Ο αφορισμός του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, 16 Ιουλίου 1054

Στις 16 Ιουλίου του έτους 1054, έλαβε χώρα ένα από τα πλέον καθοριστικά και δραματικά επεισόδια στην ιστορία της Χριστιανοσύνης. Εκείνη την ημέρα, ο καρδινάλιος Ουμβέρτος της Σιλβά Κάντιδα, εκπροσωπώντας τον Πάπα Ρώμης Λέοντα Θ΄, συνοδευόμενος από δύο άλλους παπικούς λεγάτους, τον Φρειδερίκο του Λοριέ και τον Πέτρο, αρχιδιάκονο του Αμαλφί, εισήλθαν με πομπώδη τρόπο στον ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας. Εκεί, ενώπιον του εκκλησιάσματος και των κληρικών, τοποθέτησαν επισήμως στην Αγία Τράπεζα παπική βούλα, δια της οποίας αφοριζόταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος και όσοι τον ακολουθούσαν.

Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την κορύφωση μακροχρόνιων εντάσεων και διενέξεων μεταξύ της Ανατολικής και της Δυτικής Εκκλησίας και οδήγησε στο λεγόμενο Σχίσμα του 1054, ή αλλιώς Μεγάλο Σχίσμα, που διχοτόμησε τον χριστιανικό κόσμο σε Ρωμαιοκαθολικούς και Ορθοδόξους. Το Σχίσμα δεν ήταν αποτέλεσμα μιας στιγμιαίας διαφωνίας αλλά, όπως μαρτυρούν τα ιστορικά αρχεία και οι πηγές της εποχής, επισημοποίησε μια ήδη προϋπάρχουσα κατάσταση που είχε τις ρίζες της τουλάχιστον από το 867, κατά την εποχή του Πατριάρχη Φωτίου του Μεγάλου.

Οι αιτίες του Σχίσματος ήταν πολυδιάστατες:

* **Δογματικές Διαφορές:** Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει το ζήτημα του Filioque, δηλαδή της προσθήκης στη Δυτική Εκκλησία της φράσης «και εκ του Υιού» στο Σύμβολο της Πίστεως, αναφορικά με την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος.

* **Λειτουργικές Αποκλίσεις:** Η χρήση άζυμων άρτων στη Δυτική Λειτουργία, σε αντίθεση με τα ένζυμα που χρησιμοποιούσε η Ανατολή.

* **Διοικητικές Τριβές:** Η αυξανόμενη αξίωση πρωτείου εξουσίας από τον Επίσκοπο Ρώμης έναντι των άλλων Πατριαρχών, γεγονός που προσέκρουε στις αρχές της συνοδικότητας που επικρατούσαν στην Ανατολή.

* **Πολιτικοθρησκευτικές Διαφορές:** Η στροφή της Δύσης προς την Καρολίγγεια Αυτοκρατορία και η ίδρυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 800 από τον Καρλομάγνο αποδυνάμωσε τους δεσμούς με το Βυζάντιο, δημιουργώντας νέα κέντρα εξουσίας.

Κατά την περίοδο εκείνη, στον θρόνο του Βυζαντίου βρισκόταν ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος, ο οποίος, αν και προσπάθησε να διαμεσολαβήσει, δεν κατάφερε να αποτρέψει το ρήγμα. Οι αφορισμοί που αντάλλαξαν οι δύο πλευρές τον Ιούλιο του 1054 αποτέλεσαν όχι την αρχή, αλλά τη θεσμοποίηση ενός βαθύτερου διαχωρισμού που είχε εδραιωθεί σταδιακά. Τα Πατριαρχεία της Ανατολής — Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων — ακολούθησαν έκτοτε ανεξάρτητη πορεία από το Πατριαρχείο της Ρώμης.

Αξιοσημείωτο είναι ότι το Σχίσμα διατηρήθηκε επί αιώνες και, αν και έγιναν κατά καιρούς προσπάθειες επανένωσης, όπως στη Σύνοδο της Φλωρεντίας (1439), δεν αποκαταστάθηκε ποτέ πλήρως. Μόλις το 1965, με κοινή δήλωση του Πάπα Παύλου ΣΤ΄ και του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα Α΄, ήρθησαν επισήμως οι αμοιβαίοι αφορισμοί του 1054, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει και την άρση του ίδιου του Σχίσματος.

Έτσι, το Σχίσμα του 1054 παραμένει ένα γεγονός-ορόσημο στην ιστορία της Χριστιανοσύνης, αντικατοπτρίζοντας τόσο θεολογικές όσο και πολιτισμικές διαφοροποιήσεις που διαμορφώθηκαν επί αιώνες ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση.