Η Επανάσταση του Λιτοχώρου, 1878
Η Μακεδονική επανάσταση του 1878
Είναι πράγματι βαριά και τραγική η ιστορική μοίρα του Ελληνισμού, καθώς δεν πήρε και δεν χάρηκε τίποτα απ' όσα του ανήκουν, χωρίς να χύσει κρουνούς αίματος, χωρίς να στήσει βωμούς.
Στην περιμάχητη Μακεδονία, το επαναστατικό κίνημα του 1878 έλαμψε σαν φωτεινό απελευθερωτικό μετέωρο παντού στη χώρα, παντού όπου τουφέκι και καρδιά. Τον Φεβρουάριο του 1878, πριν εκατόν σαράντα χρόνια, όταν οι πρόγονοί μας πήραν τα όπλα και το κοντύλι των εθνικών διακηρύξεων για να φωνάξουν από τον Όλυμπο και τα Πιέρια, από τη Δυτική Μακεδονία και τη Θεσσαλία, ότι η Μακεδονία είναι και θα αγωνιστεί να παραμείνει ελληνική, οι ορίζοντες ήταν ζοφεροί και οι καιροί ήταν σκοτεινοί. Τους φώτισαν, όμως, τα ολοκαυτώματα των ξεσηκωμένων Μακεδόνων στο Λιτόχωρο, στον Κολινδρό, στο μοναστήρι των Αγίων Πάντων, στη Ραψάνη, σ' όλο τον Όλυμπο.
Στις αρχές του 1878, με τη λήξη ενός ακόμη Ρωσοτουρκικού πολέμου, τα ρωσικά στρατεύματα προελαύνοντας προς την Κωνσταντινούπολη χάραξαν με τα τηλεβόλα τους τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Με τη συνθήκη αυτή η νικήτρια Ρωσία δημιουργούσε πάνω στην ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το τεχνητό κατασκεύασμα της «μεγάλης Βουλγαρίας», σφαγιάζοντας τα δίκαια του Ελληνισμού και προετοιμάζοντας απροκάλυπτα τον δρόμο ενός άνευ προηγουμένου σλαβικού επεκτατισμού στους απ' αιώνες ελλαδικούς χώρους της βαλκανικής.
Από τις κορυφές του Ολύμπου και των Πιερίων, μέχρι το Βίτσι, το Περιστέρι και το Μοναστήρι, μέχρι τον Κίσσαβο και το Πήλιο, άναψαν φωτιές και υψώθηκε κραυγή ως τον ουρανό: «Ένωσις με την Ελλάδα!». Οι Μακεδόνες εξεγέρθηκαν για να ματαιώσουν το πολιτικό, ιστορικό και εθνικό, κατά των Ελλήνων, εκείνο έγκλημα.
Την 15 Φεβρουαρίου 1878 εθελοντές από την ελεύθερη Ελλάδα, υπό την ηγεσία του λοχαγού Δουμπιώτη, αποβιβάστηκαν στην Πλάκα Λιτοχώρου και ανεπέτασαν τη σημαία της επανάστασης. Όλα τα χωριά του Ολύμπου και της Πιερίας ξεσηκώθηκαν, ο επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος Λούσης ευλόγησε την «ανταρσία» και την 19 Φεβρουαρίου οι ελεύθεροι Μακεδόνες σχημάτισαν Προσωρινή Κυβέρνηση Μακεδονίας με πρόεδρο τον Ευάγγελο Κοροβάγκο, η οποία συνέταξε προκήρυξη που επιδόθηκε στους προξένους στη Θεσσαλονίκη.
Καθώς τα μέσα των εξεγερμένων ήταν πενιχρά, η επανάσταση γρήγορα κατεπνίγη από τους Τούρκους. Όμως εκείνη η θυσία, εκείνη η κραυγή διαμαρτυρίας απέτρεψε στο Συνέδριο του Βερολίνου την κατακύρωση του διεθνούς εγκλήματος του Αγίου Στεφάνου. Κι αν ο άμαχος πληθυσμός πλήρωσε την αγάπη του για την ελευθερία με μύριες δοκιμασίες, λεηλασίες και αίμα, εν τούτοις άφησε στις επερχόμενες γενιές τη δίψα για αγώνες και την πίστη να γίνει η Μακεδονία ελληνική.
Η Επανάσταση του Λιτοχώρου, αν και αποτυχημένη, έγινε το 1878 και επηρέασε τη μετέπειτα ιστορία της Μακεδονίας, οδηγώντας στην ταχύτατη απελευθέρωσή της.
Η κατάσταση στα Βαλκάνια
Στα 1875 πολλές βαλκανικές περιοχές άρχισαν να αναπτύσσουν συντονισμένη δράση εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι, το Ανατολικό Ζήτημα οδηγήθηκε σε κρίσιμη φάση. Το 1878 υπογράφεται η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, με την οποία δημιουργείται η Μεγάλη Βουλγαρία, θέτοντας σε κίνδυνο τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας.
Η επιλογή του τόπου
Στις 19 Φεβρουαρίου 1878 εκδηλώθηκε η εξέγερση στο Λιτόχωρο. Ο συγκεκριμένος τόπος επιλέχθηκε λόγω της σημαντικής γεωγραφικής θέσης (σύνορα με θάλασσα) που διευκόλυνε τον ανεφοδιασμό και την επικοινωνία με την ημιανεξάρτητη Θεσσαλία. Το σχέδιο για την Επανάσταση φέρεται να εγκρίθηκε από την Κεντρική Επιτροπή Μακεδονικού Αγώνα, της οποίας Πρόεδρος ήταν ο νομομαθής Παύλος Καλλιγάς, υπό τη μυστική συμπαράσταση του τότε Προξένου της Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνου Βατικιώτη και του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιωακείμ, μετέπειτα πατριάρχη Κωνσταντινούπολης. Οι Τούρκοι όταν έμαθαν από τους Άγγλους για τα σχέδια των Μακεδόνων και ανακάλεσαν τους Θεσσαλονικείς άρχοντες στην Αθήνα.
Ταυτότητα των συμμετεχόντων
Ωστόσο, η εκστρατεία ξεκίνησε και επικεφαλής τέθηκε ο Λοχαγός Κοσμάς Δουμπιώτης. Μαζί του ήταν και οι απόγονοι της ηρωικής οικογένειας των Λαζαίων, Τόλιος και Γιαννάκης Λάζος, ο Γεώργιος Ζαχείλας, ο Τζίμας, ο Αποστολίδης και ο Βλαχάβας, συνολικά πάνω από 500 άνδρες, οι οποίοι αποβιβάστηκαν στο Λιτόχωρο στις 15 Φεβρουαρίου στην Πλάκα Λιτοχώρου, με δύο καράβια, το «Βυζάντιο» και την «Ύδρα». Στο Μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου μεταφέρθηκαν πολεμοφόδια και 2.500 άνδρες από τις γύρω περιοχές κινήθηκαν στον αγώνα. Μάλιστα, τα όπλα δεν έφταναν για όλους και περίπου 2.000 πολεμιστές περίμεναν νέα όπλα και πολεμοφόδια.
Σχηματισμός Επαναστατικής Κυβέρνησης
Σημαντικό γεγονός για την πορεία της Επανάστασης ήταν ο σχηματισμός από αντιπροσώπους της Επαρχίας του Ολύμπου της προσωρινής Επαναστατικής Κυβέρνησης, στις 19 Φεβρουαρίου 1878, ημέρα Κυριακή και την ίδια ημέρα που υπογράφηκε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.
Μέλη της κυβέρνησης εκείνης ήταν οι: Από το Λιτόχωρο οι Ευάγγελος Κοροβάγκος, ο οποίος έγινε και Πρόεδρος, ο Αθανάσιος Αστερίου, Ιατρός, ο Γιώργος Ζαχαριάδης, ο Γιάννης Νικολάου και ο Γιάννης Βεργίδης, από την Σκοτίνα οι Δημήτριος Σακελλαρίδης, Ιατρός, και Νικόλαος Μήτσιος, από την Ιερά Μονή Πέτρας μέλη υπήρξαν ο ιερομόναχος Νικηφόρος και ο ιερέας Αθανάσιος Γεωργίου.. Αργότερα, μέλος της Κυβέρνησης έγινε και ο Νικόλαος Λούσης, ο επίσκοπος Κίτρους. Η απόφαση συνυπογράφηκε και από 40 αντιπροσώπους από χωριά της Πιερίας, του Καταφυγίου Ολύμπου, του Βελβενδού Κοζάνης και από το Λιβάδι Ολύμπου.
Την επομένη ημέρα (20 Φεβρουαρίου) κηρύχθηκε η Επανάσταση στον Κολινδρό, από τον επίσκοπο Νικόλαο Λούση. Με αρχηγό τον οπλαρχηγό Βαγγέλη Χοστέβα και 300 άνδρες, έγινε με επιτυχία η επίθεση κατά της τουρκικής φρουράς.
Η προκήρυξη των επαναστατών
Η επαναστατική κυβέρνηση του Λιτοχώρου προέβη στην έκδοση προκήρυξης, η οποία απευθυνόταν στις Μεγάλες Δυνάμεις και ειδικότερα στους προξένους της Ρωσίας, Γαλλίας, Αγγλίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Αμερικής, οι οποίοι είχαν την έδρα τους στη Θεσσαλονίκη. Σε πρώτη φάση φάνηκε να πετυχαίνει η Επανάσταση, καθώς ο Τούρκος διοικητής της Κατερίνης Ντερβίς Μπαμπά δήλωσε υποταγή, θέτοντας τον όρο να διασφαλιστεί η σωματική ακεραιότητα των Τούρκων της Κατερίνης.
Η αποτυχία της Επανάστασης
Το σχέδιο όμως απέτυχε με προδοσία από τον Ηπειρώτη τσιφλικά Γιάννη Μπίτσιο, ο οποίος ήταν και διερμηνέας στο βρετανικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη και τον ενδιέφερε να μην πάθουν τίποτα τα τσιφλίκια του. Έτσι, ο Μπίτσιος συνεννοήθηκε με τους Τούρκους και σύντομα ανακαταλήφθηκε η Κατερίνη από τον Ασάφ Πασά.
Στη συνέχεια οι Τούρκοι προχώρησαν προς το Κίτρος και την Κατερινόσκαλα. Στις 25 Φεβρουαρίου οι τουρκικές δυνάμεις βάδισαν προς τον Κολινδρό και ο Μητροπολίτης Κίτρους Νικόλαος πυρπόλησε ο ίδιος τη Μητρόπολη για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων τα ιερά κειμήλια. Γυναίκες και παιδιά (περίπου 3.000 άτομα) έφυγαν από τον Κολινδρό και κατέφυγαν στη Μονή Αγίων Πάντων, όπου κινδύνεψε η ζωή τους από έλλειψη τροφής και από τις κακουχίες, θυμίζοντας το δράμα των πολιορκημένων στο Μεσολόγγι. Για να μην πέσουν στους εχθρούς τους, ακολούθησαν το παράδειγμα των γυναικών στο Ζάλογγο και στην Αραπίτσα, θυσιάζοντας τις ζωές τους. Ο Δουμπιώτης δεν πρόλαβε να βοηθήσει στην άμυνα του Λιτοχώρου, το οποίο ανακαταλήφθηκε από τους Τούρκους, στις 4 Μαρτίου. Οι Τούρκοι πυρπόλησαν 9 εκκλησίες και 320 σπίτια και σκότωσαν το λαό του χωριού. Η βοήθεια που περίμεναν οι επαναστάτες από το Νότο δεν ήρθε ποτέ και 2.800 όπλα που είχαν σταλεί με το πλοίο «Βυζάντιο» στην Πλάκα Λιτοχώρου έπεσαν στα χέρια των Τούρκων. Όσα από τα γυναικόπαιδα του Λιτοχώρου (είχαν καταφύγει στη Μονή Αγίου Διονυσίου) μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη και τέθηκαν υπό την προστασία των εκεί προξένων.
Ανακωχή στη Λαμία
Ο επίλογος της Επανάστασης γράφηκε στη Λαμία, με την υπογραφή της ανακωχής στο Σμόκοβο, στις 19 Απριλίου 1878. Εκεί οι επαναστάτες διαπραγματεύτηκαν τους όρους της ειρήνης με τους Άγγλους, οι οποίοι ενήργησαν υπέρ των συμφερόντων τους και στήριξαν τους Οθωμανούς λόγω της παραχώρησης της Κύπρου. Επίσης, δόθηκε αμνηστία στους οπλαρχηγούς, οι οποίοι όμως επέστρεψαν στα ορεινά μέρη του Ολύμπου, για να προετοιμάσουν νέες εξεγέρσεις.
Απολογισμός και θετικά οφέλη
Παρά την αποτυχία της, που συνοδεύτηκε από καταστροφές χωριών και βιαιοπραγίες, η Επανάσταση στο Λιτόχωρο κατάφερε ίσως να ενισχύσει τη διπλωματική θέση της Ελλάδας στο συνέδριο του Βερολίνου. Έτσι, αναθεωρήθηκαν οι όροι της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και η Βουλγαρία περιορίστηκε στα παλαιά της σύνορα. Ο εθνικός πόθος της Επανάστασης του Ολύμπου πραγματοποιήθηκε με την απελευθέρωση της Μακεδονίας, το 1912-1913.
Σχόλια