδι Το φιλί και το ονειρικής υφής Το όνειρο. Τα τραγούδια αυτά φανερώνουν την ευαισθησία και την λυρική του τάση, καθώς και την ικανότητά του να μελοποιεί μελωδικά απλά αλλά εκφραστικά θέματα.

Η μουσική κληρονομιά του Ξύνδα αναγνωρίστηκε εκ νέου τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ μέρος του έργου του περιλαμβάνεται στη σειρά Greek Composers Millenium Edition, σε μια κασετίνα 12 CD που συγκεντρώνει χαρακτηριστικά δείγματα της ελληνικής λόγιας μουσικής δημιουργίας. Έτσι, το έργο του επανέρχεται σταδιακά στη δημόσια σφαίρα, συμβάλλοντας στην αποκατάσταση της μνήμης ενός από τους πρωτοπόρους της νεοελληνικής μουσικής δημιουργίας.

Η πρώτη σελίδα από το «Quinteto Finale» από την τρίτη πράξη της όπερας «Anna Winter», σε χειρόγραφο του συγγραφέα. Εκτίθεται στο Μουσείο Μουσικής της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας


Σχόλια