Η επονομαζόμενη Τανέλλα του Πυθαγόρα βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τα τείχη της Κορτόνα, στη Μαεστά ντελ Σάσσο, περίπου στη μέση της διαδρομής μεταξύ Καμουτσία και Κορτόνα στην Ιταλία. Το όνομα προέρχεται από τη σύγχυση που υπήρχε στο παρελθόν μεταξύ της Κορτόνα και του Κρότωνα, της πατρίδας του φιλοσόφου Πυθαγόρα, καθώς πίστευαν ότι το μνημείο ήταν το σπίτι στο οποίο έζησε. Δεν γνωρίζουμε πότε ανακαλύφθηκε ο τάφος, αλλά ο πρώτος που έδωσε πληροφορίες για το μνημείο ήταν ο Τζόρτζο Βαζάρι, ο οποίος είχε την ευκαιρία να το δει το 1566.
Τον 17ο αιώνα ξεκαθαρίστηκε ότι η κατασκευή δεν είχε καμία σχέση με τον Πυθαγόρα και ότι επρόκειτο μάλλον για έναν τάφο. Τον 19ο αιώνα υπάρχουν αναφορές για την επισφαλή κατάσταση διατήρησης του τάφου (το 1808 υπέστη ζημιές από τα ναπολεόντεια στρατεύματα κατά τη διέλευσή τους από την περιοχή της Κορτόνα), καθώς και για την ανακάλυψη μιας ταφικής στήλης, αποτελούμενης από ένα παραλληλεπίπεδο πάνω στο οποίο υπήρχε μια σφαίρα, ενός εγχάρακτου καλύμματος τεφροδόχου και θραυσμάτων πολύ αδρών αγγείων (πιθανώς πίθων;).
Μεταξύ 1918 και 1924 πραγματοποιήθηκε σημαντική αποκατάσταση του τάφου. Το 1929, το μνημείο δωρήθηκε από την Κοντέσσα Μαρία Λαπαρέλι Πίττι (η οποία ήταν ιδιοκτήτρια της γης όπου βρισκόταν το μνημείο) στην Ετρουσκική Ακαδημία, στην οποία ανήκει μέχρι σήμερα.
Πρόκειται για έναν θαλαμωτό τάφο από ψαμμίτη, χτισμένο πάνω σε βάση και εξοπλισμένο με κυκλικό τύμπανο με θολωτή οροφή.
Η πόρτα του τάφου κλειδωνόταν με δύο θυρόφυλλα. Ένας σύντομος τραπεζοειδής δρόμος οδηγούσε στον εσωτερικό ταφικό θάλαμο (2,60 x 2,05 μ.), ο οποίος διέθετε κόγχες στα πλάγια και στο βάθος για την εναπόθεση τεφροδόχων. Στον δεξιό τοίχο υπάρχουν τρεις κόγχες, ενώ στον αριστερό, που έχει διατηρηθεί μόνο σε ύψος μιας σειράς λίθων, είναι ορατή μία μόνο κόγχη. Στον πίσω τοίχο οι κόγχες είναι τοποθετημένες η μία πάνω από την άλλη· η ανώτερη είναι μεγαλύτερη και έχει στρογγυλεμένη μορφή στο πάνω μέρος του τάφου. Πιθανώς αυτή η τελευταία να φιλοξενούσε τις στάχτες του γενάρχη της οικογένειας.
Η οροφή του θαλάμου αποτελούνταν από θόλο με πέντε λίθινους μονόλιθους (σήμερα διασώζονται τρεις) και δύο λοξά τοποθετημένες πλάκες στις κοντές πλευρές. Το ανώτερο τμήμα του μνημείου καλυπτόταν από έναν χωμάτινο τύμβο με σημάδι.
Από την περιοχή του τάφου προέρχεται το κάλυμμα μιας τεφροδόχου με την επιγραφή "v: cusu: cr: l: apa petrual: clan". Ο τάφος ανήκε, επομένως, στην οικογένεια Κουσού (Cusu), η οποία εμπλέκεται και στη συναλλαγή γης που αναφέρεται στην Tabula Cortonensis. Πρόκειται για μια αριστοκρατική γενεά που απαντάται επανειλημμένα στην περιοχή της Κορτόνα. Ο τάφος μπορεί να χρονολογηθεί στον 2ο αιώνα π.Χ.
Το 1951, κοντά στην Τανέλλα του Πυθαγόρα, ήρθε στο φως ένας ακόμη τάφος, ο οποίος ονομάστηκε Τανέλλα Ανγκόρι, από το όνομα του ιδιοκτήτη της γης όπου βρέθηκε, και λόγω της ομοιότητάς του με την Τανέλλα του Πυθαγόρα. Ορατό παρέμεινε μόνο το κυκλικό βάθρο, αποτελούμενο από μεγάλες πλάκες ψαμμίτη. Από ό,τι έχει καταστεί δυνατό να ανασυνταχθεί, το μνημείο διέθετε εξωτερικό τύμπανο και εσωτερικό ορθογώνιο ταφικό θάλαμο με δύο κάθετους βραχίονες. Η στέγη θα πρέπει να ήταν καμαρωτή και πιθανώς ο τάφος να καλυπτόταν από τύμβο.
Από την περιοχή του τάφου ανακτήθηκε πρόσφατα μια επιγραφή σε πλάκα από ψαμμίτη, η οποία αναγράφει "larth: kusu: markeal". Ο τάφος αυτός αποδίδεται, επομένως, και αυτός στην οικογένεια Κουσού.
Το αρχιτεκτονικό πρότυπο των Τανελλών απαντάται επίσης στο Κιούζι και την Περούτζια.
Για την Τανέλλα του Πυθαγόρα, βλ., μεταξύ άλλων:
Paolo Bruschetti, Paola Zamarchi Grassi, Cortona Etrusca – Παραδείγματα ταφικής αρχιτεκτονικής, Calosci, 1999, σ. 69 κ.ε.
Mauro Menichetti, Οι νέοι μνημειακοί τάφοι στο Μουσείο MAEC της Ετρουσκικής Ακαδημίας και της Πόλης της Κορτόνα, Κατάλογος των Συλλογών του Μουσείου της Ετρουσκικής και Ρωμαϊκής Πόλης της Κορτόνα, επιμ. Simona Fortunelli, Edizioni Polistampa, 2005, σσ. 357–359.
Σχόλια