Καθαρά Δευτέρα
Η Καθαρά Δευτέρα γνωστή και ως Δευτέρα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ή Πράσινη Δευτέρα, είναι η πρώτη ημέρα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής σε όλο τον ανατολικό Χριστιανισμό και είναι μια κινητή γιορτή, που πέφτει την έκτη Δευτέρα πριν από την Κυριακή των Βαΐων που αρχίζει τη Μεγάλη Εβδομάδα, πριν από την Κυριακή του Πάσχα (Πάσχα).
"Καθαρή Δευτέρα" του Βασίλι Πέροφ, 1866. Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ
Ο κοινός όρος για αυτή την ημέρα, «Καθαρά Δευτέρα», αναφέρεται στην αφαίρεση αμαρτωλών συμπεριφορών και μη νηστίσιμων φαγητών. Μερικές φορές ονομάζεται «Δευτέρα της Τέφρας», κατ' αναλογία με την Τετάρτη της Τέφρας (η πρώτη ημέρα της Σαρακοστής στον δυτικό χριστιανισμό). Ο όρος είναι συχνά λανθασμένος, καθώς μόνο ένα μικρό υποσύνολο των Ανατολικών Καθολικών Εκκλησιών ασκεί την επιβολή στάχτης. Οι Καθολικές Εκκλησίες Μαρωνιτών, Χαλδαίων και Συρο-Μαλαμπάρ είναι αξιοσημείωτες μεταξύ των ανατολικών τελετών που χρησιμοποιούν τη χρήση στάχτης αυτήν την ημέρα.
Ημερομηνία
Η Καθαρά Δευτέρα είναι μέρος του πασχαλιανού κύκλου και ως εκ τούτου εξαρτάται από τον υπολογισμό του Πάσχα που μπορεί να διαφέρει μεταξύ ονομασιών και εκκλησιών. Ιουλιανό ημερολόγιο που χρησιμοποιείται από τις ανατολικές ορθόδοξες εκκλησίες, το Γρηγοριανό ημερολόγιο που χρησιμοποιείται από τους Ανατολικούς Καθολικούς και το Αιθιοπικό ή Κοπτικό ημερολόγιο που χρησιμοποιείται παραδοσιακά από ορισμένες Ανατολικές Ορθόδοξες εκκλησίες.
Όταν το Πάσχα συμπίπτει σε διαφορετικά ημερολόγια, η Καθαρά Δευτέρα είναι δύο ημέρες πριν από την Τετάρτη της τέφρας. αλλιώς είναι σε άλλη εβδομάδα.
Λειτουργικές πτυχές
Λειτουργικά, η Καθαρά Δευτέρα -και συνεπώς η ίδια η Σαρακοστή- ξεκινά την προηγούμενη (Κυριακή) νύχτα, σε ειδική λειτουργία που ονομάζεται Συγχωρητικός Εσπερινός, που κορυφώνεται με την Τελετή της Αμοιβαίας Συγχώρεσης, στην οποία όλοι οι παρευρισκόμενοι θα προσκυνήσουν ο ένας στον άλλον και ζητήστε συγχώρεση. Έτσι οι πιστοί ξεκινούν τη Σαρακοστή με καθαρή συνείδηση, με συγχώρεση και με ανανεωμένη χριστιανική αγάπη. Ολόκληρη η πρώτη εβδομάδα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής αναφέρεται συχνά ως «Καθαρή Εβδομάδα», και συνηθίζεται να πηγαίνουμε στην Εξομολόγηση κατά τη διάρκεια αυτής της εβδομάδας και να καθαρίζουμε το σπίτι σχολαστικά.
Το θέμα της Καθαράς Δευτέρας ορίζεται από το ανάγνωσμα της Παλαιάς Διαθήκης που ορίστηκε να διαβαστεί την Έκτη Ώρα αυτήν την ημέρα (Ησαΐας 1:1–20), το οποίο λέει, εν μέρει:
Πλύνετε τον εαυτό σας και θα είστε καθαροί. Αφαιρέστε τις πονηρές οδούς από τις ψυχές σας μπροστά στα μάτια Μου. σταμάτα να κάνεις το κακό. μάθε να κάνεις καλά. Ζητήστε κρίση, ανακουφίστε τους καταπιεσμένους, σκεφτείτε τους ορφανούς και παρακαλέστε για τη χήρα. Ελάτε λοιπόν και ας συλλογιστούμε μαζί, λέει ο Κύριος: Αν και οι αμαρτίες σας είναι κόκκινες, θα τις κάνω λευκές σαν το χιόνι. και αν και είναι κόκκινα σαν βυσσινί, θα τα κάνω λευκά σαν μαλλί (εδ. 16–18).
Παραδοσιακά, θεωρείται ότι σηματοδοτεί την αρχή της ανοιξιάτικης περιόδου, μια έννοια που χρησιμοποιήθηκε συμβολικά στην ιστορία του Ιβάν Μπούνιν, την Καθαρά Δευτέρα. της μετάνοιας και της αυτοκυριαρχίας, αλλά αυτή η φαινομενική αντίφαση είναι μια αξιοσημείωτη πτυχή της Ορθόδοξης προσέγγισης της νηστείας, σύμφωνα με το μάθημα του Ευαγγελίου (Ματθαίος 6:14–21) που διαβάστηκε το προηγούμενο πρωί, το οποίο νουθετεί:
Όταν νηστεύετε, μην έχετε, όπως οι υποκριτές, όψη λυπημένη· γιατί παραμορφώνουν τα πρόσωπά τους, για να φανούν στους ανθρώπους ότι νηστεύουν. Αλήθεια σας λέω, έχουν την ανταμοιβή τους. Εσύ όμως, όταν νηστεύεις, άλειψε το κεφάλι σου και πλύνε το πρόσωπό σου, για να μην φανείς στους ανθρώπους να νηστεύεις, αλλά στον Πατέρα σου που είναι στα κρυφά... (εδ. 16–18).
Με αυτόν τον τρόπο οι Ορθόδοξοι γιορτάζουν το γεγονός ότι «η άνοιξη της Νηστείας ξημέρωσε, το άνθος της μετανοίας άρχισε να ανοίγει».
Έθιμα ανά την Ελλάδα
Η ημέρα της Καθαράς Δευτέρας, γιορτάζεται έντονα σε όλη την Ελλάδα, με διάφορα έθιμα και αποτελεί κατ'έθιμο αργία. Συνηθίζεται πανελλαδικά να τρώγεται λαγάνα, δηλαδή άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα, ταραμάς, χαλβάς, θαλασσινά, λαχανικά, ελιές και φασολάδα χωρίς λάδι. Κύρια έθιμα σε όλη την Ελλάδα είναι το πέταγμα του χαρταετού, αλλά και το λεγόμενο Γαϊτανάκι, έθιμο που έφεραν από τη Μικρά Ασία οι πρόσφυγες. Στα Μεστά και στους Ολύμπους και στο Λιθί της Χίου, αναβιώνει το Έθιμο του Αγά με τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία, όπου σε ένα θεατρικό ο Αγάς ως δικαστής, καταδικάζει με χιούμορ τους θεατές. Άλλο έθιμο με ρίζες στην Τουρκοκρατία είναι εκείνο της μεταμφίεσης κάποιου κατοίκου της Αλεξανδρούπολης σε Μπέη και της περιφοράς του στην πόλη μοιράζοντας ευχές. Οι κάτοικοι του Πόρου καθαρίζουν τα μαγειρικά σκευάσματά τους από τα λίπη των κρεάτων που καταναλώθηκαν τις Απόκριες σε ένα έθιμο που αποκαλείται ξάρτυσμα. Σε ορισμένα χωριά της Κέρκυρας λαμβάνει μέρος ο Χορός των Παπάδων όπου οι ιερείς στήνουν χορό που ακολουθείται από τους γέροντες. Στην Κάρπαθο οδηγούνται στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων από τους Τζαφιέδες, δηλαδή τους χωροφύλακες, οι κάτοικοι που αντάλλαξαν απρεπείς χειρονομίες, ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη από τους σεβάσμιους της πόλης. Το αλευρομουτζούρωμα στο Γαλαξίδι, όπου οι καρναβαλιστές πασαλείφονται με αλεύρι και χορεύουν κυκλικά. Στη Μεθώνη Μεσσηνίας γίνεται του Κουτρούλη ο γάμος, αναπαράσταση ενός πραγματικού γάμου του 14ου αιώνα, ενώ στη Νέδουσα οι αγρότες προσκαλούν την ευημερία με το αγροτικό καρναβάλι τους. Στη Βόνιτσα ένας αχυρένιος ψαράς δεμένος σε γάιδαρο γυρνώντας μέσα από το χωριό καταλήγει σε μια φλεγόμενη βάρκα στο έθιμο του Αχυρένιου-Γληγοράκη, ενώ στη Θήβα λαμβάνει μέρος ο Βλάχικος γάμος όπου ξυρίζεται ο γαμπρός για να παντρευτεί κάποιον άντρα συγχωριανό του μεταμφιεσμένο σε νύφη. Τέλος, οι Μουτζούρηδες στο Πολύσιτο Βιστωνίδας, μουτζουρώνουν με κάπνα τους επισκέπτες του χωριού.
Η Καθαρά Δευτέρα από το 1990 μέχρι το 2034
1990: 26 Φεβρουαρίου
1991: 18 Φεβρουαρίου
1992: 9 Μαρτίου
1993: 1 Μαρτίου
1994: 14 Μαρτίου
1995: 6 Μαρτίου
1996: 26 Φεβρουαρίου
1997: 10 Μαρτίου
1998: 2 Μαρτίου
1999: 22 Φεβρουαρίου
2000: 13 Μαρτίου
2001: 26 Φεβρουαρίου
2002: 18 Μαρτίου
2003: 10 Μαρτίου
2004: 23 Φεβρουαρίου
2005: 14 Μαρτίου
2006: 6 Μαρτίου
2007: 19 Φεβρουαρίου
2008: 10 Μαρτίου
2009: 2 Μαρτίου
2010: 15 Φεβρουαρίου
2011: 7 Μαρτίου
2012: 27 Φεβρουαρίου
2013: 18 Μαρτίου
2014: 3 Μαρτίου
2015: 23 Φεβρουαρίου
2016: 14 Μαρτίου
2017: 27 Φεβρουαρίου
2018: 19 Φεβρουαρίου
2019: 11 Μαρτίου
2020: 2 Μαρτίου
2021: 15 Μαρτίου
2022: 7 Μαρτίου
2023: 27 Φεβρουαρίου
2024: 18 Μαρτίου
2025: 3 Μαρτίου
2026: 23 Φεβρουαρίου
2027: 15 Μαρτίου
2028: 28 Φεβρουαρίου
2029: 19 Φεβρουαρίου
2030: 11 Μαρτίου
2031: 24 Φεβρουαρίου
2032: 15 Μαρτίου
2033: 7 Μαρτίου
2034: 27 Φεβρουαρίου
Σχόλια