Η Πελοποννησιακή Γερουσία: Ίδρυση, Οργάνωση και Λειτουργία, 26 Μαΐου 1821

Η Πελοποννησιακή Γερουσία υπήρξε θεσμικός οργανισμός διοίκησης, συγκροτηθείς από τους επαναστατημένους Έλληνες της Πελοποννήσου κατά τον Μάιο του 1821, αμέσως μετά το ξέσπασμα της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Ο φορέας αυτός λειτούργησε έως την κατάργησή του από την Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους, τον Απρίλιο του 1823. Στην προεδρία της Γερουσίας ανέλαβε ο επίσκοπος Βρεσθένης Θεοδώρητος, ενώ αντιπρόεδρος διετέλεσε ο Ασημάκης Φωτήλας, ο οποίος μετά τον Φεβρουάριο του 1822 ανέλαβε και τα καθήκοντα του προέδρου.

Πρόεδρος

Καθ’ αρχάς, ως πρόεδρος της Πελοποννησιακής Γερουσίας είχε εκλεγεί ο Δημήτριος Υψηλάντης· ούτος όμως αρνήθηκε να αναλάβει το αξίωμα. Εν συνεχεία, η θέση του προέδρου ενεπιστεύθη στον επίσκοπο Βρεσθένης, Θεοδώρητο. Μετά τη μετακίνηση της Γερουσίας εις την Τριπολιτσάν, περί τα μέσα Φεβρουαρίου του 1822, τα καθήκοντα του προέδρου ανέλαβε ο αντιπρόεδρος Ασημάκης Φωτήλας, ο οποίος εκτελούσε ουσιαστικά την προεδρία.

Γραμματέας

Κατά την πρώτη πράξη της 26ης Μαΐου 1821, Γραμματέας της Γερουσίας ορίστηκε ο Ρήγας Παλαμήδης. Εν συνεχεία, ως γραμματέας τοποθετήθηκε ο Μιχαήλ Σχινάς, ο οποίος ευρίσκετο τότε εις το Μεσολόγγι. Εν τω μεταξύ, προσωρινώς τα καθήκοντα γραμματέως είχε αναλάβει ο Δ. Κ. Χ. Ασλάνης, γνωστός ως Βυζάντιος. Αργότερα, ο Σχινάς παραιτήθηκε από την θέση του γραμματέα, ο Βυζάντιος επίσης αποχώρησε, και τελικώς στη θέση αυτή τοποθετήθηκε ο Νικόλαος Σπηλιάδης.

Ίδρυση και Νομοθετική Λειτουργία

Η σύσταση της Πελοποννησιακής Γερουσίας είχε ως σκοπό τη λειτουργία της κυρίως ως νομοθετικού σώματος, χωρίς ωστόσο να χαρακτηρίζεται ως δεύτερο νομοθετικό σώμα, όπως συνέβη σε μεταγενέστερες φάσεις της Επανάστασης.

Στις 25 Μαρτίου 1821, στην πόλη της Καλαμάτας, συγκροτήθηκε η πρώτη τοπική συνέλευση, η οποία ονομάστηκε «Γερουσία» και αποτέλεσε την πρώτη πολιτική οντότητα που διακήρυξε επισήμως την ανεξαρτησία της Ελλάδος. Η συνέλευση αυτή ψήφισε την ίδρυση της «Μεσσηνιακής Γερουσίας», υπό την ηγεσία του Πέτρου Μαυρομιχάλη, ως τοπικό όργανο διοίκησης.

Η ιδέα της πολιτικής οργάνωσης ενθουσίασε τους επαναστατημένους Έλληνες, ώστε εντός του ιδίου έτους πολιτικοί, εκκλησιαστικοί και στρατιωτικοί πρόκριτοι από όλες τις επαρχίες της Πελοποννήσου ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του Πέτρου Μαυρομιχάλη και συγκεντρώθηκαν στα τέλη Μαΐου 1821 στη Μονή Καλτεζών, που βρίσκεται στα σύνορα των σημερινών νομών Αρκαδίας και Λακωνίας.

Εκεί, η συνέλευση αυτή προχώρησε στην ψήφιση της ίδρυσης της πρώτης ευρύτερης και πλέον αντιπροσωπευτικής Γερουσίας, που υπερέβαινε κατά πολύ τον τοπικό χαρακτήρα της προηγούμενης. Το νεοσύστατο σώμα ονομάστηκε «Γερουσία όλου του Δήμου των επαρχιών της Πελοποννήσου», γνωστότερη ως «Γερουσία των Καλτετζών» και ακριβέστερα ως «Πελοποννησιακή Γερουσία», όνομα που προέκυψε από την επιγραφή της σφραγίδας της.

Πρόεδρος της Γερουσίας εκλέχθηκε ο Πέτρος Μαυρομιχάλης, ενώ γραμματέας ανέλαβε ο Ρήγας Παλαμήδης, σημαντικές προσωπικότητες της επαναστατικής διοίκησης και της πολιτικής ζωής της εποχής.

Η συγκεκριμένη πράξη εκδόθηκε στις 26 Μαΐου του 1821. Ταυτόχρονα, συγκροτήθηκε και εκλέχθηκε το σώμα που την απάρτιζε, με τα εξής μέλη:

Τον επίσκοπο Βρεσθένης Θεοδώρητο, στη θέση του προέδρου,

Τον Σωτήριο Χαραλάμπη,

Τον Αθανάσιο Κανακάρη,

Τον Αναγνώστη Παπαγιαννόπουλο (γνωστό και ως Δεληγιάννη),

Τον Θεοχάρη (ή Θεοχαράκη) Ρέντη,

Τον Νικόλαο Πονηρόπουλο,

ενώ γραμματέας ορίστηκε ο Ρήγας Παλαμήδης.

Αυτοί ανέλαβαν τη συγκεκριμένη αποστολή, που διατυπωνόταν ως εξής:

«...να συσκέπτωνται, προβλέπωσι και διοικώσι και κατά το μερικόν και κατά το γενικόν, απάσας τας υποθέσεις, διαφοράς και παν ό,τι συντείνει εις την κοινήν ευταξίαν, αρμονίαν, εξοικονομίαν τε και ευκολίαν του ιερού Αγώνος μας, καθ’ όποιον τρόπον η Θεία πρόνοια τους φωτίση και γνωρίσωσιν ωφέλιμον, έχοντες κατά τούτο κάθε πληρεξουσιότητα, χωρίς να ημπορή τις να αντιτείνει ή να παρακούση εις τα νεύματα και τας διαταγάς των».

Η Πελοποννησιακή Γερουσία, που θα ασκούσε τα καθήκοντά της μέχρι την πτώση της Τριπολιτσάς, τον Σεπτέμβριο του 1821, την επαύριον της συγκρότησής της, δηλαδή την 27η Μαΐου, μετέφερε την έδρα της στη Μονή Χρυσοπηγής της Στεμνίτσας.

Η συμβολή της Γερουσίας υπήρξε καθοριστική για το αγωνιζόμενο ελληνικό έθνος, δεδομένου ότι αποτέλεσε την πρώτη πολιτειακή διοίκηση στην κρίσιμη και δύσκολη αυτή περίοδο του ξεσηκωμού και της οργανώσεως της Επανάστασης. Παρά ταύτα, κατά τις αρχές Ιουνίου, με την άφιξη του Δημητρίου Υψηλάντη στην Πελοπόννησο, οι απόψεις των μελών της Γερουσίας συγκρούστηκαν με τα σχέδια του Υψηλάντη, γεγονός που οδήγησε σε σοβαρή ρήξη, απειλώντας την ενότητα των οπλαρχηγών και, κατά συνέπεια, τη συνοχή του εθνικού αγώνα.

Μέλη της Πελοποννησιακής Γερουσίας

Σε όρκο και αποφάσεις που ελήφθησαν στο Άργος την 1η Δεκεμβρίου του έτους 1821, καταγράφονται ως γερουσιαστές οι εξής προσωπικότητες:

Δημήτριος Υψηλάντης,

Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης,

Πρωτοσύγγελος Αμβρόσιος, εκ της επαρχίας και πατρίδος Αρκαδίας,

Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος, εκ της επαρχίας Λεονταρίου, πατρίδος Πολιανής (υπάρχει σημείωση περί ελλείψεως του ονόματος αυτού σε κάποια κείμενα),

Ασημάκης Φωτήλας (κατά άλλους Φωτείλας), από τα Καλάβρυτα,

Θεοχάρης Ρέντης ή Θεοχαράκης Ρένδης, της Κορίνθου,

Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος από την Πάτρα,

Ιωάννης Βαρβάτης, εκ της επαρχίας Καρυταίνης, κωμοπόλεως Βιτένης,

Χαράλαμπος Περρούκας ή Χαραλάμπης Περούκας από το Άργος,

Παναγιώτης Ζαριφόπουλος από το Φανάρι,

Παναγιώτης Γιανατάκης εν Μισθρά, τοποτηρητής του ιατρού Παναγιώτου Ιατράκου, από τον Μυστρά,

Διονύσιος Παπαγιαννόπουλος εκ Γαστούνης,

Κωνσταντίνος Ζαφυρόπουλος εκ Αγίου Πέτρου, πατρίδος Αγίου Ιωάννου,

Γιαννάκης Π. Κυριακός από την Καλαμάτα,

Δημήτριος Καλαμαριώτης εκ Νησί,

Χριστόδουλος Άχολος από τον Πύργο,

Ηλίας Καράπαυλος της Κορώνης,

Παναγιώτης Καλογεράς από τη Μονεμβασία (υπάρχει σημείωση περί ελλείψεως του ονόματος αυτού σε ορισμένα αντίγραφα),

Παναγιώτης Ποτήρης από τη Μοθώνη (Μεθώνη),

Ιωάννης Γ. Οικονομίδης από το Νεόκαστρο (δηλαδή την Πύλο),

Σπύρος Φραγκισκόπουλος ή Φραντζεσκόπουλος από την Ανδρούσα,

Νικόλαος Μιλιάνης, τοποτηρητής του Αναγνώστη Παπαγεωργίου εκ Λεονταρίου, στρατηγός,

Αναγνώστης Ζέρβας εκ της επαρχίας κάτω Ναχαγιέ, πατρίδος Κρανιδίου,

Αναγνώστης Αναστασόπουλος, εκ της επαρχίας και πατρίδος Λιγουρίου (υπάρχει σημείωση περί ελλείψεως αυτού του ονόματος σε ορισμένα αντίγραφα).

Σε επιπλέον σημείωση αναφέρεται το όνομα του Ανδρέα Λόντου από τη Βόστιτσα, με τη διευκρίνιση ότι το όνομά του δεν εμφανίζεται στα άλλα δύο αντίγραφα.

Εν τω μεταξύ, στην ίδια απόφαση εκλέγεται ως πρόεδρος της Πελοποννησιακής Γερουσίας ο Δημήτριος Υψηλάντης, ενώ ο Μιχαήλ Σχινάς ονομάζεται «εξ απορρήτων», δηλαδή μέλος εμπιστευτικό, με ιδιαίτερο ρόλο στο σώμα.

Την 27η Δεκεμβρίου του 1821, εντός της ιστορικής πόλεως της Επιδαύρου, εψηφίσθη ο «Οργανισμός περί Προσωρινής Διοικήσεως», υπό την υπογραφή επιπλέον προσώπων διακεκριμένων, όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο στρατηγός Παναγιώτης Ιατράκος και ο στρατηγός Αναγνώστης Παπαγεωργίου· οι δύο τελευταίοι, ωστόσο, συμμετείχαν αρχικώς δια αντιπροσώπων, των λεγομένων «τοποτηρητών».

Εν τη αυτής αποφάσει εκλέχθησαν είκοσι μέλη δια την Εθνικήν Βουλήν, ήτοι την Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Εντός παρενθέσεως σημειούνται, με την ένδειξη (20 Δεκ), όσοι εσφράγισαν τα πρακτικά της Α΄ Εθνοσυνελεύσεως την 20ή Δεκεμβρίου, και με την ένδειξη (1 Ιαν) όσοι εσφράγισαν το «Προσωρινόν Πολίτευμα» την 1η Ιανουαρίου, ως εξής:

Παλαιών Πατρών Γερμανός (20 Δεκ),

Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (20 Δεκ),

Άγιος Ανδρούσης Ιωσήφ (επίσκοπος Ανδρούσας),

Βενιαμίν Λέσβιος, διδάσκαλος,

Κωνσταντίνος Καρατζάς,

Αθανάσιος Κανακάρης (20 Δεκ),

Σωτήριος Χαραλάμπης (20 Δεκ),

Παναγιώτης Κρεββατάς,

Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος (20 Δεκ),

Γεώργιος Σισίνης,

Πανούτσος Νοταράς (20 Δεκ),

Δημήτριος Περρούκας ή Περούκας,

Ανδρέας Ζαΐμης (1 Ιαν),

Πολυχρόνης Τζανέτος (20 Δεκ),

Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος (1 Ιαν),

Θεοδωράκης Βλάσης (ή Θεοδωράκης Βλάσσης, Θεόδωρος Βλάσιος),

Γεώργιος Καλαράς,

Γιαννούλης Καραμάνος (20 Δεκ),

και δύο ακόμη ονόματα, επί των οποίων δεν υφίστανται περαιτέρω στοιχεία.

Παράλληλα, εκ άλλων πηγών και ιδίως εκ του Αμβρόσιου Φραντζή, ο οποίος υπήρξε μέλος της Πελοποννησιακής Γερουσίας, διαφαίνονται και τα εξής ονόματα ως μέλη αυτής:

Κύριλλος, επίσκοπος Κορίνθου,

Γεώργιος Βάρβογλους,

Αναγνώστης Ζαφειρόπουλος,

Νικόλαος Τζανέτου,

Αναγνώστης Μακρυπουκάμισος,

Διονύσιος Περωτής,

Δ. Πα. Τζόνης,

Κωνσταντίνος Δημητρίου.