Γιώργος Πάνου Σαββίδης

Ο Γιώργος Πάνου Σαββίδης (Αθήνα, 11 Μαρτίου 1929 - Λόγγος Αχαΐας, 11 Ιουνίου 1995), ευρύτερα γνωστός ως Γ.Π. Σαββίδης, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους φιλόλογους και κειμενογράφους του 20ού αιώνα στην Ελλάδα· ένας μελετητής που αφιέρωσε τη ζωή του στην επιστημονική αποκατάσταση και ερμηνεία των κειμένων της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 11 Μαρτίου 1929 και πέθανε στον Λόγγο Αχαΐας, στις 11 Ιουνίου 1995. Με το έργο και τη διδασκαλία του σφράγισε τη φιλολογική πρόσληψη κορυφαίων Ελλήνων ποιητών, επιβάλλοντας μια νέα αυστηρότητα στην επιστημονική επεξεργασία του λογοτεχνικού λόγου.

Η φιλολογική του πορεία άρχισε με σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, τις οποίες διέκοψε προσωρινά για να συνεχίσει στο King’s College του Πανεπιστημίου του Cambridge, σε μια εποχή που η Βρετανία ανέπτυσσε έντονο ενδιαφέρον για τα νεοελληνικά γράμματα, κυρίως μέσω της επιρροής του Σεφέρη ως διπλωμάτη και πνευματικού ανθρώπου. Στη συνέχεια, ο Σαββίδης ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου και αναγορεύθηκε διδάκτωρ Φιλολογίας το 1966. Η διατριβή του, Οι Καβαφικές Εκδόσεις (1891–1932), αποτέλεσε σταθμό για τη μελέτη του έργου του Αλεξανδρινού ποιητή και ανέδειξε για πρώτη φορά με συστηματικό τρόπο τη χρονολογία, τη μορφή και τις διαδοχικές εκδοτικές φάσεις του Καβάφη, εισάγοντας μια φιλολογική αυστηρότητα που έλειπε έως τότε.

Από το ίδιο έτος διορίστηκε ως έκτακτος αυτοτελής καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η πορεία του εκεί διακόπηκε το 1971, όταν παραιτήθηκε για λόγους ακαδημαϊκής και ηθικής τάξεως, σε μία περίοδο έντονων εντάσεων στα ελληνικά πανεπιστήμια, υπό το βάρος της δικτατορίας. Το 1974, μετά την πτώση της χούντας, επανήλθε ως τακτικός καθηγητής, θέση την οποία διατήρησε για εννέα ακόμη χρόνια, έως την εθελούσια αποχώρησή του το 1983. Η επιλογή του να αποχωρήσει οικειοθελώς, στην ακμή της δημιουργικότητάς του, μαρτυρεί την απέχθειά του προς τις διοικητικές αγκυλώσεις και την πανεπιστημιακή γραφειοκρατία, αλλά και την προσήλωσή του σε έναν αυστηρά πνευματικό βίο.

Παράλληλα, υπηρέτησε τη νεοελληνική γραμματεία εκτός των ελληνικών συνόρων: από το 1977 έως το 1984 δίδαξε ως μόνιμος επισκέπτης καθηγητής στην Έδρα Νεοελληνικών Σπουδών «Γιώργος Σεφέρης» του Πανεπιστημίου Harvard. Εκεί, σε μια διεθνή ακαδημαϊκή σκηνή υψηλών απαιτήσεων, ανέδειξε τη νεοελληνική λογοτεχνία σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό και συγκριτολογικό πλαίσιο, συνδέοντάς την με το ευρωπαϊκό λογοτεχνικό φαντασιακό.

Η φιλολογική του δράση ξεκίνησε ήδη από το 1951, με τις πρώτες του δημοσιεύσεις, και συνεχίστηκε αδιάκοπα επί δεκαετίες. Αρθρογράφησε σε πλήθος εντύπων, κυρίως στις εφημερίδες Το Βήμα και Τα Νέα, συμβάλλοντας στην εμπεριστατωμένη παρουσίαση λογοτεχνικών ζητημάτων στο ευρύτερο κοινό. Ωστόσο, το βαρύνον έργο του υπήρξε η επιμέλεια και έκδοση των απάντων ή επιλεγμένων ποιημάτων κορυφαίων νεοελλήνων ποιητών, με κορωνίδα το έργο του Καβάφη, του Σεφέρη, του Καρυωτάκη, του Σικελιανού, του Βαλαωρίτη και του Δαπόντε. Με μεθοδολογική αυστηρότητα, αφοσίωση στην κειμενική ακρίβεια και φιλολογική ευσυνειδησία, ο Σαββίδης εγκαθίδρυσε ένα νέο πρότυπο κριτικής έκδοσης, όπου το σχόλιο δεν υποκαθιστά το ποίημα, αλλά το φωτίζει.

Ιδιαίτερη υπήρξε η συμβολή του στη φιλολογική αποκατάσταση του Σεφέρη· επιμελήθηκε με σχολαστικότητα τα ποιήματα και τα ημερολόγιά του, ενώ συνέβαλε καθοριστικά στην κριτική αποκατάσταση του έργου του Σικελιανού, αναδεικνύοντας τα φιλολογικά προβλήματα και τα ερμηνευτικά βάθη μιας υπερχειλίζουσας ποιητικής γραφής. Στο ίδιο πνεύμα επιμελήθηκε με απόλυτη επιστημονική συνείδηση τις Καβαφικές Εκδόσεις, καθιστώντας το έργο του Καβάφη προσβάσιμο στη διεθνή κοινότητα με την ακριβή χρονολόγηση και κατάταξη των ποιημάτων του.

Η προσωπικότητά του διέθετε έντονο ιδιοσυγκρασιακό φορτίο· αυστηρός, εσωστρεφής, μα πάντοτε σαφής και πειθαρχημένος, υπήρξε από τους λίγους νεοέλληνες διανοουμένους που ακολούθησαν με συνέπεια το πρόταγμα της σχολαστικής ευλάβειας προς το κείμενο. Ο Σαββίδης δεν υπήρξε απλώς δάσκαλος· υπήρξε ένας απαιτητικός εργάτης του ελληνικού λόγου, που υπερασπίστηκε με νηφάλια αυστηρότητα την αλήθεια των λέξεων, των γραμμάτων, των αποσιωπήσεων.

Ο θάνατός του, τον Ιούνιο του 1995, στον Λόγγο Αχαΐας —σε έναν χώρο απόσυρσης και στοχασμού— έδωσε τέλος σε μια πορεία που συνδύασε τη βαθιά γνώση, το κριτικό ήθος και την απόλυτη προσήλωση στο κείμενο. Το έργο του παραμένει υποδειγματικό για τους μελετητές της νεοελληνικής γραμματείας και συνιστά σημείο αναφοράς στην ιστορία της ελληνικής φιλολογικής επιστήμης.