Άρης
Ο Άρης είναι ο θεός του πολέμου κατά την ελληνική μυθολογία, γιος του Δία και της Ήρας και αδελφή του ήταν η Έριδα. Εξαιτίας της ιδιαίτερης πολεμοχαρούς φύσης του αρκετοί συγγραφείς του 19ου αιώνα ισχυρίστηκαν ατεκμηρίωτα ότι ήταν ξένος θεός, καθώς θεωρούσαν ότι η ελληνική φαντασία αποκλείεται να δημιούργησε έναν τόσο άγριο θεό.
Ο Άρης (Borghese-Λούβρου)
Στους μύθους ο Άρης εμφανίζεται πολεμοχαρής και προκλητικός και εκπροσωπεί την παρορμητική φύση του πολέμου. Είχε δύο γιους, τον Δείμο και τον Φόβο, που έδωσαν το όνομά τους στους αντίστοιχους δορυφόρους του πλανήτη Άρη. Ο Θεός Άρης έλαβε μέρος στον πόλεμο της Τροίας με το μέρος των Τρώων. Συνδέθηκε ερωτικά με τη θεάΑφροδίτη, αποκαλύφθηκε όμως από το σύζυγό της, θεό Ήφαιστο. Χάρη στον γιο του τον Οινόμαο από την Στερόπη, ο Άρης έγινε πρόγονος ονομαστών προσώπων, όπως του Ατρέα, του Θυέστη, του Αγαμέμνονα, του Μενέλαου, του Αίγισθου, του Ορέστη, της Ηλέκτρας, του Πυλάδη, του Πιτθέα, του Θησέα, του Ιππόλυτου, της Ιφιγένειας, του Δημοφώντα, του Ακάμαντα, του Ευρυσθέα, του Αμφιτρύωνα, της Αλκμήνης, τουΙόλαου, του Ηρακλή, της Αδμήτης, του Κοπρέα, του Αλκάθοου και του Αία του Τελαμώνιου. Από την κόρη του Αρμονία έγινε πρόγονος των απόγονων του Κάδμου, οι οποίοι είναι ο θεός Διόνυσος, το τέρας Σφίγγα και ονομαστά πρόσωπα, όπως η Σεμέλη-Θυώνη, η Ινώ-Λευκοθέα, οΠενθέας, ο Ακταίωνας, ο Μελικέρτης-Παλαίμονας, ο Λάιος, ο Οιδίποδας, ο Οινοπίωνας, ο Στάφυλος, ο Θόας και ο Άνιος. Από τον Θέστιο ο Άρης έγινε πρόγονος της Αλθαίας, της Λήδας, του Μελέαγρου, της Δηιάνειρας, του Τυδέα, του Διομήδη, της Ωραίας Ελένης, τηςΚλυταιμνήστρας, των Διοσκούρων και του Αμφιάραου. Από τον Φλεγύα ήταν πρόγονος του θεού Ασκληπιού.
Άρης.
Μπρούτζινο ειδώλιο, του 5ου αι. π.Χ. Αγκόνα, Museo Archeologico Nazionale delle Marche
Ο Άρης (ή Άρες και Άρευς) ανήκει στο δωδεκάθεο των μεγάλων θεών του Ολύμπου, δεύτερης γενιάς Ολύμπιος θεός, το όνομα του οποίου αναγνωρίστηκε σε πινακίδες της Γραμμικής Β' από την Πύλο, όπως και το άλλο όνομά του ή η επωνυμία του Ενυάλιος. Ο μοναχογιός του Δία και της Ήρας, αδελφός της Ήβης και της Ειλείθυιας, που σε αντίθεση με τον πολεμοχαρή και κύριο θεό του πολέμου αδελφό τους ήταν δευτερεύουσες θεότητες, γεννήθηκε στη Θράκη, απ' όπου είναι πιθανό ότι προερχόταν η λατρεία του και από εκεί εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εξάλλου, στη Θράκη κατέφυγε μετά την παρασυζυγική σχέση του με την Αφροδίτη.
Ετυμολογία
Η αρχαιότερη μορφή τού θεωνυμίου Ἄρης συναντάται στη Γραμμική Β΄ με τον τύπο a-re = Ἄρει (τύπος δοτικής). Η ετυμολογική προέλευση δεν είναι επιβεβαιωμένη· συνήθως προτείνεται η σύνδεση με το αρχ. ἀρή/ἀρά «κατάρα, καταστροφή» ή με το αρχ. ἄρος «βοήθεια, όφελος», αν και αρκετοί θεωρούν πιθανή την προελληνική του αρχή. Δεν σχετίζεται ετυμολογικά με το αντίστοιχο λατινικό Mars, -tis.
Λατρεία
Ο Άρης δεν λατρευόταν σε πολλούς τόπους, δεν υπήρχαν πολλά ιερά προς τιμή του και δεν ήταν προστάτης καμιάς πόλης. Λατρευόταν κυρίως στον τόπο της καταγωγής του, τη Θράκη, όμως το κυριότερο ιερό του βρισκόταν στη Θήβα, όπου θεωρούνταν πρόγονος των Καδμείων. Όταν ο Κάδμος, φτάνοντας στην περιοχή, θέλησε να θυσιάσει την αγελάδα στην Αθηνά, έστειλε μερικούς από τους συντρόφους του να φέρουν νερό από την Αρεία (του Άρη) πηγή που τη φρουρούσε ένα φίδι που κάποιοι έλεγαν ότι καταγόταν από τη γενιά του Άρη και άλλοι ότι ήταν γιος του. Σκότωσε τους περισσότερους από τους απεσταλμένους, μέχρι που, οργισμένος ο Κάδμος σκότωσε τον δράκο. Από τα δόντια αυτού του δράκου, που τα έσπειρε ο Κάδμος ύστερα από συμβουλή της Αθηνάς, αναδύθηκαν από τη γη οι Σπαρτοί, πάνοπλοι και όμοιοι στον χαρακτήρα με τη γη της πηγής του πατέρα τους. Αλληλοεξοντώθηκαν σε τυχαία φιλονικία ή και χωρίς λόγο. Για τον φόνο του φιδιού ο Κάδμος εξαγνίστηκε με οκτάχρονη δουλική υπηρεσία στον Άρη (Απολλοδ. 3.22-25). Αμέσως μετά οι θεοί τον πάντρεψαν με την κόρη του θεού από την Αφροδίτη, την Αρμονία, και η Αθηνά του εξασφάλισε τον θρόνο στη Θήβα. Το τείχος της επτάπυλης πύλης ονομάζεται στην Ιλιάδα ἄρειον (Δ 407), ενώ ο χορός των Θηβαίων γυναικών στην τραγωδία Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας του Αισχύλου ζητά από τον θεό να μην εγκαταλείψει την πόλη (104-107), το ίδιο και από την Αφροδίτη (135-140). Και ακόμη, όταν η Θήβα πολιορκούνταν από τους Επιγόνους, ο Τειρεσίας προφήτευσε ότι θα νικήσουν αν ο Μενοικέας, ο γιος του Κρέοντα, προσφέρει τον εαυτό του θυσία στον Άρη. Αμέσως ο νέος αυτοκτόνησε μπροστά στις πύλες της πόλης.
Ναοί του υπήρχαν στην Αθήνα, κοντά στον Άρειο Πάγο, όπου είχε δικαστεί για τον φόνο του επίδοξου βιαστή της κόρης του Αλκίππης· στη Λακωνία, στην Τεγέα, κοντά στη Μεγαλόπολη, στην Τροιζηνία. Ο Φρίξος, φτάνοντας στην Κολχίδα, θυσίασε το χρυσόμαλλο κριάρι που τον είχε μεταφέρει εκεί από την Ιωλκό, στον Δία Φύξιο και χάρισε το δέρμα του θυσιασμένου ζώου στον Αιήτη· εκείνος το κάρφωσε γύρω από μια βελανιδιά στο άλσος του Άρη.
Ο Απολλώνιος Ρόδιος (2.1052 κ.ε.) παραδίδει ότι οι Στυμφαλίδες όρνιθες, που είχαν φτερά από σίδερο, ήταν αφιερωμένες στον Άρη. Σκύλος και γεράκι ήταν τα ζώα που αφιέρωναν οι θνητοί στον θεό.
Αλυσοδεμένα αγάλματα
Οι θεοί ήταν αθάνατοι, αλλά μπορούσαν να δεσμευτούν και να περιοριστούν, τόσο στη μυθική αφήγηση όσο και στη λατρευτική πρακτική. Υπήρχε ένα αρχαϊκό σπαρτιατικό άγαλμα του Άρη αλυσοδεμένο στο ναό του Ενυάλειου (άλλοτε θεωρούνταν ως γιος του Άρη, άλλοτε ως ο ίδιος ο Άρης), το οποίο ο Παυσανίας υποστήριξε ότι σήμαινε ότι το πνεύμα του πολέμου και της νίκης έπρεπε να διατηρηθεί στην πόλη. Οι Σπαρτιάτες είναι γνωστό ότι έδεσαν τελετουργικά τις εικόνες άλλων θεοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της Αφροδίτης και της Άρτεμης (βλ. Άρη και Αφροδίτη δεμένες από τον Ήφαιστο), και σε άλλα μέρη υπήρχαν αλυσοδεμένα αγάλματα της Άρτεμης και του Διονύσου.
Τα αγάλματα του Άρη αλυσοδεμένα περιγράφονται στις οδηγίες που έδωσε ένα μαντείο της ύστερης ελληνιστικής εποχής σε διάφορες πόλεις της Παμφυλίας (στην Ανατολία), συμπεριλαμβανομένων των Συέδρας, Λυκίας και Κιλικίας, μέρη που απειλούνται σχεδόν διαρκώς από πειρατές. Ο καθένας κλήθηκε να στήσει ένα άγαλμα του «αιματηρού, ανθρωποκτόνου Άρη» και να του προσφέρει ένα ετήσιο φεστιβάλ, στο οποίο τελετουργικά ήταν δεμένο με σιδερένια δεσμά («από τον Ντάικ και τον Ερμή») σαν να ήταν ικετεύς για δικαιοσύνη. δοκιμασία και πρόσφερε θυσία. Ο χρησμός υπόσχεται ότι «έτσι θα γίνει μια ειρηνική θεότητα για εσάς, αφού διώξει την εχθρική ορδή μακριά από τη χώρα σας, και θα δώσει αφορμή για την ευημερία για την οποία πολλές προσευχόμαστε». Αυτός ο Άρης καρπόδοτης («δότης καρπών») είναι καλά μαρτυρημένος στη Λυκία και την Πισιδία.
Θυσίες
Όπως οι περισσότερες ελληνικές θεότητες, στον Άρη δόθηκε θυσία ζώων. Στη Σπάρτη, μετά τη μάχη, του δόθηκε ένα βόδι για νίκη με στρατηγό ή ένας πετεινός για νίκη μέσω επίθεσης. Ο συνήθης αποδέκτης της θυσίας πριν από τη μάχη ήταν η Αθηνά. Οι αναφορές για ιστορικές ανθρωποθυσίες στον Άρη σε μια σκοτεινή ιεροτελεστία γνωστή ως Εκατομφωνία αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μακροχρόνιο λάθος, που επαναλήφθηκε σε αρκετούς αιώνες και μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Η εκατομφωνία ήταν μια θυσία ζώου στον Δία. θα μπορούσε να προσφερθεί από οποιονδήποτε πολεμιστή που είχε σκοτώσει προσωπικά εκατό από τους εχθρούς. Το χέρι "αγώνα χωρίς κανόνες" στο Φοίβειο. Η χθόνια νυχτερινή θυσία ενός σκύλου στον Ενυάλιο αφομοιώθηκε με τη λατρεία του Άρη. Ο Πορφύριος ισχυρίζεται, χωρίς λεπτομέρειες, ότι ο Απολλόδωρος από την Αθήνα (γύρω στον δεύτερο αιώνα π.Χ.) λέει ότι οι Σπαρτιάτες έκαναν ανθρωποθυσίες στον Άρη, αλλά αυτό μπορεί να είναι μια αναφορά στη μυθική προϊστορία.
Άρης και Τρωικός Πόλεμος
Ο Άρης συγκρούστηκε με τη θεά Αθηνά. Η Αθηνά όμως ως θεά της σοφίας, συνδύαζε τη δύναμη με την εξυπνάδα. Γι΄αυτό τις περισσότερες φορές νικούσε το θεό και τον ντρόπιαζε. Οι πιο πολλές συγκρούσεις ανάμεσα τους έγιναν στη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου. Στην τελική μάχη του πολέμου όλοι οι θεοί έτρεξαν πάνοπλοι στο πεδίο της μάχης. Με τους Έλληνες ήταν η Ήρα, ο Ποσειδώνας, ο Ήφαιστος και η Αθηνά. Με τους Τρώες ήταν ο Απόλλων, ο Άρης, η Άρτεμη και η Αφροδίτη.
Ορφικός ύμνος προς το θεό Άρη
Άρεος θυμίαμα, λίβανον
Ἄρρηκτ', ὀμβριμόѳυμε, μεγασѳενές, ἄλκιμε δαῖμον,
ὁπλοχαρής, ἀδάμαστε, βροτοκτόνε, τειχεσιπλῆτα,
Ἆρες ἄναξ, ὁπλόδουπε, φόνοις πεπαλαγμένος αἰεί,
αἵματι ἀνδροφόνωι χαίρων, πολεμόκλονε, φρικτέ,
ὃς ποѳέεις ξίφεσίν τε καὶ ἔγχεσι δῆριν ἄμουσον·
στῆσον ἔριν λυσσῶσαν, ἄνες πόνον ἀλγεσίѳυμον,
εἰς δὲ πόѳον νεῦσον Κύπριδος κώμους τε Λυαίου
ἀλλάξας ἀλκὴν ὅπλων εἰς ἔργα τὰ Δηοῦς,
εἰρήνην ποѳέων κουροτρόφον, ὀλβιοδῶτιν.
Μεταφορά στη δημοτική
Ακατάβλητε, ισχυρόκαρδε, μεγαλοδύναμε, ρωμαλέε θεέ,
πού χαίρεσαι στα όπλα, ανίκητε,
πού σκοτώνεις τους ανθρώπους και κτυπάς τα τείχη
ώ άνακτα Αρη, πού κρατάς τα όπλα, πού είσαι πάντοτε αναμεμειγμένος
με φόνους πού χαίρεσαι στο αίμα των ανδρών, πού φονεύονται,
και σηκώνεις το θόρυβο του πολέμου, φρικτέ,
και ποθείς τη μάχη με ξίφη και με δόρατα, τη μάχη την άγρια σταμάτησε
τη λυσσασμένη μάχη άφησε τoν πόνο πού προκαλεί θλίψιν στην καρδιά,
κλίνε προς τον πόθον της Κύπριδος
και προς τις εορταστικές πανηγύρεις του Λυσαίου,
και να ανταλλάξεις την ισχύ των όπλων με τα έργα της Δηούς
και να ποθείς την ειρήνη πού τρέφει τους νέους και μας παρέχει την ευτυχία.
Γλυπτό Άρη και Αφροδίτης στο Blüherpark στη Δρέσδη
Χαρακτήρας και παραδόσεις
Το έργο του Άρη είναι καθορισμένο από την εποχή του Ομήρου. Ο χαρακτήρας του στον Όμηρο και τους άλλους ποιητές δεν είναι πολυσύνθετος όπως άλλων θεών (Απόλλων, Διόνυσος). Οι παραδόσεις περιορίζονται σε μερικούς σύντομους μύθους. Κατά την κοινή παράδοση ήταν γιος του Δία και της Ήρας γεννημένος στις ουράνιες εκτάσεις, από μητέρα της οποίας η διάθεση για φιλονικίες συμβολίζει τις ατμοσφαιρικές ταραχές. Σπάνια αποκαλείται γιος της Ενυούς η οποία συνηθέστερα είναι κόρη του, τροφός ή σύντροφός του. Είναι κυρίως πολεμικός θεός και το όνομά του είναι συνώνυμο του πολέμου. Έχει τον οπλισμό και το ύφος των ηρώων της εποποιίας, και μάχεται με βιαιότητα, κάτι που είναι μόνο δικό του χαρακτηριστικό. Συνήθως μάχεται πεζός σπάζοντας με την ορμή του τα άρματα και ανατρέποντας τα τείχη. Άλλες φορές είναι σε άρμα με δύο (Δείμος και Φόβος) ή τέσσερις μεγαλοπρεπείς ίππους (παιδιά του Βορέα και της Ερινύας) (Φόβος, Αίθωνας, Φλόγιος και Κόναβος όπως τους ονομάζει ο Κόιντος ο Σμυρναίος).
Άρης και Αφροδίτη.
Μαρμάρινη αναθηματική πλάκα, περίπου 420 π.Χ. Βενετία, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 126
Ο Άρης, σύμφωνα με τους ποιητές, έχει πελώριο σώμα (όταν έπεσε από το κτύπημα μιας πέτρας που του πέταξε η Αθηνά κάλυψε εννιά πλέθρα γης), είναι ισχυρός και ορμητικός. Στη μάχη ορμά μαινόμενος με τρομακτικά μάτια. Κραυγάζει δυνατά όσο εννέα ή δέκα χιλιάδες άνθρωποι που πολεμούν. Στη μανία του είναι ακόρεστος στο αίμα και στη σφαγή. Αδιαφορεί για το δίκαιο και δεν αναγνωρίζει κανένα νόμο. Κατά τον Τρωικό πόλεμο βοηθά τους Τρώες αν και είχε υποσχεθεί να βοηθήσει τους Αχαιούς στην Ήρα και την Αθηνά, για αυτό υβρίζεται από την Αθηνά σαν αλλοπρόσαλλος. Η πολεμική του μανία τον κάνει μισητό ακόμη και στο Δία.
Ομηρικά έπη
Σύμφωνα με τον Όμηρο, στη ραψωδία Θ της Οδύσσειας ο Ήφαιστος ανακαλύπτει τον Άρη με την Αφροδίτη και απλώνει τα δίχτυα , ενώ στη ραψωδία Ε της Ιλιάδας ο Δίας δεν κρύβει την οργή του κατά του Άρη και του λέει ότι είναι ο πιο μισητός θεός
Ο Άρης όρμησε στην Αθηνά και έριξε το δόρυ του που διαπέρασε την αιγίδα της. Η Αθηνά χωρίς να χάσει το θάρρος της, άρπαξε ένα πελώριο βράχο και το έριξε πάνω στον Άρη, ο οποίος σωριάστηκε κάτω. Οι υπόλοιποι θεοί τον χλεύασαν για μια ακόμη φορά και μόνο η Αφροδίτη πήγε κοντά του να τον βοηθήσει (Ιλιάδα Φ 391-417).
ἔνθ᾽ οἵ γ᾽ οὐκέτι δηρὸν ἀφέστασαν· ἦρχε γὰρ Ἄρης
ῥινοτόρος, καὶ πρῶτος Ἀθηναίῃ ἐπόρουσε
χάλκεον ἔγχος ἔχων, καὶ ὀνείδειον φάτο μῦθον·
τίπτ᾽ αὖτ᾽ ὦ κυνάμυια θεοὺς ἔριδι ξυνελαύνεις
θάρσος ἄητον ἔχουσα, μέγας δέ σε θυμὸς ἀνῆκεν;
ἦ οὐ μέμνῃ ὅτε Τυδεΐδην Διομήδε᾽ ἀνῆκας
οὐτάμεναι, αὐτὴ δὲ πανόψιον ἔγχος ἑλοῦσα
ἰθὺς ἐμεῦ ὦσας, διὰ δὲ χρόα καλὸν ἔδαψας;
τώ σ᾽ αὖ νῦν ὀΐω ἀποτισέμεν ὅσσα ἔοργας.
ὣς εἰπὼν οὔτησε κατ᾽ αἰγίδα θυσσανόεσσαν
σμερδαλέην, ἣν οὐδὲ Διὸς δάμνησι κεραυνός·
τῇ μιν Ἄρης οὔτησε μιαιφόνος ἔγχεϊ μακρῷ.
ἣ δ᾽ ἀναχασσαμένη λίθον εἵλετο χειρὶ παχείῃ
κείμενον ἐν πεδίῳ μέλανα τρηχύν τε μέγαν τε,
τόν ῥ᾽ ἄνδρες πρότεροι θέσαν ἔμμεναι οὖρον
ἀρούρης·
τῷ βάλε θοῦρον Ἄρηα κατ᾽ αὐχένα, λῦσε δὲ γυῖα.
ἑπτὰ δ᾽ ἐπέσχε πέλεθρα πεσών, ἐκόνισε δὲ χαίτας,
τεύχεά τ᾽ ἀμφαράβησε· γέλασσε δὲ Παλλὰς Ἀθήνη,
καί οἱ ἐπευχομένη ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
νηπύτι᾽ οὐδέ νύ πώ περ ἐπεφράσω ὅσσον ἀρείων
εὔχομ᾽ ἐγὼν ἔμεναι, ὅτι μοι μένος ἰσοφαρίζεις.
οὕτω κεν τῆς μητρὸς ἐρινύας ἐξαποτίνοις,
ἥ τοι χωομένη κακὰ μήδεται οὕνεκ᾽ Ἀχαιοὺς
κάλλιπες, αὐτὰρ Τρωσὶν ὑπερφιάλοισιν ἀμύνεις.
ὣς ἄρα φωνήσασα πάλιν τρέπεν ὄσσε φαεινώ·
τὸν δ᾽ ἄγε χειρὸς ἑλοῦσα Διὸς θυγάτηρ Ἀφροδίτη
πυκνὰ μάλα στενάχοντα· μόγις δ᾽ ἐσαγείρετο θυμόν.
_-_Napoli_MAN_9249_-_03.jpg)
Τοιχογραφία στην Πομπηία, περ. 20 π.Χ. – 50 μ.Χ., που δείχνει τον Άρη και την Αφροδίτη. Ο Ρωμαίος θεός του πολέμου απεικονίζεται ως νεανικός και χωρίς γενειάδα, αντανακλώντας την επιρροή του Έλληνα Άρη.
Άρης και Μάρς
Το πλησιέστερο αντίστοιχο του Άρη μεταξύ των ρωμαϊκών θεών είναι ο Άρης, γιος του Δία και του Ιούνα, κατεξοχήν μεταξύ των στρατιωτικών θεών του ρωμαϊκού στρατού, αλλά αρχικά αγροτική θεότητα. Ως πατέρας του Ρωμύλου, του θρυλικού ιδρυτή της Ρώμης, ο Άρης απέκτησε σημαντική και αξιοπρεπή θέση στην αρχαία ρωμαϊκή θρησκεία, ως θεότητα φύλακα ολόκληρου του ρωμαϊκού κράτους και του λαού του. Υπό την επίδραση του ελληνικού πολιτισμού, ο Άρης ταυτίστηκε με τον Άρη, αλλά ο χαρακτήρας και η αξιοπρέπεια των δύο θεοτήτων διέφεραν θεμελιωδώς. Ο Άρης εκπροσωπήθηκε ως μέσο για την εξασφάλιση της ειρήνης και ήταν πατέρας (πατέρας) του ρωμαϊκού λαού. Σύμφωνα με μια παράδοση, έγινε πατέρας του Ρωμύλου και του Ρέμου μέσω του βιασμού του της Ρέας Σίλβια. Σε ένα άλλο, ο εραστής του, η θεά Αφροδίτη, γέννησε τον Αινεία, τον Τρώα πρίγκιπα και πρόσφυγα που «ίδρυσε» τη Ρώμη αρκετές γενιές πριν από τον Ρωμύλο.
Άρης, 2ος–3ος αιώνας μ.Χ., μετά από ελληνικό χάλκινο πρωτότυπο του Αλκαμένη του 420 π.Χ., που ανασκάφηκε το 1925 στο Largo di Torre Argentina της Ρώμης
Στον εξελληνισμό της λατινικής λογοτεχνίας, οι μύθοι του Άρη ερμηνεύτηκαν εκ νέου από Ρωμαίους συγγραφείς με το όνομα Άρης. Οι Έλληνες συγγραφείς υπό ρωμαϊκή κυριαρχία κατέγραψαν επίσης λατρευτικές πρακτικές και δοξασίες σχετικά με τον Άρη με το όνομα Άρης. Έτσι, στην κλασική παράδοση της μεταγενέστερης δυτικής τέχνης και λογοτεχνίας, η μυθολογία των δύο μορφών έγινε αργότερα ουσιαστικά αδιάκριτη.
Σχόλια