Κώστας Κλουβάτος

Ο Κώστας Κλουβάτος (1921 – 21 Μαΐου 2007) υπήρξε εξέχουσα μορφή της νεοελληνικής γλυπτικής, συνδυάζοντας τη δημιουργική πρωτοπορία με τη βαθιά γνώση της καλλιτεχνικής παράδοσης και τη διεπιστημονική προσέγγιση στον χώρο της τέχνης.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1921. Από τα πρώτα του βήματα στον χώρο των εικαστικών τεχνών έδειξε ιδιαίτερη έφεση στη ζωγραφική και τη γλυπτική. Μαθήτευσε αρχικά κοντά στον ζωγράφο Δημήτρη Μπισκίνη, παρακολουθώντας μαθήματα ζωγραφικής στο εργαστήριό του, παράλληλα με τις σπουδές του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Στο πεδίο της γλυπτικής διαμορφώθηκε καλλιτεχνικά από τον Θανάση Απάρτη, κοντά στον οποίο σπούδασε από το 1942 έως το 1954, ολοκληρώνοντας έτσι τη βασική του κατάρτιση στο γλυπτικό ιδίωμα.

Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στην Ελλάδα, μετέβη στο Παρίσι, όπου φοιτά στην Ακαδημία Grand Chaumière. Παράλληλα, πραγματοποιεί ελεύθερες σπουδές στην Ιστορία της Τέχνης και στην Κεραμική, διευρύνοντας το μορφωτικό και αισθητικό του ορίζοντα και εμβαθύνοντας στη θεωρητική διάσταση της τέχνης.

Η πρώτη του σημαντική εικαστική παρέμβαση στον δημόσιο χώρο έλαβε χώρα το 1952, με τη δημιουργία της πρώτης χωροπλαστικής σύνθεσης στο Κεφαλόβρυσο Ηπείρου, έργο αφιερωμένο στη μνήμη των θυμάτων της γερμανικής κατοχής. Η παρέμβασή του αυτή σηματοδοτεί την είσοδό του στην καλλιτεχνική πρωτοπορία της εποχής, προαναγγέλλοντας τις μετέπειτα ενασχολήσεις του με τη χωρική γλυπτική.

Σημαντικό σταθμό στην καλλιτεχνική του πορεία αποτέλεσε η συνεργασία του με κορυφαίους Έλληνες δημιουργούς, όπως οι γλύπτες Γιώργος Ζογγολόπουλος και Χρήστος Καπράλος, καθώς και με τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, πρόσωπα που επηρέασαν βαθιά τη μεταπολεμική αισθητική στην Ελλάδα.

Το 1961 συγκαταλέγεται μεταξύ των ιδρυτικών μελών της «Ομάδας Τέχνης Α», μιας πρωτοβουλίας με βαθιά καλλιτεχνική και ιδεολογική στόχευση. Μαζί με τους Γιάννη Χαΐνη, Δημοσθένη Κοκκινίδη, Βάσω Κατράκη και άλλους, η ομάδα αυτή επιδίωξε δύο κύριους σκοπούς: πρώτον, να φέρει σε άμεση επαφή το ευρύ κοινό με την τέχνη· και δεύτερον, να αντιπαρατεθεί στις ιδεολογικές προκαταλήψεις, είτε αριστερής είτε δεξιάς προέλευσης, που συχνά παρεμπόδιζαν την κατανόηση και αποδοχή της μοντέρνας τέχνης. Στο πλαίσιο αυτό, εισήγαγαν νέες μεθόδους ανάλυσης και ερμηνείας του πλαστικού έργου, μετατρέποντας την ομάδα σε έναν δημιουργικό και παιδευτικό πυρήνα με ευρύτερη επίδραση στην καλλιτεχνική ζωή της χώρας.

Ο Κλουβάτος συμμετείχε επίσης στην ίδρυση του συλλόγου «Οι Φίλοι του Μπουζιάνη», ο οποίος σκοπό είχε τη διατήρηση και προβολή του έργου του Γεωργίου Μπουζιάνη, καθώς και του «Αθμώνιου Συλλόγου», μαζί με προσωπικότητες όπως ο Γιάννης Τσαρούχης, ενισχύοντας τον διάλογο μεταξύ παλαιότερων και νεότερων μορφών τέχνης.

Καθοριστικής σημασίας υπήρξε και η συμβολή του στην καλλιτεχνική τεχνική υποδομή της χώρας. Το 1960, οργανώνει και θέτει σε λειτουργία καλλιτεχνικό χυτήριο στο εργαστήριο του Χρήστου Καπράλου, συμβάλλοντας καθοριστικά στη χύτευση των έργων που ο Καπράλος εξέθεσε στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1962. Πρόκειται για την πρώτη τέτοια οργανωμένη προσπάθεια στην Ελλάδα, γεγονός που του προσδίδει έναν πρωτοποριακό ρόλο όχι μόνον ως δημιουργού, αλλά και ως τεχνικού και οργανωτικού φορέα της γλυπτικής τέχνης.

Κατά τη δεκαετία του 1950, ο Κλουβάτος εισάγει στην ελληνική τέχνη την έννοια της χωροπλαστικής, δηλαδή μιας μορφής τέχνης που υπερβαίνει τα όρια του μεμονωμένου έργου, διαμορφώνοντας τον περιβάλλοντα χώρο με λειτουργικά και αισθητικά κριτήρια. Έργα του κοσμούν εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους σε ολόκληρη την Ελλάδα, όπως μνημεία, πλατείες, δημόσιοι χώροι και κατοικίες, αποτυπώνοντας τη βαθιά του πεποίθηση για την αδιάρρηκτη σχέση ανάμεσα στην τέχνη, την κοινωνία και τον χώρο.

Ο Κώστας Κλουβάτος απεβίωσε στις 21 Μαΐου 2007, αφήνοντας πίσω του ένα πολυσχιδές και βαθιά ανθρωποκεντρικό έργο, που εντάσσεται στον ευρύτερο καλλιτεχνικό διάλογο της νεότερης Ελλάδας και διατηρεί μέχρι σήμερα την αισθητική και ιστορική του ακτινοβολία.

Τιμητικές Διακρίσεις και Πολυμέτωπη Καλλιτεχνική Δράση

Ο Κώστας Κλουβάτος, ως καταξιωμένος γλύπτης της νεότερης ελληνικής τέχνης, τιμήθηκε κατά τη διάρκεια της μακράς δημιουργικής του πορείας με σειρά διακρίσεων, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, επιβεβαιώνοντας την αισθητική ποιότητα και την πρωτοποριακή φύση του έργου του.

Μεταξύ των σημαντικότερων τιμητικών διακρίσεων συγκαταλέγονται:

Α΄ βραβείο στη Biennale Γλυπτικής της Μόσχας, επιβεβαιώνοντας την απήχηση της γλυπτικής του στη διεθνή σκηνή του Ψυχρού Πολέμου·

Γ΄ βραβείο στην Biennale του Σάο Πάολο, μία από τις σπουδαιότερες διοργανώσεις σύγχρονης τέχνης της Λατινικής Αμερικής·

Συμμετοχή στην Biennale της Αλεξάνδρειας, θεσμό που ανέδειξε καλλιτέχνες της Μεσογείου και της Αφρικής·

Α΄ βραβείο σε Πανελλήνια Έκθεση, απονομή που αποτυπώνει τη γενική αποδοχή του έργου του στην εγχώρια καλλιτεχνική κοινότητα.

Η διεθνής του παρουσία ενισχύθηκε και από τη συμμετοχή του σε σειρά εκθέσεων του εξωτερικού, μεταξύ των οποίων:

Η 1η Διεθνής Έκθεση Γλυπτικής – Biennale Αθηνών, στον λόφο του Φιλοπάππου, όπου παρουσίασε έργα στο ύπαιθρο, ενισχύοντας τον διάλογο της τέχνης με το τοπίο·

Εκθέσεις στις σκανδιναβικές χώρες,

στο Παρίσι,

στη Γιουγκοσλαβία,

στην Αμερική,

και στο Λονδίνο, περιοχές με διαφορετικά καλλιτεχνικά ρεύματα, απέναντι στα οποία το έργο του Κλουβάτου διατήρησε τη δική του εικαστική ταυτότητα.

Συμβολή στις Παραστατικές Τέχνες και την Εικονογράφηση

Παράλληλα με τη γλυπτική, ο Κλουβάτος ανέπτυξε πολυσχιδή δραστηριότητα στον χώρο του θεάτρου και της εφαρμοσμένης τέχνης. Συνεργάστηκε κατ’ επανάληψη με το Εθνικό Θέατρο, καθώς και με άλλους θεατρικούς οργανισμούς, στους οποίους προσέφερε τις σκηνογραφικές και ενδυματολογικές του δημιουργίες.

Ιδιαίτερης σημασίας υπήρξε η συνεργασία του με τον σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη στην τηλεοπτική σειρά «Απόμαχοι», όπου ανέλαβε σκηνικά και κουστούμια, συμβάλλοντας στην εικαστική ποιότητα του οπτικού αποτελέσματος.

Στο πλαίσιο της θεατρικής πρωτοπορίας συμμετείχε στην παραγωγή «Βάκχες» του Ευριπίδη (1995–1996), από τον θίασο «Έξοδος Αιγαίου – Θεατρική Έξοδος» του Νίκου Παροίκου, με παραστάσεις στον Κιθαιρώνα, την Ικαρία και τον Λόφο Φιλοπάππου, όπου εγκατέστησε μόνιμες χωροπλαστικές συνθέσεις, ενισχύοντας τη σύνδεση του θεάματος με τον φυσικό και ιστορικό χώρο.

Ακολούθησε η συνεργασία του με τον ίδιο σκηνοθέτη στο θεατρικό δρώμενο «Προμηθέας Πυρφόρος», το οποίο παρουσιάστηκε στη βραχονησίδα Σαμιοπούλα το 1996, στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου Φιλοσοφίας, τονίζοντας τον συμβολικό διάλογο μεταξύ αρχαίου δράματος, σύγχρονης τέχνης και φιλοσοφικής σκέψης.

Εφαρμοσμένες Τέχνες και Κληρονομιά

Ο Κλουβάτος διακρίθηκε και στον τομέα της εικονογράφησης, έχοντας εικονογραφήσει πολλά σημαντικά βιβλία, ενισχύοντας τη λειτουργία της εικόνας ως φορέα νοήματος εντός του έντυπου λόγου. Επιπλέον, φιλοτέχνησε μετάλλια και γραμματόσημα, συνδέοντας τη δημιουργική του ταυτότητα με τη δημόσια και συλλεκτική τέχνη μικρής κλίμακας.

Έργα του κοσμούν σήμερα την Εθνική Πινακοθήκη, την Εθνική Γλυπτοθήκη, καθώς και ιδιωτικές συλλογές, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, διασφαλίζοντας τη διαχρονική παρουσία του στην εικαστική κληρονομιά του τόπου.

Καλλιτεχνικό Έργο του Κώστα Κλουβάτου

Δημόσια Μνημεία και Ανδριάντες

Ο Κώστας Κλουβάτος υπήρξε ένας από τους πλέον δραστήριους και παραγωγικούς γλύπτες της μεταπολεμικής Ελλάδας, αφήνοντας πίσω του ένα πλούσιο και ποικίλο έργο μνημειακής γλυπτικής. Τα έργα του, τοποθετημένα σε δημόσιους χώρους ανά την επικράτεια, φέρουν τη σφραγίδα μιας έντονης εικαστικής γλώσσας, που συνδυάζει την πλαστική λιτότητα με τον ιδεολογικό και ιστορικό στοχασμό. Ενδεικτικά αναφέρονται:

Το Μνημείο Χαμένων Πατρίδων στην πλατεία Αναλήψεως στον Βύρωνα, ένα έργο βαθιά συμβολικό, αφιερωμένο στον ξεριζωμό του Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Το Μνημείο της Παιδείας στη Χίο, όπου τιμάται ο ρόλος της εκπαίδευσης στην πρόοδο του ελληνικού έθνους.

Το Ηρώο στην πλατεία Ψυχικού, επιμνημόσυνο αφιέρωμα στους πεσόντες.

Το Μνημείο Ιωαννίδη στις Λιθύνες της Κρήτης, μαρτυρία τοπικής ιστορικής μνήμης.

Το Μνημείο στους Φιλιάτες Ηπείρου, που συνδέει την τέχνη με τον τόπο και τη μνήμη της Κατοχής.

Το άγαλμα του μυθικού Βύζαντα στα Μέγαρα, ιδρυτή της Βυζαντινής Κωνσταντινούπολης.

Το Μνημείο Θυμάτων της Κατοχής στο Κεφαλόβρυσο της Ηπείρου, το πρώτο του έργο χωροπλαστικής (1952).

Το Μνημείο στο Πελόπιο Ολυμπίας, στον αρχαιολογικό χώρο της Πελοποννήσου.

Η προτομή του Αλεξάνδρου Κουμουνδούρου στον Κάμπο της Μάνης, φιλελεύθερου πολιτικού του 19ου αιώνα.

Το άγαλμα του Ολυμπιονίκη Σπύρου Λούη στο Ολυμπιακό Στάδιο Αθηνών, εμβληματικό μνημείο του ελληνικού αθλητισμού.

Το Μνημείο του Καπετάνιου στο Γαλαξίδι, αφιερωμένο στη ναυτοσύνη και στους θαλασσινούς αγώνες.

Το Μνημείο του Λυκούργου Καλλέργη στην οδό Πειραιώς, φόρος τιμής στον αγωνιστή της Αριστεράς.

Το Μνημείο του Μαρκοπούλου και

Το Μνημείο Ποντίων στην Ηλιούπολη, αφιερωμένο στη μνήμη της Γενοκτονίας.

Τον ανδριάντα του Γιάννη Τσαρούχη στο Μαρούσι, φόρος τιμής στον μεγάλο Έλληνα ζωγράφο.

Το Μνημείο Πλουμπίδη στο Δαφνί, αναφορά στον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης.

Η Ανάληψη του Ήρωα (Γρηγόρη Λαμπράκη), έργο ποιητικού ρεαλισμού για τη μορφή-σύμβολο της ειρηνιστικής πάλης.

Το Μνημείο της Πύλης στα Δερβενοχώρια, σύνθεση ιστορικής και φυσιολατρικής ευαισθησίας.

Ο ανδριάντας του Σαράντου Καρούτσου στις Ράχες της Ικαρίας και

Τα αγάλματα του Πολιτιστικού Κέντρου Βρακάδων Ικαρίας, τα οποία προσδίδουν στον δημόσιο χώρο της Ικαρίας ιδιαίτερο χαρακτήρα μνήμης και τέχνης.

Χωροπλαστικές Επεμβάσεις

Ιδιαίτερο κεφάλαιο στο έργο του Κλουβάτου αποτελούν οι χωροπλαστικές επεμβάσεις, οι οποίες συνδυάζουν τη γλυπτική με την αρχιτεκτονική, τη μνημειακή σύνθεση με τη λειτουργικότητα του χώρου. Πρόκειται για παρεμβάσεις που ξεπερνούν τη συμβατική έννοια του αγάλματος και διαμορφώνουν το αστικό και φυσικό τοπίο με όρους αισθητικής και κοινωνικής λειτουργίας. Τέτοιες επεμβάσεις έχουν υλοποιηθεί:

Στην Πλατεία της Πολιτείας (Κοκκιναράς),

Στα ξενοδοχεία HYDRA BEACH στην Ερμιόνη,

KING MINOS στην Πλατεία Ομονοίας,

ΞΕΝΙΑ στο Ναύπλιο,

ΚΑΡΡΑ CLUB στη Σητεία Κρήτης,

ΚΥΛΛΗΝΗ BEACH στην Κυλλήνη,

Στο Ελαιουργείο της Ελευσίνας και

Στο Δημαρχείο της Ελευσίνας, όπου ο καλλιτέχνης αξιοποίησε την τοπική ιστορική και βιομηχανική ταυτότητα.

Στην πλατεία στις Ράχες Ικαρίας,

Στο ξενοδοχείο "Δαίδαλος" στον Αρμενιστή Ικαρίας,

Στο Κεφαλόβρυσο Πωγωνίου, καθώς και

Σε κατοικίες και ιδιωτικούς χώρους, αναδεικνύοντας την προσαρμοστικότητα της τέχνης του σε διαφορετικά περιβάλλοντα.

Η εικαστική δραστηριότητα του Κλουβάτου χαρακτηρίζεται από έναν σταθερό διάλογο με τον δημόσιο χώρο, την ιστορική μνήμη και τη μορφική καινοτομία. Το έργο του συνιστά μια από τις πληρέστερες καταγραφές του τρόπου με τον οποίο η γλυπτική μπορεί να ερμηνεύσει και να μορφοποιήσει το συλλογικό βίωμα του ελληνικού 20ού αιώνα.