Κωνσταντίνος Γεράκης
Ο Αβάς ντε Σουαζύ (Abbé de Choisy), μέλος της πρώτης γαλλικής πρεσβείας στο Σιάμ το 1685, έγραψε για τον χαρακτήρα του κυρίου Γεράκη:
«Ήταν ένας από τους ανθρώπους στον κόσμο με το περισσότερο πνεύμα, γενναιοδωρία, μεγαλοπρέπεια, αφοβία και γεμάτος μεγάλα σχέδια. Ίσως, ωστόσο, ήθελε μονάχα να φέρει γαλλικά στρατεύματα ώστε, μετά τον θάνατο του κυρίου του –που τον θεωρούσε επικείμενο– να επιχειρήσει να ανακηρυχθεί βασιλεύς. Ήταν υπερήφανος, σκληρός, ανελέητος και με αχαλίνωτη φιλοδοξία. Υποστήριζε τη χριστιανική θρησκεία επειδή του ήταν χρήσιμη· μα ποτέ δεν θα του είχα εμπιστοσύνη σε ζητήματα στα οποία δεν εμπλεκόταν η ίδια του η ανέλιξη.»
— Αβάς ντε Σουαζύ, Απομνημονεύματα για την ιστορία του Λουδοβίκου ΙΔ΄, έκδ. 1983, σελ. 150.
Σε ηλικία δεκατριών ετών, ο νεαρός Γεράκης εγκατέλειψε την Κεφαλονιά επιβιβαζόμενος σε αγγλικό πλοίο και κατευθύνθηκε στο Λονδίνο, όπου και παρέμεινε για δέκα έτη. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του εκεί, το επώνυμό του «Γεράκης» (Gerachi) αγγλοποιήθηκε αρχικά σε «Falcon» (Γεράκι), ενώ αργότερα απέκτησε την ελληνοποιημένη μορφή «Phaulkon». Πιθανολογείται ότι κατά το διάστημα αυτό υπηρέτησε στο βρετανικό βασιλικό ναυτικό και πολέμησε υπό τη διοίκηση του Πρίγκιπα Ρούπερτ του Ρήνου κατά των Ολλανδών, στον Β΄ Αγγλο-Ολλανδικό Πόλεμο.
Το 1669, ο Γεράκης ταξίδεψε στο Μπάνταμ (σημερινή Ινδονησία) ως βοηθός πυροβολητής επάνω στο αγγλικό πλοίο Hopewell. Εκεί κατατάχθηκε ως υπάλληλος στην Αγγλική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών. Η περίοδος της υπηρεσίας του ως βοηθού πυροβολητή συνέπεσε με τον Γ΄ Αγγλο-Ολλανδικό Πόλεμο. Κατά το διάστημα αυτό, ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με σημαίνοντα στελέχη της Εταιρείας, όπως ο Ρίτσαρντ Μπέρναμπι (Richard Burnaby) και οι έμποροι Τζορτζ και Σάμιουελ Γουάιτ (George και Samuel White).
Το 1675, εργαζόμενος πλέον ως έμπορος της Εταιρείας, μετέβη στο βασίλειο του Σιάμ (σημερινή Ταϊλάνδη). Εκεί, μέσα σε λίγα μόλις έτη, κατέστη άριστος γνώστης της σιαμέζικης γλώσσας, ενώ ήταν ήδη ευχερής στα αγγλικά, γαλλικά, πορτογαλικά και μαλαισιανά. Το 1679, ο Burnaby τον προώθησε για να υπηρετήσει στο πλευρό του αξιωματούχου Phra Khlang Kosa Lek, με σκοπό την υποστήριξη των εμπορικών σχέσεων του βασιλείου. Το 1681, ο Kosa Lek τον εισήγαγε επισήμως στην αυλή του βασιλέως Ναράι. Ο Γεράκης τοποθετήθηκε ως διερμηνέας και πολύ γρήγορα απέκτησε την εύνοια του ηγεμόνα. Παράλληλα, χάρη στην εμπειρία του από την Αγγλική Εταιρεία, ανέλαβε καθήκοντα και στο βασιλικό θησαυροφυλάκιο.
Η άνοδος του Κωνσταντίνου Γεράκη στην εξουσία
Πολλές είναι οι διηγήσεις που καταγράφουν την άνοδο του Κωνσταντίνου Γεράκη στη σιαμέζικη εξουσία και τον τρόπο με τον οποίο τα προσόντα και οι ικανότητές του του εξασφάλισαν την εύνοια του βασιλέως Ναράι. Μία από τις πλέον διαδεδομένες αφηγήσεις αποδίδει την επιτυχία του στην εξαιρετική του δεινότητα στους λογαριασμούς: όταν Πέρσες έμποροι ισχυρίστηκαν ότι το βασιλικό θησαυροφυλάκιο τούς όφειλε χρήματα, ο Γεράκης επιθεώρησε τα οικονομικά κατάστιχα και απεφάνθη ότι, αντιθέτως, οι ίδιοι οι Πέρσες ήταν οφειλέτες του θησαυροφυλακίου. Με τον τρόπο αυτόν προσπορίσθηκε σημαντικά έσοδα στο βασίλειο και ενίσχυσε το κύρος του ενώπιον του βασιλέως.
Άλλη διήγηση αναφέρει ότι ο βασιλιάς Ναράι ήθελε να διαπιστώσει το βάρος ενός πυροβόλου όπλου. Ο Γεράκης τοποθέτησε το κανόνι στο αμπάρι ενός σκάφους και σημάδεψε τη στάθμη στην οποία έφθασε το νερό. Στη συνέχεια, αφαίρεσε το κανόνι και γέμισε το πλοίο με ρύζι έως ότου η στάθμη επανέλθει στο ίδιο σημείο, υπολογίζοντας έτσι το βάρος του με έμμεσο αλλά αξιόπιστο τρόπο.
Η ικανότητα του Γεράκη στη διοίκηση και η εκτενής του γνώση επί των ευρωπαϊκών πραγμάτων του εξασφάλισαν την ιδιαίτερη εύνοια του βασιλιά. Το 1682, ασπάστηκε τον Ρωμαιοκαθολικισμό, εγκαταλείποντας την αγγλικανική του πίστη· λίγο αργότερα τέλεσε γάμο με την καθολική Μαρία Γκυομάρ ντε Πίνια (Maria Guyomar de Pinha), γυναίκα μικτής ιαπωνο-πορτογαλο-βεγγαλικής καταγωγής. Το ζεύγος έζησε μέσα σε πλούτο και επιρροή, καθώς ο Γεράκης αναδείχθηκε σε μία από τις κυρίαρχες προσωπικότητες της σιαμέζικης αυλής. Απέκτησαν δύο υιούς: τον Γεώργιο (Jorge) και τον Κωνσταντίνο (João).
Το 1683, ο Γεράκης πρότεινε στον βασιλιά την κατασκευή ενός φρουρίου στην περιοχή του Μέργουι (Mergui), ακολουθώντας το πολυγωνικό οχυρωματικό πρότυπο της Ευρώπης, το οποίο τότε βρισκόταν σε ευρεία χρήση. Η πρόταση συνάντησε την αντίδραση του αξιωματούχου Kosa Lek, ο οποίος κατηγορήθηκε εν τέλει ότι δωροδοκήθηκε από χωρικούς που επιθυμούσαν να αποφύγουν την αγγαρεία. Με εντολή του βασιλέως, ο Lek τιμωρήθηκε με ραβδισμό από καλάμια και υπέκυψε στα τραύματά του ένα μήνα αργότερα, τον Ιούλιο του ιδίου έτους. Η περιουσία του δημεύθηκε, και ο βασιλιάς πρότεινε στον Γεράκη να αναλάβει την κενή πλέον θέση του· εκείνος, όμως, προτίμησε να παραμείνει ως σύμβουλος του μαλαισιανής καταγωγής ευγενούς Οκγιά Ουάνγκ (Okya Wang), στον οποίον είχε απονεμηθεί η διοίκηση.
Το 1686, ο Γεράκης ανέλαβε στρατιωτική δράση ως διοικητής του βασιλικού στρατού για την καταστολή της εξέγερσης των Μακασάρ. Οδήγησε αυτοπροσώπως τα βασιλικά στρατεύματα στη μάχη και παραλίγο να χάσει τη ζωή του στη σύρραξη. Μετά την καταστολή της ανταρσίας, ανέλαβε να επιβλέψει την τιμωρία των αιχμαλώτων στασιαστών και των λιποτακτών του βασιλικού στρατού.
Προσέγγιση της Γαλλία
Κατόπιν προστριβών με τους Άγγλους και τους Ολλανδούς, ο Γεράκης μερίμνησε για τη σύναψη σιαμογαλλικής προσέγγισης, η οποία οδήγησε στην ανταλλαγή σειράς πρεσβειών μεταξύ της Γαλλίας και του Βασιλείου του Αϊουττάγια, και εντέλει στην αποστολή γαλλικής εκστρατευτικής δύναμης το έτος 1687.
Ο Γεράκης, τον οποίο οι Γάλλοι αποκαλούσαν «Monsieur Constance» και ο ίδιος ο βασιλεύς Λουδοβίκος ΙΔ΄ προσφωνούσε «cher ami» (αγαπητέ φίλε), υπήρξε επί σειρά ετών ο κυριότερος σύμμαχος της Γαλλίας εντός του Σιάμ. Σε αναγνώριση των υπηρεσιών του, ο Γάλλος μονάρχης τον τίμησε με τον τίτλο του Ιππότη του Τάγματος του Αγίου Μιχαήλ, του απένειμε κληρονομικό τίτλο ευγενείας καθώς και τη γαλλική υπηκοότητα για τον ίδιο και την οικογένειά του. Ο βασιλεύς Ναράι επεδίωκε μέσω της προσέγγισης αυτής να εξισορροπήσει την ολλανδική επιρροή στην περιοχή.
Η πρεσβεία του ιππότη Σεβαλιέ ντε Σωμόν (Chevalier de Chaumont) το 1685 εδραίωσε περαιτέρω τις διμερείς σχέσεις. Ο Σωμόν συνοδευόταν από τον Ιησουίτη Γκυ Τατσάρ (Guy Tachard) και τον Γάλλο ναύαρχο Κλωντ ντε Φορμπέν (Claude de Forbin), ο οποίος παρέμεινε στο Σιάμ αναλαμβάνοντας τη διοίκηση της Μπανγκόκ με τον τοπικό τίτλο Οκ Πχρασακσονγκκράμ (Ok-Phrasaksongkram), ενώ εκπαίδευσε τα βασιλικά στρατεύματα σε ευρωπαϊκές τακτικές. Η σταδιοδρομία του Φορμπέν θα προκαλούσε αργότερα τον φθόνο και την αντιζηλία του Γεράκη.
Κατά την παραμονή του Τατσάρ στη χώρα, ο Γεράκης επεδόθη σε μυστική διπλωματία προκειμένου να εδραιώσει περαιτέρω την εξουσία και επιρροή του· συνέταξε επιστολή προς τη γαλλική αυλή, ζητώντας να αποσταλούν στο Σιάμ Γάλλοι, τους οποίους σκόπευε να διορίσει σε στρατιωτικά και διοικητικά αξιώματα υπό την προστασία του. Παράλληλα, προέτρεψε τον βασιλέα Λουδοβίκο ΙΔ΄ να αποστείλει στρατεύματα και πολεμικά πλοία για την κατάληψη του λιμανιού της Σιγγόρας (Singora), το οποίο ο βασιλεύς Ναράι είχε παραχωρήσει στη Γαλλία.
Ο Έλληνας ευνοούμενος προσέφερε επίσης στους Γάλλους την παραχώρηση του λιμένα του Μέργουι (Mergui), ο οποίος προηγουμένως βρισκόταν υπό αγγλικό έλεγχο μέσω πειρατών φίλα προσκείμενων στον ίδιο. Η παραχώρηση αυτή έλαβε τελικώς την έγκριση του βασιλέως.
Το 1685, ο Γεράκης είχε ήδη αναδειχθεί σε πρωτεύοντα σύμβουλο του Ναράι, ενώ φέρεται να εξέφρασε την επιθυμία του να διαδεχθεί τον βασιλέα ένας καθολικός πρίγκιπας· πιθανότερος διάδοχος κατά τον ίδιο ήταν ο Πχρα Πι (Phra Pi), θετός υιός του Ναράι και προσήλυτος στον καθολικισμό. Ο Γεράκης φερόταν να επιδιώκει ειρηνική μεταστροφή του βασιλείου στον καθολικισμό, μέσω της παροχής ελεημοσυνών και της άσκησης φιλανθρωπίας προς τον λαό, με σκοπό να τον κερδίσει.
Επιδίωξή του ήταν να εξασφαλίσει μία διαδοχή ευνοϊκή για τη Γαλλία, ώστε να διατηρήσει την προσωπική του θέση και ασφάλεια σ’ ένα περιβάλλον αυλής που καθίστατο ολοένα πιο εχθρικό προς το πρόσωπό του. Για τη διπλωματική εκπροσώπηση της χώρας στη Γαλλία, ο Γεράκης επέλεξε τον Κόσα Παν (Kosa Pan) ως επικεφαλής της πρεσβείας. Κατόπιν της πρότασης, ο βασιλεύς Ναράι αποφάσισε την αποστολή της σιαμέζικης πρεσβείας στο Παρίσι. Ο Κόσα Παν έγινε δεκτός από τον βασιλέα Λουδοβίκο στο ανάκτορο των Βερσαλλιών και η πρεσβεία περιηγήθηκε σε διάφορες περιοχές της Γαλλίας.
Σύγκρουση με την Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών
Η ραγδαία άνοδος του Κωνσταντίνου Γεράκη στην εξουσία και η απόλυτη εμπιστοσύνη που του έδειχνε ο βασιλεύς Ναράι οδήγησαν στον διορισμό παλαιών Άγγλων συναδέλφων του από την Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών, όπως ο Ρίτσαρντ Μπέρναμπι (Richard Burnaby) και ο Σάμουελ Ουάιτ (Samuel White), σε θέσεις κύρους. Πλήθος Άγγλων, ανδρών και γυναικών, εγκατέλειψαν τότε την υπηρεσία της Εταιρείας, ορκίστηκαν πίστη στον βασιλέα του Σιάμ και εγκαταστάθηκαν στο Βασίλειο του Αϊουττάγια, απολαμβάνοντας προνομιακή μεταχείριση.
Ο Μπέρναμπι διορίστηκε διοικητής του λιμένος του Μέργουι (Mergui), ενώ ο Ουάιτ ανέλαβε λιμενάρχης. Ωστόσο, οι δύο Άγγλοι έφεραν παλαιές έχθρες με το Βασίλειο της Γκολκόντα (Golconda) από προηγούμενες εμπορικές διαφορές και εκμεταλλεύθηκαν την εξουσία τους για να διεξαγάγουν πειρατικές επιδρομές και εχθροπραξίες κατά πλοίων της Γκολκόντα και της ινδικής ναυσιπλοΐας γενικότερα.
Οι πράξεις αυτές προκάλεσαν την αντίδραση της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών, υπό την προεδρία του Έλιχου Γιέιλ (Elihu Yale), ο οποίος το 1687 απέστειλε τον Άντονι Γουέλντεν (Anthony Weltden) με δύο πολεμικά πλοία για να τιμωρήσει τους Μπέρναμπι και Ουάιτ, απαιτώντας παράλληλα αποζημίωση από το Βασίλειο του Αϊουττάγια. Η Εταιρεία κατάφερε μάλιστα να εξασφαλίσει βασιλική διαταγή από τον Ιάκωβο Β΄ της Αγγλίας, η οποία απαγόρευε στους Άγγλους την υπηρεσία σε ξένα πλοία, λόγω της μαζικής φυγής Άγγλων υπηκόων από την Εταιρεία και της ένταξής τους στην υπηρεσία του σιαμέζικου στέμματος.
Όταν τα πλοία του Γουέλντεν κατέπλευσαν στο Μέργουι, οι Μπέρναμπι και Ουάιτ υποχώρησαν και άνοιξαν τις πύλες του λιμένος, επιτρέποντας την αποβίβαση των δυνάμεων της Εταιρείας. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, οι ντόπιοι Σιαμέζοι, υποπτευόμενοι προδοσία από τους Άγγλους, εξεγέρθηκαν υπό την ηγεσία του κυβερνήτη της Τενασερίμ (Tenasserim) και διέπραξαν σφαγή μεγάλου αριθμού Άγγλων ανδρών και γυναικών στον Μέργουι.
Ο Ρίτσαρντ Μπέρναμπι σκοτώθηκε κατά τη σφαγή, ενώ ο Γουέλντεν και ο Ουάιτ κατόρθωσαν να διαφύγουν δια θαλάσσης. Μεταξύ των ωμοτήτων που διεπράχθησαν από τις δυνάμεις του κυβερνήτη συγκαταλέγεται και η φρικώδης δολοφονία μιας Αγγλίδας και των τέκνων της, επειδή αρνήθηκε να ενδώσει στις ανήθικες απαιτήσεις του.
Όταν ο βασιλεύς Ναράι πληροφορήθηκε τα εγκλήματα κατά αθώων Άγγλων υπηκόων, διέταξε –κατόπιν αιτήματος του Γεράκη– να προσαχθεί ο κυβερνήτης της Τενασερίμ στη Λομππούρι και να εκτελεστεί. Ταυτόχρονα, το Σιάμ κήρυξε πόλεμο κατά της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών.
Πτώση και θάνατος
Η στενή σχέση του Γεράκη με τον βασιλιά τού εξασφάλισε τη ζήλεια ορισμένων Ταϊλανδών αυλικών, γεγονός που έμελλε τελικά να σημάνει την καταστροφή του. Όταν ο βασιλιάς Ναράι προσβλήθηκε από ανίατη ασθένεια, διαδόθηκε η φήμη ότι ο Γεράκης επεδίωκε να χρησιμοποιήσει τον εκλεκτό διάδοχο, Φρα Πι, ως μαριονέτα για να κυβερνήσει ο ίδιος – σύμφωνα με τα ταϊλανδικά χρονικά, η φήμη αυτή είχε πραγματική βάση. Η φήμη αυτή παρείχε το πρόσχημα στον Πρα Πετρατσά, θετό αδελφό του Ναράι, να οργανώσει πραξικόπημα – την Επανάσταση του Σιάμ το 1688.
Στη Λομππουρί, στις 31 Μαρτίου 1688, ο Γεράκης συναντήθηκε με τον Γάλλο στρατηγό, Στρατάρχη Ντεφάρζ, ώστε να καταρτίσουν σχέδιο για την καταστολή του πραξικοπήματος, προτού ο Πετρατσά κινηθεί προς το οχυρό της Μπανγκόκ. Έναν μήνα αργότερα, όμως, στις 15 Απριλίου, ο Ντεφάρζ πείστηκε από τους Γάλλους Βερέ και Αβά ντε Λιόν να εγκαταλείψει τα σχέδια υποστήριξης και παρέμεινε τελικά στο οχυρό.
Στις 18 Μαΐου, ο βασιλιάς Ναράι, ο Φρα Πι και οι υποστηρικτές τους συνελήφθησαν. Ο Γεράκης εκλήθη στα ανάκτορα, όπου αυτός και οι 21 άνδρες του περικυκλώθηκαν από Σιαμέζους στρατιώτες και αφοπλίστηκαν. Οδηγήθηκε στα μπουντρούμια των ανακτόρων, όπου δεσμεύθηκε και υπέστη σκληρά βασανιστήρια. Ο Φρα Πι αποκεφαλίστηκε στις 20 Μαΐου και το κεφάλι του ρίχτηκε στα πόδια του Γεράκη, συνοδευόμενο από το σχόλιο: «Να, ο βασιλιάς σου».
Στις 25 Μαΐου, ο Ντεφάρζ εκλήθη στη Λομππουρί από τον Πετρατσά και έφθασε στις 2 Ιουνίου. Δεν ανέφερε τίποτα για τη διάσωση του Γεράκη, και έτσι ο Πετρατσά θεώρησε πως οι Γάλλοι τον είχαν εγκαταλείψει.
Στις 5 Ιουνίου 1688, ο Ντεφάρζ αναχώρησε από τη Λομππουρί, αφήνοντας τους δύο γιους του και μερικούς ακόμα ως ομήρους. Ο Γεράκης αναγκάστηκε να φορέσει το κεφάλι του Φρα Πι στον λαιμό του, και ο Πετρατσά τον κήρυξε ένοχο εσχάτης προδοσίας. Τοποθετήθηκε σε ασημένιο φορείο επάνω στον ελέφαντά του και οδηγήθηκε από τους άνδρες του Πετρατσά στην περιοχή του ναού Ουάτ Σακ (Wat Sak) το βράδυ, όπου ο Λουάνγκ Σορασάκ τον αποκεφάλισε και του έσχισε τα σπλάχνα, παρουσία του Ιησουίτη Πατέρα ντε Μπες.
Τα λείψανά του ετάφησαν πρόχειρα μπροστά από τον ναό, όμως την ίδια κιόλας ημέρα ξεθάφτηκαν και κατασπαράχθηκαν από σκυλιά. Όταν ο βασιλιάς Ναράι έμαθε τα γεγονότα, εξοργίστηκε, όμως ήταν πολύ εξασθενημένος για να αντιδράσει. Πέθανε λίγες ημέρες αργότερα, στις 11 Ιουλίου 1688, ουσιαστικά ως αιχμάλωτος στο ίδιο του το παλάτι. Ο Πετρατσά ανακήρυξε τότε τον εαυτό του βασιλέα του Σιάμ και ξεκίνησε την εξουσία του, εκδιώκοντας σχεδόν όλα τα γαλλικά στρατεύματα από το βασίλειο.
Υστεροφημία
Οι διαφορετικές ερμηνείες σχετικά με τα κίνητρα του Πετρατσά για τη σύλληψη και εκτέλεση του Γεράκη έχουν καταστήσει τη θέση του τελευταίου στην ταϊλανδική ιστοριογραφία αμφιλεγόμενη. Οι υποστηρικτές των ενεργειών του Πετρατσά παρουσιάζουν τον Γεράκη ως έναν καιροσκόπο Έλληνα ξένο, ο οποίος επιδίωξε να χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να ελέγξει το βασίλειο εξυπηρετώντας τα συμφέροντα της Δύσης. Πιο επιφυλακτικοί ιστορικοί θεωρούν ότι ο Γεράκης υπήρξε απλώς ένα βολικό εξιλαστήριο θύμα, μέσο για να καταλάβει ο Πετρατσά τον θρόνο από τον νόμιμο διάδοχο, εκμεταλλευόμενος τη ζήλεια και την καχυποψία που είχε προκαλέσει ο Γεράκης στην αυλή.
Στην λαϊκή κουλτούρα
Ο Γεράκης υπήρξε κεντρικό πρόσωπο στο ιστορικό μυθιστόρημα The Phaulkon Legacy του Walter J. Strach III, που κυκλοφόρησε το 2013.
Το 2018, ο Γεράκης ενσαρκώθηκε από τον Ταϊλανδοσκωτσέζο ηθοποιό Louis Scott στη δημοφιλή ταϊλανδική δραματική σειρά Buppesunniwas, αποσπώντας εγκωμιαστικές κριτικές για την ερμηνεία του. Ο χαρακτήρας παρουσιάστηκε ως περίπλοκος: σκληρός, καταχρηστικός, πανούργος και υπερβολικά φιλόδοξος, αλλά ταυτόχρονα ικανός για συμπόνια, αγάπη και μεταμέλεια. Ο Scott τιμήθηκε με το βραβείο TVG για τον καλύτερο ανδρικό δεύτερο ρόλο.
Σχόλια