Γεωργία Σαρηβαξεβάνη (Ζωρζ Σαρή)
Καταβολές και πρώτα χρόνια
Η Σαρή μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου συνυπήρχαν πολιτισμικά στοιχεία από τη Γαλλική Σενεγάλη —καταγωγή της μητέρας της— και το μικρασιατικό Αϊβαλί —πατρίδα του πατέρα της. Τα πρώτα της βήματα πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα, όπου ολοκλήρωσε το δημοτικό και γυμνασιακό σχολείο. Ωστόσο, η κανονική ροή της νεανικής της ζωής διακόπηκε απότομα με την κήρυξη του πολέμου του 1940, όταν η ίδια ήταν μόλις 17 ετών.
Η Κατοχή και η εμπειρία της Αντίστασης
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, φοίτησε στη Δραματική Σχολή του Δημήτρη Ροντήρη, βυθιζόμενη στο θέατρο και αντλώντας εμπειρίες που θα αποτελούσαν θεματικό υπόβαθρο για πολλά από τα μελλοντικά της έργα. Παράλληλα, εντάχθηκε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση και συγκεκριμένα στην ΕΠΟΝ, βιώνοντας εκείνα τα χρόνια με έναν ιδιαίτερο, σχεδόν αντιφατικό τρόπο. Η ίδια περιγράφει την περίοδο της Κατοχής ως «χρόνια χαράς και ελευθερίας», υπογραμμίζοντας την ψυχική ανάταση που απορρέει από την ένταξη σε έναν κοινό σκοπό, παρά την παρουσία του θανάτου:
«Από δυστυχισμένοι γίναμε ευτυχισμένοι. Και αυτό γιατί διαλέξαμε το δρόμο της ζωής… Υπήρχε ένας στόχος, η απελευθέρωση».
Τραυματισμός και εξορία
Η βίαιη μετάβαση από την Κατοχή στα Δεκεμβριανά σημαδεύτηκε και σωματικά για τη Σαρή. Στις 12 Δεκεμβρίου 1944, τραυματίστηκε από οβίδα στο λύκειο της Φωκίωνος Νέγρη και νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο «Αγία Όλγα». Το 1947, υπό την πίεση του πολιτικού κλίματος, κατέφυγε στο Παρίσι. Εκεί εργαζόταν παράλληλα με τις σπουδές της στη σχολή υποκριτικής του Σαρλ Ντιλέν και ήρθε σε επαφή με πνευματικές και καλλιτεχνικές προσωπικότητες όπως ο Κώστας Αξελός, η Μελίνα Μερκούρη, ο Άδωνις Κύρου και ο Μαρσέλ Μαρσώ. Στο Παρίσι γνώρισε τον Αιγυπτιώτη χειρουργό Μαρσέλ Καρακώστα, με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά: τον Αλέξη, ψυχίατρο, και τη Μελίνα (1959–2007), μετέπειτα συγγραφέα.
Επιστροφή στην Ελλάδα και στροφή στη συγγραφή
Το 1962 επέστρεψε στην Ελλάδα και δραστηριοποιήθηκε στο θέατρο και τον κινηματογράφο, συνεργαζόμενη με εξέχοντες ηθοποιούς της εποχής. Η καλλιτεχνική της πορεία ανεστάλη απότομα με την επιβολή της Δικτατορίας το 1967. Αρνούμενη να συνεχίσει να συμμετέχει σε καλλιτεχνικές παραγωγές υπό το καθεστώς, συμμετείχε σε μορφή παθητικής αντίστασης με την αποχή της από το θέατρο. Όπως αναφέρει:
«Δε φανταζόμασταν ότι θα κρατούσε τόσα χρόνια η Δικτατορία… Λέγαμε επτά μήνες, όχι επτά χρόνια!»
Μέσα στο κλίμα αυτό, η ανάγκη για δημιουργική έκφραση την οδήγησε στη συγγραφή. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς ξεκίνησε να γράφει το πρώτο της μυθιστόρημα, Ο Θησαυρός της Βαγίας, ως ένα παιγνιώδες εγχείρημα με τα παιδιά που την περιέβαλλαν. Το έργο εκδόθηκε το 1969, γνώρισε μεγάλη επιτυχία και αργότερα μεταφέρθηκε στην τηλεόραση, καθιερώνοντάς την ως σημαντική συγγραφέα της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα.
Στροφή στη συγγραφή: η νέα δημιουργική ταυτότητα
Η απόφαση της Ζωρζ Σαρή να εγκαταλείψει το θέατρο για τη συγγραφή υπήρξε κομβική όχι μόνο για την προσωπική της καλλιτεχνική πορεία, αλλά και για την εξέλιξη της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Η ίδια, σε συνέντευξή της, αιτιολογεί την απόφασή της με εντυπωσιακή ειλικρίνεια και ενδοσκόπηση:
«Στο γράψιμο βρήκα ό,τι δεν μπορούσα να βρω στο θέατρο, ίσως γιατί δεν ήμουν πρωταγωνίστρια και ίσως γιατί δεν ήμουν σε θέση να διαλέξω τους ρόλους… Τώρα φέρω ακέραιη την ευθύνη των βιβλίων μου. Κάνω αυτό που θέλω, αυτό που μπορώ».
Το γράψιμο της παρείχε εκείνο το πεδίο ελευθερίας που της στέρησε η θεατρική πρακτική υπό περιοριστικά πλαίσια ρόλων και ιεραρχιών. Με την πένα της απέκτησε φωνή ουσιώδη, ανεξάρτητη, δημιουργική – μια φωνή που επικοινώνησε βαθιά και διαχρονικά με τον κόσμο των παιδιών και των εφήβων.
Δράση υπέρ της παιδικής λογοτεχνίας
Η λογοτεχνική της δραστηριότητα δεν περιορίστηκε στη συγγραφή βιβλίων. Αντίθετα, η Ζωρζ Σαρή αναδείχθηκε σε ενεργό υπέρμαχο της παιδικής λογοτεχνίας και του αναγνωστικού πολιτισμού. Ταξίδευε συχνά σε σχολεία ανά την Ελλάδα, αναπτύσσοντας προσωπική σχέση με το παιδικό κοινό, ενισχύοντας τη φιλαναγνωσία και εδραιώνοντας την ιδέα ότι το βιβλίο αποτελεί φορέα αξιών, μνήμης και διαμόρφωσης προσωπικοτήτων.
Παράλληλα, παρενέβαινε δημόσια, είτε μέσα από άρθρα είτε συμμετέχοντας σε λογοτεχνικές συζητήσεις και συνέδρια. Με λόγο τολμηρό και διορατικό, αναδείκνυε καίρια ζητήματα που απασχολούσαν τη σύγχρονη παιδική λογοτεχνία: τη θέση των κόμικς, τη θεματολογία και την κοινωνική διάσταση του παιδικού βιβλίου, αλλά και τον ρόλο της γυναίκας μέσα σ’ αυτό – ένα θέμα που απηχεί τις φεμινιστικές ανησυχίες της εποχής και την προσωπική της πορεία ως γυναίκα δημιουργό.
Η ζωή ως υλικό αφήγησης
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα γνωρίσματα του έργου της είναι ο τρόπος με τον οποίο η ίδια η ζωή της μεταπλάθεται σε λογοτεχνία. Στα βιβλία της η πραγματικότητα δεν αποκτά μόνο μυθοπλαστικό χαρακτήρα, αλλά λειτουργεί και ως μαρτυρία. Επεισόδια από την Αντίσταση, την εξορία, τη φιλία, τις οικογενειακές σχέσεις, τη γυναικεία ταυτότητα, μετασχηματίζονται σε αφηγήσεις προσιτές αλλά και βαθιά πολιτικές.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και η μακρόχρονη φιλία της με τη συγγραφέα Άλκη Ζέη, μια σχέση που δεν περιορίστηκε σε προσωπικό επίπεδο, αλλά απέκτησε και δημιουργική διάσταση. Από κοινού συνέγραψαν το βιβλίο Ε.Π., ένα έργο που ενώνει δύο φωνές με κοινή βιωματική ρίζα και ιδεολογική συγγένεια.
Βραβεύσεις και αναγνώριση του έργου
Η συμβολή της Ζωρζ Σαρή στα ελληνικά γράμματα και τις τέχνες αναγνωρίστηκε τόσο εν ζωή όσο και μεταθανάτια, με πλήθος διακρίσεων που επικυρώνουν τη σημασία του έργου της σε πολλαπλά επίπεδα – λογοτεχνικό, θεατρικό, κινηματογραφικό και ευρύτερα πολιτιστικό.
Στον χώρο της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας, έλαβε το 1994 το Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου για το μυθιστόρημά της Νινέτ, ένα έργο που φέρει έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία και επανεξετάζει με ευαισθησία και ωριμότητα την εποχή της Κατοχής. Επιπλέον, τιμήθηκε δύο φορές (το 1995 και το 1999) από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, αναγνωρισμένο θεσμό προώθησης της παιδικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Η παγκόσμια εμβέλεια του έργου της επιβεβαιώθηκε το 1988, όταν προτάθηκε για το βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, την υψηλότερη διεθνή διάκριση στον χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά.
Παράλληλα με τη συγγραφική της αναγνώριση, η Σαρηβαξεβάνη διακρίθηκε και ως ηθοποιός. Το 1960 βραβεύτηκε με το Βραβείο Β΄ Γυναικείου Ρόλου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, επιβεβαιώνοντας την ευρύτητα της υποκριτικής της γκάμας. Το 1976, στο 17ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, απέσπασε ειδική μνεία για την ερμηνεία της στην ταινία Χάππυ Νταίη του Παντελή Βούλγαρη — μια συγκλονιστική αναπαράσταση της εμπειρίας των πολιτικών κρατουμένων στη Μακρόνησο, που ταυτίζεται με τις μνήμες και τους αγώνες της ίδιας.
Η πνευματική της υπόσταση αναγνωρίστηκε και θεσμικά, καθώς από το 1972 έως τον θάνατό της ήταν επίτιμο μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων, ένδειξη σεβασμού και αναγνώρισης από την επίσημη ελληνική λογοτεχνική κοινότητα.
Έφυγε από τη ζωή στις 9 Ιουνίου 2012, σε ηλικία 88 ετών. Η κηδεία της τελέστηκε στις 12 Ιουνίου, στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, αποχαιρετώντας την μια ολόκληρη γενιά που μεγάλωσε και συγκινήθηκε με τα βιβλία της, και τιμώντας μια ζωή αφιερωμένη στη μνήμη, στη δημιουργία και στην ελευθερία.
Εργογραφία
Ιστορικοπολιτικό μυθιστόρημα
Η Γεωργία Σαρηβαξεβάνη συγκαταλέγεται μεταξύ των πρωτοπόρων δημιουργών που συνέβαλαν καθοριστικά στον μετασχηματισμό της ελληνικής παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας από τη δεκαετία του 1970 και εξής. Μέσα από το έργο της, η λογοτεχνία αυτής της κατηγορίας αποκτά νέα θεματολογικά βάρη, καθώς ενσωματώνει πλέον, με πρωτόγνωρο για την εποχή θάρρος, το πολιτικό και ιστορικό στοιχείο. Όπως σημειώνει η Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, η Σαρηβαξεβάνη εισήγαγε στον παιδικό λόγο την πολιτική σκέψη, «που παύει να αποτελεί πια προνόμιο μόνο των μεγάλων».
Στα έργα της, όπως Όταν ο ήλιος… (1971), Κόκκινη κλωστή δεμένη… (1974), Τα γενέθλια (1977), Οι νικητές (1983) και Τα χέγια (1987), η συγγραφέας αξιοποιεί την προσωπική της εμπειρία από τα ταραγμένα χρόνια της Κατοχής, της Αντίστασης, των Δεκεμβριανών και του Εμφυλίου. Με επίκεντρο μία πρωταγωνίστρια που φέρει τα χαρακτηριστικά της ίδιας της συγγραφέως, τα μυθιστορήματα μετατρέπονται σε αφήγηση ιστορικής μνήμης, συμβάλλοντας στην πολιτική και ιστορική αγωγή των νεαρών αναγνωστών. Πρόκειται, σύμφωνα με τον φιλολογικό και παιδαγωγικό λόγο, για τη διαμόρφωση ενός «ιστορικού μυθιστορήματος μνήμης» που εμπλέκει το υποκείμενο της αφήγησης στο ίδιο το γεγονός.
Ωστόσο, η ρηξικέλευθη αυτή προσέγγιση δεν έμεινε χωρίς επικρίσεις. Ο Ηρακλής Καλέργης υποστηρίζει ότι τέτοια μυθιστορήματα, λόγω της έντονης υποκειμενικής μαρτυρίας, στερούνται της αποστασιοποίησης που θα τα ενέτασσε στο ιστορικό είδος. Ο Γ. Παπακώστας επισημαίνει την απουσία αντικειμενικότητας, ενώ ο Κυριάκος Ντελόπουλος στέκεται κριτικά απέναντι στον ενίοτε μονοσήμαντο διπολισμό που παρουσιάζεται, κυρίως στο έργο Οι νικητές, εκτιμώντας ότι, τέσσερις δεκαετίες μετά τα γεγονότα, μια τέτοια οπτική ενδέχεται να είναι πλέον αναχρονιστική. Οι απόψεις αυτές, αν και εντάσσονται σε έναν χρήσιμο διάλογο για τα όρια της παιδικής ιστορικής αφήγησης, μπορούν να αμφισβητηθούν στη βάση ότι η παιδική λογοτεχνία υπηρετεί όχι μόνον την ιστορική αλήθεια αλλά και τη βιωματική, παιδαγωγική και συναισθηματική πρόσληψη της Ιστορίας.
Εξελικτικό μυθιστόρημα – Το παράδειγμα της Νινέτ
Στο πλαίσιο του εξελικτικού μυθιστορήματος –είδους που παρακολουθεί την προσωπική και κοινωνική ωρίμανση του ήρωα στο ιστορικοπολιτισμικό του περιβάλλον– εντάσσεται το μυθιστόρημα Νινέτ, το οποίο η Σαρηβαξεβάνη έγραψε εμπνευσμένη από τη ζωή της αδελφής της. Το έργο αποτελεί συνάντηση λογοτεχνικής ευαισθησίας και αυτοβιογραφικής στοχαστικότητας. Η Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου χαρακτηρίζει το βιβλίο ως «επίτευγμα αφηγηματικής τέχνης και μυθοπλαστικής ευρηματικότητας», επισημαίνοντας τη δεξιοτεχνική του σύνθεση και τη βαθιά συναισθηματική του επίδραση.
Παρόλα αυτά, το έργο δεν έχει τύχει της εκτεταμένης φιλολογικής μελέτης που του αναλογεί. Οι περισσότερες σχετικές αναφορές περιορίζονται σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή σε συγκυριακές επισημάνσεις επ’ ευκαιρία της βράβευσής του. Η απουσία εμπεριστατωμένης κριτικής αποτίμησης συνιστά ένα κενό που καθιστά αναγκαία μια μελλοντική, πιο συγκροτημένη φιλολογική και παιδαγωγική προσέγγιση του βιβλίου.
Κοινωνικό Μυθιστόρημα
Το έργο της Γεωργίας Σαρηβαξεβάνη καλύπτει ευρύ φάσμα θεματικών και αναδεικνύεται ως μία από τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις κοινωνικού-ρεαλιστικού αφηγήματος στον χώρο της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. Το πρώτο της μυθιστόρημα, Ο Θησαυρός της Βαγίας (1969), αν και ανήκει στην κατηγορία της περιπέτειας, εμπλουτίζεται με αναφορές στο παρελθόν και ενέχει κοινωνικά χαρακτηριστικά. Η αμεσότητα, η αίσθηση παιχνιδιού και ο ζωντανός λόγος του συνέβαλαν στη θερμή υποδοχή του από το αναγνωστικό κοινό.
Στο επόμενο έργο της, Το Ψέμα (1970), η συγγραφέας τολμά να προσεγγίσει κοινωνικά ζητήματα όπως το διαζύγιο, τα οποία μέχρι τότε απουσίαζαν από το παιδικό βιβλίο. Μεταγενέστερα έργα, όπως το Κρίμα κι άδικο (1990), εμβαθύνουν περαιτέρω στην κοινωνική πραγματικότητα, φέρνοντας στο προσκήνιο τη φτώχεια, τη μετανάστευση και την καθημερινότητα των ανθρώπων του μόχθου, μέσα από την ειλικρίνεια και την ευαισθησία της γραφής της.
Η Σαρηβαξεβάνη άντλησε την έμπνευσή της από το ελληνικό χωριό, φωτίζοντας τις ιδιαίτερες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που καθορίζουν τη ζωή των κατοίκων του. Το έργο της παρουσιάζει όχι μόνο τις αιτίες της μετανάστευσης αλλά και τον εσωτερικό κόσμο αυτών που την υφίστανται. Στο Ζουμ (1994) αξιοποιεί κινηματογραφικές τεχνικές και περίπλοκη αφηγηματική δομή, ενώ στο Ε.Π. (1995) εστιάζει στη φιλία και τη σχολική ζωή, με έντονες αυτοβιογραφικές αναφορές, ιδίως στη σχέση της με τη συμμαθήτριά της και συγγραφέα Άλκη Ζέη.
Το μυθιστόρημα Μια αγάπη για δύο (1996), που έγραψε σε συνεργασία με την Αργυρώ Κοκορέλη, αποτελεί πρωτοποριακή απόπειρα στην ελληνική εφηβική λογοτεχνία να προσεγγίσει με ευαισθησία το θέμα του πρώτου ερωτικού σκιρτήματος στην προεφηβική ηλικία. Στα ύστερα έργα της, όπως Ο χορός της ζωής (1998), Σοφία (1998), Ο Κύριός μου (2002) και Ο πόλεμος, η Μαρία και το αδέσποτο (2003), διατηρεί τη ρεαλιστική προσέγγιση, συνδυάζοντας την αυτοβιογραφία με την κοινωνική ανάλυση. Η θεματολογία της παραμένει προσανατολισμένη στον άνθρωπο και τις σχέσεις του, αποτυπώνοντας με χιούμορ, συγκίνηση και σαφήνεια τα σχήματα του κόσμου μέσα από παιδική αλλά ώριμη ματιά.
Ηθογραφικό μυθιστόρημα
Η Γεωργία Σαρηβαξεβάνη έχει γράψει συνολικά δύο ηθογραφικά μυθιστορήματα, Τα στενά παπούτσια (1979) και Το παραράδιασμα (1989). Στο Τα στενά παπούτσια (ένα ακόμη αυτοβιογραφικό βιβλίο) περιγράφεται η πραγματική φιλία και ο τρυφερός έρωτας της Ζωής και του Παναγιώτη, αλλά και οι συνθήκες ζωής της γυναίκας στις αρχές του περασμένου αιώνα στην Ελλάδα. Στο βιβλίο αυτό, όπως έχει επισημανθεί, «ακούγονται φωνές που ήταν κρυμμένες στα άλλα της έργα. Η χαρακτηριστική λαχτάρα για ζωή δραπετεύει από τις αστικές κάμαρες και τους κοινωνικούς προβληματισμούς και αγκαλιάζει με πάθος την ίδια τη φύση. Οι λέξεις έχουν μια ζουμερή παρήχηση και η ατμόσφαιρα είναι φορτισμένη με καλοκαιρινές εικόνες». Επιπλέον, όλοι οι χαρακτήρες που κινούνται μέσα στο μυθιστόρημα διαγράφονται με παραστατικότητα. Είναι το πρώτο μυθιστόρημα της Σαρηβαξεβάνη που ξεφεύγει από το αστικό πλαίσιο και αυτό ενθουσιάζει τους κριτικούς, οι οποίοι όμως εντοπίζουν και κάποιες αδυναμίες. Η χαρά της συγγραφέα κάποιες φορές είναι τόσο δυνατή στο κείμενο, που συνθλίβει την ιστορία, αδικεί την πλοκή και παραβλέπει τη συναισθηματική κορύφωση του αναγνώστη. Παρότι εντοπίζονται αδυναμίες στην πλοκή, η αξία του έργου δεν μειώνεται.
Αρκετά χρόνια μετά, η Γεωργία Σαρηβαξεβάνη επανέρχεται με ένα ακόμα ηθογραφικό μυθιστόρημα, το οποίο αυτή τη φορά δεν είναι αυτοβιογραφικό και καθόλου νοσταλγικό. Με το Παραράδιασμα και στη συνέχεια με το Κρίμα κι άδικο, η συγγραφέας επιτελεί μια ουσιαστική στροφή. Το Παραράδιασμα αποτελεί ένα δύσκολο και καθόλου ευχάριστο έργο, ένα άρτιο μυθιστόρημα και το πολυτιμότερο ίσως έργο της Σαρηβαξεβάνη. Πρόκειται για ένα βιβλίο έντονων συναισθημάτων, ελκυστικής μορφής και τέλειας έκφρασης. Με αυτό το έργο δείχνει βαθιά γνώση της ψυχοσύνθεσης του Έλληνα και της ζωής στην ενδοχώρα, ενώ εντυπωσιάζει με την άψογη χρήση της γλώσσας, και μάλιστα των τοπικών ιδιωμάτων. Δεν περιορίζεται μόνο στην περιγραφή της ζωής της εποχής, αλλά προβαίνει σε συγκρίσεις μεταξύ παρόντος και παρελθόντος όσον αφορά τη θέση της γυναίκας, τη δικαιοσύνη και τις κοινωνικές προκαταλήψεις. Πρόκειται για έργο συγγραφικής ωριμότητας που δεν παρουσιάζει μειονεκτήματα.
Συνολικά, η Γεωργία Σαρηβαξεβάνη προσεγγίζει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που προέρχονται είτε από τις προσωπικές της εμπειρίες είτε από τον κοινωνικό της περίγυρο. Τα έργα της διακρίνονται για την αμεσότητά τους, μέσα από την οποία αποκαλύπτεται η ίδια η συγγραφέας. Όπως έχει δηλώσει η ίδια σε συνέντευξή της: «Μια μεγάλη συγγραφέας έλεγε πως ό,τι και να γράψω, και το σκύλο μου να βάλω, πάλι μέσα στο σκύλο μου θα ’μαι. Δεν μπορεί ο συγγραφέας να μη βρίσκεται κάπου, άλλοτε φανερά, άλλοτε στα κρυφά, και δεν το παίρνεις είδηση, αλλά κάποια στιγμή, κάποιο λεπτό, ο συγγραφέας θα μιλήσει. Κι όταν βγει, μπορεί, αν είναι άντρας, να γίνει γυναίκα ή να γίνει σκύλος. Λοιπόν, πόσο μάλλον σε κάποιον σαν και μένα που δεν έχει πολλή φαντασία…»
Επιπλέον, μαζί με την Αργυρώ Κοκορέλλη έγραψε τον πρόλογο στο μυθιστόρημα της Ελένης Πριοβόλου Καπετάν Ζωή.΄
Έτος Τίτλος Ρόλος
1958 Το τελευταίο ψέμα Λιλίκα
1958 Ο άνθρωπος του τρένου Ελένη Παπαδάτου
1960 Έγκλημα στα παρασκήνια Θάλεια Χαλκιά
1962 Φαίδρα Αριάδνη
1962 Θρίαμβος
1964 Προδοσία κυρία Καστριώτη
1964 Έκλαψα πικρά για σένα
1964 Φεύγω με πίκρα στα ξένα Λίνα Χατζηνικολή
1965 Το μπλόκο
1965 Η φωνή μιας αθώας
1969 Το νησί της Αφροδίτης Γκλόρια Πίτερσον
1973 Οι προστάτες
1976 Χάπι ντέι υψηλή επισκέπτρια
1980 Ελευθέριος Βενιζέλος 1910-1927
1987 Γενέθλια πόλη
Σχόλια