Γιάννα Περσάκη

Η Γιάννα Περσάκη (5 Ιουνίου 1921 – 20 Ιανουαρίου 2008) υπήρξε σημαντική εκπρόσωπος της αφηρημένης ζωγραφικής στην Ελλάδα, ενώ η προσωπική της διαδρομή συνδέθηκε βαθιά με τον ποιητή Μίλτο Σαχτούρη, του οποίου υπήρξε σύντροφος στη ζωή και συνοδοιπόρος στην τέχνη.

Γεννημένη στις 5 Ιουνίου του 1921, η Περσάκη γνώρισε από πολύ νωρίς την κλίση της προς τη ζωγραφική· μόλις οκτώ ετών, ξεκίνησε τα πρώτα της μαθήματα κοντά στην ζωγράφο Ελευθερία Σταθοπούλου, για να συνεχίσει αργότερα τη μαθητεία της δίπλα σε δύο ακόμη γνωστούς δασκάλους της εποχής, τον Φάνη Γαλανό και τον Δημήτρη Δαβή. Η νεανική της πορεία σημαδεύτηκε από προσωπικές και καλλιτεχνικές αναζητήσεις· το 1943 παντρεύεται τον γλύπτη Κώστα Κουλεντιανό, ωστόσο ο γάμος αυτός αποδείχθηκε σύντομος, καθώς λύθηκε τρία χρόνια αργότερα.

Το 1945 πραγματοποιεί το πρώτο της ουσιαστικό βήμα στο καλλιτεχνικό προσκήνιο με τη συμμετοχή της σε ομαδική έκθεση, όπου ξεχωρίζει για την ιδιοτυπία και το εκφραστικό της ύφος. Εκεί, την προσέχει ο Κωνσταντίνος Παρθένης, κορυφαίος εκπρόσωπος του ελληνικού μοντερνισμού, ο οποίος αναγνωρίζει το ταλέντο της και αναπτύσσει μαζί της σχέση αμοιβαίου θαυμασμού, σχέση που θα της προσδώσει κύρος και θα ενισχύσει την πορεία της.

Το 1946, σε αναζήτηση ευρύτερων καλλιτεχνικών οριζόντων, η Περσάκη μεταβαίνει στο Παρίσι, εστία της πρωτοπορίας και των καλλιτεχνικών ζυμώσεων της εποχής. Εκεί συνεχίζει τις σπουδές της κοντά στον Φερνάν Λεζέ, έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της αφηρημένης τέχνης και δασκάλους του μοντέρνου ευρωπαϊκού πνεύματος. Στο εργαστήρι του Λεζέ, η Περσάκη θα εμβαθύνει στη δομή, το χρώμα και τη μορφοπλασία της αφηρημένης ζωγραφικής, χαράσσοντας από τότε τη δική της αυτόνομη και ευκρινή καλλιτεχνική ταυτότητα.

Η Γιάννα Περσάκη συγκαταλέγεται μεταξύ των πρωτοπόρων γυναικείων μορφών της αφηρημένης τέχνης στην Ελλάδα και δικαίως θεωρείται εκπρόσωπος του τρίτου κύματος του ελληνικού μοντερνισμού — ενός ρεύματος που διαδέχθηκε την πρώτη γενιά του Παρθένη και την εμβληματική Γενιά του ’30, προσδίδοντας νέα ώθηση στη μορφοπλαστική ανανέωση των εικαστικών τεχνών στη μεταπολεμική Ελλάδα.

Το 1949, με την ενίσχυση υποτροφίας από τη Γαλλική κυβέρνηση, φοιτά στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, εστιάζοντας στη νωπογραφία, υπό την καθοδήγηση του Ducos de la Haye. Παράλληλα, επιδιώκει να διευρύνει το πεδίο της καλλιτεχνικής της καλλιέργειας με σπουδές ζωγραφικής, σχεδίου και κεραμικής. Παρακολουθεί μαθήματα στα εργαστήρια του André Lhote και του Jean Souverbie, καθώς και στην εμβληματική Académie de la Grande Chaumière, η οποία υπήρξε φυτώριο των ευρωπαϊκών εικαστικών αναζητήσεων του 20ού αιώνα.

Το 1955 επιστρέφει στην Ελλάδα, κυρίως για οικογενειακούς λόγους, σε μια εποχή που η ίδια φέρει ήδη μαζί της την πνευματική αύρα της παρισινής σχολής και τις επιδράσεις της διεθνούς πρωτοπορίας. Δύο χρόνια αργότερα, το 1957, αναλαμβάνει τη διεύθυνση του εικαστικού τομέα της Χριστιανικής Ένωσης Νεανίδων (Χ.Ε.Ν.), θέση την οποία διατηρεί μέχρι το 1982. Εκεί διδάσκει σχέδιο, ζωγραφική και κεραμική, συμβάλλοντας σημαντικά στη διάδοση της τέχνης στις νεότερες γενιές και προσφέροντας μία διέξοδο ελευθερίας και δημιουργίας στη μετεμφυλιακή ελληνική κοινωνία.

Την ίδια χρονιά (1957), γνωρίζει τον ποιητή Μίλτο Σαχτούρη, με τον οποίο αναπτύσσει σταδιακά έναν βαθύ προσωπικό και πνευματικό δεσμό. Αν και το 1966 γίνονται σύντροφοι, δεν επιλέγουν ποτέ να συγκατοικήσουν ή να παντρευτούν, διατηρώντας μια μορφή σχέσης καλλιτεχνικής συντροφικότητας και αμοιβαίας αυτονομίας. Ο δε Σαχτούρης, στο αποκορύφωμα αυτής της σχέσης, της αφιερώνει το 1971 την ποιητική του συλλογή Το Σκεύος, πράξη που επισφραγίζει τον βαθύτατο θαυμασμό και την πνευματική σύμπνοια που τους συνέδεε.

Η Γιάννα Περσάκη απεβίωσε στις 20 Ιανουαρίου του 2008, αφήνοντας πίσω της ένα πολύτιμο εικαστικό αποτύπωμα και μια διαδρομή που συνδέθηκε με τις πιο ανήσυχες και δημιουργικές εκφάνσεις της ελληνικής μοντέρνας τέχνης. Ο θάνατός της σηματοδότησε το τέλος μιας σιωπηρής αλλά ουσιαστικής παρουσίας στον καλλιτεχνικό κόσμο του 20ού αιώνα, μιας γυναίκας που, αν και κινήθηκε διακριτικά, συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση της αφηρημένης εικαστικής γλώσσας στην Ελλάδα.

Δύο χαρακτηριστικά έργα της Γιάννας Περσάκη κοσμούν ακόμη και σήμερα κτίρια της Αθήνας, αποτυπώνοντας τη δημιουργική της σφραγίδα στον αστικό ιστό της πόλης: το ένα βρίσκεται επί της οδού Μαυρομματαίων 5 και το άλλο στην οδό Αμερικής 11, παραδείγματα ενσωμάτωσης της αφηρημένης τέχνης σε δημόσια και ημι-δημόσια χώρια.

Ένα ακόμη έργο της, ενταγμένο στη Συλλογή Καγκελάρη, παρουσιάστηκε στο κοινό κατά την περίοδο 2008–2009 στη Δημοτική Πινακοθήκη Ψυχικού, στο πλαίσιο της έκθεσης με τίτλο «Σύγχρονη Ελληνική Ζωγραφική: Συλλογή Καγκελάρη». Η συμμετοχή της σε αυτή τη σημαντική θεματική έκθεση, που στόχευε στην ανάδειξη του μεταπολεμικού ελληνικού μοντερνισμού, επιβεβαιώνει τη σταθερή παρουσία της Περσάκη στο φάσμα της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής πρωτοπορίας και την εκτίμηση που τυγχάνει το έργο της στις ιδιωτικές και θεσμικές συλλογές της χώρας.