Μάχη του Πελεκάνου, 10-11 Ιουνίου 1329

Η μάχη του Πελεκάνου διεξήχθη στις 10 και 11 Ιουνίου του έτους 1329, στην περιοχή του Πελεκάνου, κοντά στη μικρή πόλη Φιλοκρήνη της Νικομήδειας, στη Μικρά Ασία. Αντίπαλοι ήταν το βυζαντινό εκστρατευτικό σώμα, διοικούμενο από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ', και ο οθωμανικός στρατός υπό την ηγεσία του Ορχάν Α'. Η αναμέτρηση αυτή κατέληξε σε συντριπτική ήττα για τους Βυζαντινούς, οι οποίοι, εν συνεχεία, δεν ανέλαβαν καμία περαιτέρω προσπάθεια για την απελευθέρωση των πόλεων της Ανατολίας που τελούσαν υπό οθωμανική πολιορκία. Η ήττα αυτή σηματοδότησε σημαντική απώλεια εδαφών και έθεσε υπό αμφισβήτηση την βυζαντινή παρουσία στην περιοχή.

Η Μάχη και το Αποτέλεσμα

Με την ανάληψη της εξουσίας από τον Ανδρόνικο Γ' το έτος 1328, τα αυτοκρατορικά εδάφη στην Ανατολία είχαν ήδη υποστεί δραματική συρρίκνωση. Από σχεδόν ολόκληρα τα δυτικά σύνορα της σημερινής Τουρκίας, σαράντα χρόνια νωρίτερα, είχαν περιοριστεί σε διάσπαρτες φρουρές κατά μήκος του Αιγαίου και έναν μικρό πυρήνα γύρω από την περιοχή της Νικομηδείας, σε απόσταση περίπου 150 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη. Προ λίγου, οι Τούρκοι είχαν καταλάβει την κομβικής σημασίας πόλη της Προύσας στη Βιθυνία.

Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος, επιδιώκοντας την ανακατάληψη των σημαντικών αυτών πολιορκημένων πόλεων της Νικομηδείας και της Νίκαιας, επιχείρησε να σταθεροποιήσει το ανατολικό μέτωπο. Μαζί με τον Μέγα Δομέστικο Ιωάννη Καντακουζηνό, ηγήθηκαν στρατιωτικής δύναμης 4.000 ανδρών, προερχόμενης από τη Θάλασσα του Μαρμαρά, με προορισμό τη Νικομήδεια.

Στις 10 Ιουνίου 1329, ο Ορχάν Α', αρχηγός των Οθωμανών, απέστειλε 300 ιππείς τοξότες, επιδιώκοντας να παρασύρει τους Βυζαντινούς στα υψώματα. Οι Βυζαντινοί απώθησαν τη μικρή αυτή δύναμη, εμφανιζόμενοι απρόθυμοι να προχωρήσουν περαιτέρω. Ακολούθησαν αψιμαχίες μεταξύ των δύο στρατών, χωρίς ξεκάθαρο αποτέλεσμα μέχρι το σούρουπο.

Καθώς ο βυζαντινός στρατός προετοιμαζόταν για υποχώρηση, οι Οθωμανοί δεν επέτρεψαν την ομαλή αποχώρηση. Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, ο Ανδρόνικος και ο Καντακουζηνός υπέστησαν ελαφρά τραύματα, ενώ παράλληλα κυκλοφόρησαν φήμες για τον θάνατο ή σοβαρό τραυματισμό του αυτοκράτορα, προκαλώντας πανικό στον βυζαντινό στρατό. Η υποχώρηση μετατράπηκε τελικώς σε ήττα με σοβαρές απώλειες.

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός οδήγησε τους εναπομείναντες Βυζαντινούς στρατιώτες σε ασφαλή επιστροφή στην Κωνσταντινούπολη μέσω θαλάσσης, σηματοδοτώντας την αποτυχία της εκστρατείας και τη συνεχιζόμενη επιδείνωση της βυζαντινής θέσης στην Ανατολία.

Επιπτώσεις της Μάχης του Πελεκάνου

Η μάχη που διεξήχθη στον Πελεκάνο σηματοδότησε την πρώτη φορά που ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας ήρθε αντιμέτωπος με έναν Οθωμανό Μπεή στο πεδίο της μάχης. Παρά την περιορισμένη έκταση και τη σχετική στρατιωτική αξία της σύγκρουσης, η ηθική της επίδραση υπήρξε καθοριστική. Ο βαρύς και καλά οργανωμένος Βυζαντινός στρατός υπέστη ήττα από ελαφρώς οπλισμένους και ατακτους Τούρκους, γεγονός που προκάλεσε σοβαρό πλήγμα στο ηθικό τόσο του αυτοκράτορα όσο και του βυζαντινού έθνους συνολικά. Η προγραμματισμένη εκστρατεία για την αποκατάσταση της τάξης και της κυριαρχίας αναβλήθηκε, υποδηλώνοντας την κρισιμότητα της ήττας.

Μετά τη μάχη, ο βυζαντινός στρατός δεν επιχείρησε καμία απόπειρα ανάκτησης των εδαφών στην ασιατική πλευρά της αυτοκρατορίας. Οι παλαιές αυτοκρατορικές πρωτεύουσες, Νικομήδεια και Νίκαια, παρέμειναν υπό τουρκική κατοχή, και η διατήρηση του ελέγχου γύρω από τον Βόσπορο έγινε πρακτικά ανέφικτη. Οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Νίκαια το 1331 και τη Νικομήδεια το 1337, στερεώνοντας τη θέση τους στην περιοχή. Οι κάτοικοι αυτών των πόλεων ενσωματώθηκαν γρήγορα και πρόθυμα στο νέο πολιτικό καθεστώς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με πολλούς να υιοθετούν το Ισλάμ μέχρι το 1340.

Με την ολοκλήρωση της κατάκτησης αυτών των πόλεων, καθώς και του Πριγκιπάτου του Καράσι το 1336, οι Οθωμανοί ολοκλήρωσαν ουσιαστικά την επικράτησή τους στη Βιθυνία και στο βορειοδυτικό τμήμα της Μικράς Ασίας, σηματοδοτώντας μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία της περιοχής.