Νίκος Γκάτσος

Ο Νίκος Γκάτσος (8 Δεκεμβρίου 1911 - Αθήνα, 12 Μαΐου 1992) υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της ελληνικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, με σημαντική ποίηση, μεταφραστικό έργο και στίχους που συνέδεσαν την παραδοσιακή ελληνική μουσική με τις νέες τάσεις του ελληνικού τραγουδιού.

Η συνεργασία του με τον διακεκριμένο συνθέτη Μάνο Χατζιδάκι αποτέλεσε σημείο καμπής στην ελληνική μουσική σκηνή, δίνοντας καρπούς σε μερικά από τα πιο σημαντικά έργα της ελληνικής μουσικής. Σημαντικό μέρος του αρχείου του Νίκου Γκάτσου φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, γεγονός που υπογραμμίζει τη διεθνή διάσταση του έργου του και την αναγνώριση της λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής του αξίας.

Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε στην Ασέα Αρκαδίας από τους αγρότες Γεώργιο Γκάτσο και Βασιλική Βασιλοπούλου. Σε ηλικία μόλις πέντε ετών, έμεινε ορφανός από πατέρα, ο οποίος υπήρξε ένας από τους πρώτους Έλληνες μετανάστες στην Αμερική. Ο πατέρας του πέθανε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προς τη νέα ήπειρο, και η σορός του ρίχτηκε στον Ατλαντικό Ωκεανό.

Η μαθητική του πορεία ξεκίνησε στην Ασέα, όπου ολοκλήρωσε το Δημοτικό σχολείο, και στη συνέχεια φοίτησε στο Γυμνάσιο της κοντινής Τρίπολης. Εκεί ήρθε σε επαφή με τη λογοτεχνία, τα θέατρα, τον κινηματογράφο και, κυρίως, με τις μεθόδους αυτοδιδασκαλίας ξένων γλωσσών. Στην τρυφερή ηλικία της εφηβείας του, ανακάλυψε τη μαγεία της ποίησης και των μεγάλων ποιητών της ελληνικής λογοτεχνίας, όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Διονύσιος Σολωμός και το δημοτικό τραγούδι, ενώ παράλληλα παρακολουθούσε τις καινοτόμες τάσεις που επικρατούσαν στην ποίηση της Ευρώπης.

Το 1930, ο Γκάτσος μετέβη στην Αθήνα για να φοιτήσει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ωστόσο διέκοψε τις σπουδές του μετά το δεύτερο έτος. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, είχε ήδη κατανοήσει τις αξίες της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και είχε εξοικειωθεί σε βάθος με την αγγλική και τη γαλλική γλώσσα.

Μετά την άφιξή του στην Αθήνα, ο Νίκος Γκάτσος εγκαταστάθηκε με τη μητέρα του και την αδελφή του και άρχισε να έρχεται σε στενή επαφή με τους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής. Πολύ σύντομα άρχισε να δημοσιεύει ποιήματά του, σύντομα σε έκταση και με ύφος κλασικό, στα λογοτεχνικά περιοδικά Νέα Εστία (1931–1932) και Ρυθμός (1933). Την ίδια περίοδο συνέγραψε και δημοσίευσε κριτικά σημειώματα στα περιοδικά Μακεδονικές Ημέρες, Ρυθμός και Τα Νέα Γράμματα, με αντικείμενο έργα και προσωπικότητες όπως ο Κωστής Μπαστιάς, η Μυρτιώτισσα και ο Θράσος Καστανάκης, αντιστοίχως. Στη συνέχεια, συνέχισε τη συνεργασία του με τα περιοδικά Καλλιτεχνικά Νέα και Φιλολογικά Χρονικά.

Καθοριστική υπήρξε η γνωριμία του, το 1936, με τον Οδυσσέα Ελύτη, μια επαφή που τον έφερε πιο κοντά στο λογοτεχνικό ρεύμα του ελληνικού υπερρεαλισμού, με το οποίο και συνδέθηκε ουσιαστικά.

Η μοναδική ποιητική συλλογή που εξέδωσε κατά τη διάρκεια της ζωής του είναι η Αμοργός, η οποία κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Αετός» το 1943, εν μέσω Κατοχής. Το έργο αυτό θεωρείται κορυφαία στιγμή του ελληνικού υπερρεαλισμού και είχε καθοριστική επίδραση στους μεταγενέστερους ποιητές, σημαδεύοντας την πορεία της σύγχρονης ελληνικής ποίησης.

Μετά την Αμοργό, ο Γκάτσος δημοσίευσε μόνο τρία ακόμη ποιήματα: το «Ελεγείο» το 1946 στα Φιλολογικά Χρονικά· το «Ο ιππότης κι ο θάνατος» το 1947 στο περιοδικό Μικρό Τετράδιο —τα δύο αυτά ποιήματα ενσωματώθηκαν σε μεταγενέστερες εκδόσεις της Αμοργού από το 1969 και εξής— καθώς και το «Τραγούδι του παλιού καιρού», που δημοσιεύθηκε το 1963 στο περιοδικό Ο Ταχυδρόμος και ήταν αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη.

Ο Νίκος Γκάτσος ασχολήθηκε εντατικά με τη μετάφραση θεατρικών έργων, συμβάλλοντας καθοριστικά στην εισαγωγή και ανάδειξη της παγκόσμιας δραματουργίας στο ελληνικό κοινό, κυρίως μέσω συνεργασιών με το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης και το Λαϊκό Θέατρο. Η αφορμή για τη στροφή του προς τη θεατρική μετάφραση υπήρξε το εμβληματικό έργο Ματωμένος γάμος του Ισπανού ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, το οποίο μετέφρασε το 1943. Η έκδοση του έργου πραγματοποιήθηκε από τις εκδόσεις «Ίκαρος» το 1945, ενώ η θεατρική του πρεμιέρα έγινε το 1948 στο Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν», σε σκηνοθεσία του Καρόλου Κουν, σηματοδοτώντας μία από τις πλέον ιστορικές παραστάσεις του ελληνικού θεάτρου.

Ο Γκάτσος προχώρησε και στη μετάφραση δύο ακόμη θεατρικών έργων του Λόρκα: Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα το 1954 και Ο Περλιμπλίν και η Μπελίσα το 1959. Οι μεταφράσεις αυτές, μαζί με εκείνες των ποιημάτων Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας και Παραλογή του μισούπνου, εκδίδονται συγκεντρωτικά από το 1990 και εξής στον τόμο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Θέατρο και ποίηση, με την υπογραφή της απόδοσης του Νίκου Γκάτσου, επιβεβαιώνοντας τη βαθιά καλλιτεχνική και πνευματική συγγένεια του Έλληνα ποιητή με το έργο του Ισπανού δραματουργού.

Πέρα από τον Λόρκα, ο Γκάτσος επιδόθηκε στη μετάφραση σημαντικών έργων του παγκόσμιου θεάτρου. Μετέφρασε επτά μονόπρακτα του Τεννεσσή Ουίλλιαμς την περίοδο 1955–1959, τη Φουέντε Οβεχούνα του Λόπε δε Βέγα το 1959, τον Ιώβ του Άρτσιμπαλντ Μακ Λης την ίδια χρονιά, τον Πατέρα του Αυγούστου Στρίντμπεργκ το 1962 και το Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα του Ευγένιου Ο’ Νηλ το 1965. Πολλά από τα έργα αυτά εκδίδονται σταδιακά από τις Εκδόσεις Πατάκη, συνθέτοντας ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της μεταφραστικής του δραστηριότητας.

Παράλληλα με τη μεταφραστική του δραστηριότητα στο θέατρο, και για λόγους βιοπορισμού, ο Γκάτσος συνεργάστηκε με την Αγγλοελληνική Επιθεώρηση ως μεταφραστής. Επίσης, προσέφερε τις υπηρεσίες του στην Ελληνική Ραδιοφωνία, όπου εργάστηκε ως μεταφραστής, διασκευαστής και ραδιοσκηνοθέτης, καλύπτοντας ευρύ φάσμα καλλιτεχνικών και πολιτιστικών παραγωγών.

Η σημαντικότερη, ίσως, προσφορά του Νίκου Γκάτσου στην ελληνική πνευματική ζωή εντοπίζεται στον χώρο του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού, όπου διέπρεψε ως στιχουργός. Με τον λόγο του κατόρθωσε να εισαγάγει την ποιητική έκφραση στον στίχο του ελληνικού τραγουδιού, δημιουργώντας έναν νέο κανόνα αισθητικής, ο οποίος καθιερώθηκε ιδίως μέσα από τη μακρόχρονη και γόνιμη συνεργασία του με τον συνθέτη Μάνο Χατζιδάκι. Η ποιητική του ιδιοσυγκρασία μετουσιώθηκε σε τραγουδισμένο λόγο, προσδίδοντας υψηλό λογοτεχνικό βάρος στην ελληνική δισκογραφία.

Παράλληλα, ο Γκάτσος συνεργάστηκε με άλλους σπουδαίους Έλληνες συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Δήμος Μούτσης, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Χριστόδουλος Χάλαρης, καθώς και με μεταγενέστερους δημιουργούς, διατηρώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του για τη μουσική δημιουργία. Στις περισσότερες περιπτώσεις έγραφε τους στίχους πάνω σε ήδη υπάρχουσες μελωδίες, με χαρακτηριστική αφετηρία το εμβληματικό τραγούδι «Χάρτινο το φεγγαράκι», το οποίο αποτέλεσε και το πρώτο του τραγούδι σε συνεργασία με τον Χατζιδάκι.

Τα τραγούδια του, είτε ως μεμονωμένα κομμάτια σε δίσκους 45 στροφών είτε ως ενότητες σε ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών, γνώρισαν μεγάλη απήχηση στο ευρύ κοινό, καθώς μιλούσαν με λυρισμό και ευαισθησία στις καρδιές των ανθρώπων. Ορισμένα από τα πλέον χαρακτηριστικά έργα του είναι οι κύκλοι τραγουδιών: Μυθολογία (1965), Ένα μεσημέρι (1966), Επιστροφή (1970), Σπίτι μου σπιτάκι μου (1972), Δροσουλίτες (1975), Αθανασία (1976), Τα παράλογα (1976), Ρεμπέτικο (1983), Χειμωνιάτικος ήλιος, Μύθοι μιας γυναίκας, Σκοτεινή μητέρα, Ενδεκάτη εντολή (1985), καθώς και Αντικατοπτρισμοί (1993).

Το σύνολο της στιχουργικής του παραγωγής έχει συγκεντρωθεί στον τόμο Όλα τα τραγούδια, ο οποίος εκδόθηκε από τις Εκδόσεις Πατάκη το 1999, και αποτελεί πολύτιμο τεκμήριο της συμβολής του στην εξέλιξη του ελληνικού τραγουδιού ως μορφής τέχνης και λόγου.

Ποιήματα και στίχοι του Νίκου Γκάτσου έχουν μεταφραστεί σε πλήθος γλωσσών, γεγονός που καταδεικνύει τη διεθνή απήχηση και την οικουμενικότητα του έργου του. Συγκεκριμένα, η ποιητική και στιχουργική του δημιουργία έχει αποδοθεί στα Αγγλικά, Γαλλικά, Δανικά, Ισπανικά, Ιταλικά, Καταλανικά, Κορεατικά, Σουηδικά, Τουρκικά και Φινλανδικά, επιβεβαιώνοντας την αισθητική αρτιότητα και τη διαχρονικότητα του λόγου του, καθώς και το ενδιαφέρον ξένων λογοτεχνικών και μουσικών κύκλων για την ελληνική δημιουργία του 20ού αιώνα.

Το 1987 ο Νίκος Γκάτσος τιμήθηκε από τον Δήμο Αθηναίων με το Βραβείο για το σύνολο του έργου του, αναγνώριση που επισφράγισε τη μακρόχρονη και πολυσχιδή προσφορά του στα ελληνικά γράμματα και την τέχνη. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1991, του απονεμήθηκε ο τιμητικός τίτλος του Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Βασιλικής Ακαδημίας Καλών Γραμμάτων της Βαρκελώνης, ως ένδειξη αναγνώρισης της καθοριστικής συμβολής του στη διάδοση της ισπανικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα, κυρίως μέσω των μεταφράσεών του έργων του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα και άλλων Ισπανών δημιουργών.

Ο Νίκος Γκάτσος ενταφιάστηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ασέα Αρκαδίας, τιμώντας με τον τρόπο αυτόν τον τόπο καταγωγής του, που σημάδεψε τα πρώτα του χρόνια και διατηρήθηκε στη μνήμη και στο έργο του ως σημείο αναφοράς της ελληνικότητας.

Η ποιητική και στιχουργική προσφορά του Νίκου Γκάτσου αποτέλεσε αντικείμενο φιλολογικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος, όπως αυτό αποτυπώνεται σε πολυάριθμα αφιερώματα λογοτεχνικών περιοδικών και ενθέτων του ημερήσιου τύπου. Ενδεικτικά, καταγράφονται τα εξής:

Περιοδικό Η Λέξη, τεύχος 52, Φεβρουάριος 1986, σσ. 91–115. Συμμετέχουν με κείμενά τους οι: Οδυσσέας Ελύτης, Κάρολος Κουν, Μάνος Χατζιδάκις, Νίκος Καρύδης και Μάνος Ελευθερίου.

Περιοδικό Οδός Πανός, τεύχος 66, Μάρτιος–Απρίλιος 1993, σσ. 2–63. Γράφουν: Ευγένιος Αρανίτσης, Χάρης Μεγαλυνός, Σταύρος Ξαρχάκος, Διονύσης Παπαδόπουλος, Γιώργος Πετρόπουλος και Δημήτρης Ι. Καραμβάλης.

Περιοδικό The Charioteer, τεύχος 36 (1995–1996), Νέα Υόρκη. Διπλό τεύχος αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στον Νίκο Γκάτσο, σε επιμέλεια της C. Capri-Karka. Περιλαμβάνει μεταφράσεις ποιημάτων και στίχων του, καθώς και κείμενα για το έργο του. Μεταφραστές και αρθρογράφοι: Marjorie Chambers, David Connolly, C. Capri Karka, Ilona Karka, George Pilitsis, Margaret Polis, Apostolos Athanassakis και Myrto Kapri.

Περιοδικό Δίφωνο:

Τεύχος 8, Μάιος 1996, σσ. 34–43, υπό τον τίτλο «Μνήμη Νίκου Γκάτσου», επιμέλεια Βασίλης Αγγελικόπουλος.

Τεύχος 13, Οκτώβριος 1996, σσ. 50–54.

Τεύχος 14, Νοέμβριος 1996, σσ. 70–74.

Δημοσιεύεται σε δύο μέρη το κείμενο του Μάνου Ελευθερίου με τίτλο Η βραχονησίδα του τραγουδιού που λέγεται Νίκος Γκάτσος (Α΄ και Β΄ Μέρος).

Περιοδικό Ελί-τροχος:

Τεύχος 11, Χειμώνας 1996–1997, σσ. 7–44.

Τεύχος 13, Φθινόπωρο 1997, σσ. 9–12 και 73–75.

Συμμετέχουν: Κωνσταντίνος Λαρδάς, Φίλιππος Μανδηλαράς, Ηρακλής Μήλλας, Κώστας Μπουρναζάκης, Θανάσης Ντόκος και Αγγελική Πασσιά.

Περιοδικό Πρόσωπα, τεύχος 10, εφημερίδα Τα Νέα, σσ. 18–33. Συγγράφουν: Μικέλα Χαρτουλάρη, Σταύρος Ξαρχάκος, Δημοσθένης Κούρτοβικ, Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Μάνος Ελευθερίου και Λευτέρης Παπαδόπουλος.

Ένθετο Βιβλιοθήκη, φύλλο 51, εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 21 Μαΐου 1999, σσ. 5–11. Συγγράφουν: Αγαθή Δημητρούκα, Αλέξης–Eudald Solá, Θάνος Σταθόπουλος, Γιάννης Σπυρόπουλος, Αγγελική Πασσιά, Φίλιππος Μανδηλαράς, Χρήστος Μαρκίδης και Ευγένιος Αρανίτσης.

Περιοδικό Διαβάζω, τεύχος 443, Σεπτέμβριος 2003, σσ. 60–99. Συμμετέχουν: Ηρακλής Παπαλέξης, Θανάσης Χατζόπουλος, Κώστας Μυλωνάς, Αλέξης Ζήρας, Ευγένιος Αρανίτσης και Φίλιππος Μανδηλαράς.

Περιοδικό Μετρονόμος, τεύχος 41, Ιούνιος 2011, σσ. 14–49. Συγγράφουν: Σπύρος Αραβανής, Αντώνης Μποσκοΐτης, Σταύρος Γ. Καρτσωνάκης, Γιώργος Χρονάς και Αγαθή Δημητρούκα.

Περιοδικό Χάρτης, τεύχος 37, Ιανουάριος 2022. Συμμετέχουν: Σωτήρης Κακίσης, Μαρία Καρακάουζι, Ελένα Κουτριάνου, Αλέξανδρος Μόρντουντακ, Παναγιώτης Ροϊλός, Στίβεν Ουτζ, Γκρέγκορυ Ναζ και άλλοι.

Η κριτική προσέγγιση και μελέτη του έργου του Νίκου Γκάτσου έχει αποτυπωθεί σε πλήθος μεμονωμένων δημοσιευμάτων, τόσο σε βιβλία όσο και σε περιοδικά, τα οποία επισημαίνουν διάφορες πτυχές της ποιητικής του, της στιχουργικής του προσφοράς και της επιρροής του στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Ενδεικτικά, παρατίθεται μια επιλογή από σημαντικά δημοσιεύματα:

• Αντρέας Καραντώνης, «Νίκος Γκάτσος», Εισαγωγή στη Νεώτερη Ποίηση – Γύρω από τη Σύγχρονη Ελληνική Ποίηση, εκδ. «Παπαδήμα», Αθήνα 1984, σσ. 223–235.
  Στο έργο αυτό ο Καραντώνης καταπιάνονται με την ποιητική του Νίκου Γκάτσου, εντάσσοντάς την στο πλαίσιο της νεώτερης ελληνικής ποίησης.

• Αλέξανδρος Αργυρίου, «Νίκου Γκάτσου: Αμοργός», περιοδικό Ο Ταχυδρόμος, 1 Ιανουαρίου 1965 (δημοσιεύεται επίσης στον τόμο Διαδοχικές αναγνώσεις Ελλήνων υπερρεαλιστών, σσ. 175–181, Αθήνα 1983, εκδ. «Γνώση»).
  Στο άρθρο αυτό, ο Αργυρίου αναλύει το ποίημα Αμοργός και τη σημασία του μέσα στο έργο του Γκάτσου.

• Αλέξανδρος Ι. Δεσποτόπουλος, «Η Αμοργός του Νίκου Γκάτσου», περιοδικό Νέα Εστία, τόμος 145, τεύχος 1708, Ιανουάριος 1999, σσ. 50–65.
  Στο άρθρο του, ο Δεσποτόπουλος διερευνά την ποιητική δομή και το βάθος του έργου Αμοργός, εστιάζοντας στην πνευματική του διάσταση.

• Νίκος Γκάτσος, «Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα», φιλολογική επιμέλεια και παρουσίαση: Κώστας Μπουρναζάκης, περιοδικό Νέα Εστία, τόμος 153, τεύχος 1752, Ιανουάριος 2003, σσ. 118–123.
  Στη συγκεκριμένη δημοσίευση παρατίθεται το αθησαύριστο προλογικό κείμενο του Γκάτσου που συνοδεύει τη μετάφραση του έργου Ματωμένος Γάμος (1945), το οποίο αναφέρεται στον Ισπανό ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα.

• Κωνσταντίνος Λαρδάς, «Αμοργός: Μελέτη σ' ένα ποίημα του Νίκου Γκάτσου», περιοδικό Τα Νεφούρια, τεύχος 6, Ιούλιος 2001, σσ. 8–13.
  Η μελέτη του Λαρδά αποδίδει αναλυτικά τη σημασία του ποιήματος Αμοργός, εστιάζοντας στην ποιητική του σύλληψη και τις ιδιαίτερες εκφραστικές του τεχνικές.

• Σταύρος Καρτσωνάκης, «Ο Νίκος Γκάτσος στο ραδιόφωνο (40 χαμένες ομιλίες)», περιοδικό Κεδρισός, τεύχος 2, Μάιος-Ιούνιος 2011, σσ. 50–56.
  Ο Καρτσωνάκης αναφέρεται στις ραδιοφωνικές ομιλίες του Γκάτσου, οι οποίες παραμένουν άγνωστες και άμετα συνδεδεμένες με τη ζωή και το έργο του.

• Κώστας Μπουρναζάκης, «Ο άγνωστος Νίκος Γκάτσος», περιοδικό Χάρτης, τεύχος 46, Οκτώβριος 2022.
  Ο Μπουρναζάκης φωτίζει άγνωστες πτυχές της ζωής και της δημιουργίας του Γκάτσου, προσφέροντας έναν νέο φακό κατανόησης του έργου του.

Εργογραφία

Ποίηση

Η ποιητική παραγωγή του Νίκου Γκάτσου, αν και περιορισμένη σε έκταση, υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη της σύγχρονης ελληνικής ποίησης. Το 1943 εξέδωσε τη μοναδική του ποιητική σύνθεση, την Αμοργό, από τις εκδόσεις «Αετός». Το έργο αυτό αποτελεί σημείο αναφοράς του ελληνικού υπερρεαλισμού, με έντονο ποιητικό και συμβολικό χαρακτήρα. Η δεύτερη έκδοση της Αμοργού πραγματοποιήθηκε το 1963 από τις εκδόσεις «Ίκαρος», ενώ στη τρίτη έκδοση του 1969 προστέθηκαν τα ποιήματα Ο Ιππότης και ο Θάνατος (1513) και Ελεγείο, τα οποία είχαν αρχικά δημοσιευθεί σε λογοτεχνικά περιοδικά το 1947 και το 1946, αντιστοίχως. Μια νεότερη έκδοση της Αμοργού κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη το 2000.

Μετά τον θάνατο του ποιητή, δημοσιεύτηκαν και άλλες ποιητικές συλλογές και καταγραφές του έργου του:

• Φύσα αεράκι φύσα με, μη χαμηλώνεις ίσαμε (Ίκαρος, 1992): εκτενής συλλογή τραγουδιών, την οποία είχε καταρτίσει ο ίδιος ο Γκάτσος και στην οποία περιλαμβάνονται και ανέκδοτα τραγούδια ή κύκλοι τραγουδιών.

• Δάνεισε τα μετάξια στον άνεμο (Ίκαρος, 1994): μεταθανάτια έκδοση που περιέχει «λιγοστά ολοκληρωμένα ή ημιτελή ποιήματα, που προηγήθηκαν της Αμοργού και που, τρόπον τινά, αποτελούν τον προάγγελό της», σύμφωνα με τον επιμελητή της έκδοσης Ευγένιο Αρανίτση.

• Τα προ της "Αμοργού" ποιήματα (1931–1933): περιλαμβάνουν τα πρώτα του ποιήματα, τα οποία είχαν δημοσιευθεί σε περιοδικά της εποχής.

• Το ελεγείο (1946): μεμονωμένο ποίημα που δημοσιεύθηκε στα Φιλολογικά Χρονικά.

• Το τραγούδι του παλιού καιρού (1963): ποίημα αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη, δημοσιευμένο στο περιοδικό Ο Ταχυδρόμος.

Στίχοι

Το στιχουργικό έργο του Νίκου Γκάτσου, το οποίο κατέχει ξεχωριστή θέση στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού, έχει συγκεντρωθεί στον τόμο:

• Όλα τα τραγούδια, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 1999: πρόκειται για μια πλήρη και επιμελημένη έκδοση, που περιλαμβάνει όλους τους στίχους του ποιητή, αποκαθιστώντας τη θέση του ως βασικού εκφραστή του ποιητικού τραγουδιού στον ελληνικό μουσικό πολιτισμό.

Ο Νίκος Γκάτσος, πέρα από την ποιητική και στιχουργική του δημιουργία, διέπρεψε και στον τομέα της θεατρικής μετάφρασης, συμβάλλοντας ουσιαστικά στη διαμόρφωση της ελληνικής θεατρικής παιδείας του 20ού αιώνα. Η μεταφραστική του δραστηριότητα υπήρξε εκτενής και πολυδιάστατη, καλύπτοντας έργα κορυφαίων συγγραφέων του διεθνούς θεάτρου, τα οποία αποδόθηκαν με ιδιαίτερη φιλολογική ευαισθησία και βαθιά γνώση της ποιητικής και δραματικής τους ιδιοπροσωπίας.

Βιβλιογραφία

Η συμβολή του Νίκου Γκάτσου στην ελληνική λογοτεχνία, τόσο μέσω της ποίησης όσο και της στιχουργικής και μεταφραστικής του δραστηριότητας, έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης και φιλολογικής αποτίμησης από σημαντικούς μελετητές. Η σχετική βιβλιογραφία περιλαμβάνει έργα που επιχειρούν να αναδείξουν την πολυδιάστατη προσωπικότητά του, την αισθητική του ταυτότητα, καθώς και τη θέση του στο ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο του 20ού αιώνα. Ενδεικτικά, παρατίθενται οι ακόλουθες μελέτες:

• Τάσος Λιγνάδης, Διπλή επίσκεψη σε μια ηλικία και σ’ έναν ποιητή, εκδ. Γνώση, Αθήνα, 1983.
  Μια προσωπική και ταυτόχρονα κριτική προσέγγιση του έργου και της φυσιογνωμίας του Νίκου Γκάτσου, από έναν διακεκριμένο φιλόλογο και θεατρικό κριτικό.

• Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Νίκος Γκάτσος, Ένας αφοσιωμένος, εκδ. Μπιλιέτο, Παιανία, 1998.
  Η μελέτη προσφέρει μια φιλολογική και βιωματική αποτύπωση της προσωπικότητας και της δημιουργίας του Γκάτσου, μέσα από το βλέμμα ενός αφοσιωμένου μελετητή της νεοελληνικής ποίησης.

• Συγγραφείς στο χρόνο – Νίκος Γκάτσος, επιμ. Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Ημερολόγιο 1999, εκδ. Διάμετρος, Χαλκίδα, 1998.
  Ένα αφιερωματικό τεύχος-ημερολόγιο με φιλολογικά και εικαστικά κείμενα γύρω από τη ζωή και το έργο του Γκάτσου, υπό την επιστημονική επιμέλεια του διακεκριμένου φιλολόγου.

• Γεώργιος Θανόπουλος, Ο Νίκος Γκάτσος και η ελληνική λαϊκή παράδοση, εκδ. Αρμός, Αθήνα, 2011.
  Η μελέτη εστιάζει στην πρόσληψη και ενσωμάτωση της ελληνικής λαϊκής παράδοσης στο έργο του Γκάτσου, αναδεικνύοντας τη σύνθεση υψηλής λογοτεχνικής γραφής και παραδοσιακών στοιχείων.

• Σταύρος Γ. Καρτσωνάκης, Δώστε μου μια ταυτότητα να θυμηθώ ποιος είμαι. Νίκος Γκάτσος: Ποίηση και στιχουργική 1931–1991, εκδ. Μετρονόμος, Αθήνα, 2022.
  Μια πλήρης και εκτενής μελέτη, η οποία εξετάζει σε βάθος τόσο την ποιητική όσο και τη στιχουργική παραγωγή του Γκάτσου, προσφέροντας πλούσιο υλικό για την κατανόηση του έργου του μέσα στο ιστορικό και πολιτισμικό του πλαίσιο.

Η εν λόγω βιβλιογραφία συνιστά βασικό σημείο αναφοράς για κάθε μελλοντική φιλολογική έρευνα ή αισθητική ερμηνεία του έργου του Νίκου Γκάτσου.

Μεταφράσεις για το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν»

Ο Γκάτσος συνεργάστηκε στενά με τον σκηνοθέτη Κάρολο Κουν και το Θέατρο Τέχνης, μεταφράζοντας εμβληματικά έργα, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται:

1. Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Ματωμένος γάμος – Πρεμιέρα: 8 Απριλίου 1948.

2. Τεννεσή Ουίλιαμς, Μίλα μου σαν τη βροχή, Χαιρετισμούς από την Μπέρτα, Προς κατεδάφισην, Εικοσιεφτά βαγόνια βαμβάκι, Μην κλαις μωρό του Ρούνι – Πρεμιέρα: 16 Νοεμβρίου 1955.

3. Τεννεσή Ουίλιαμς, Η λαίδη με το οικόσημο – Πρεμιέρα: 8 Ιανουαρίου 1957.

4. Γκράχαμ Γκρην, Λίβινγκ ρουμ – Πρεμιέρα: 2 Μαΐου 1957.

5. Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Ο Περλιμπλίν και η Μπελίσα – Πρεμιέρα: 3 Μαρτίου 1959.

6. Τεννεσή Ουίλιαμς, Το μεγάλο αντίο – Πρεμιέρα: 8 Απριλίου 1959.

7. Ζαν Ζενέ, Υψηλή εποπτεία – Πρεμιέρα: 15 Μαΐου 1959.

8. Άρτσιμπαλντ Μακ Λης, Ιώβ – Πρεμιέρα: 1 Δεκεμβρίου 1959.

Μεταφράσεις για το Εθνικό Θέατρο

Η συνεργασία του με το Εθνικό Θέατρο απέδωσε εξίσου σημαντικούς καρπούς:

1. Τζέιμς Μπράιντυ, Δάφνη Λωρεόλα – Σκηνοθεσία: Κωστής Μιχαηλίδης. Πρεμιέρα: 31 Ιανουαρίου 1951.

2. Κρίστοφερ Φράι, Το σκοτάδι είναι αρκετά φωτερό – Σκηνοθεσία: Αλέξης Μινωτής. Πρεμιέρα: 7 Νοεμβρίου 1957.

3. Αύγουστος Στρίντμπεργκ, Ο πατέρας – Σκηνοθεσία: Αλέξης Μινωτής. Πρεμιέρα: 8 Φεβρουαρίου 1962.

4. Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα – Σκηνοθεσία: Αλέξης Μινωτής. Πρεμιέρα: 14 Δεκεμβρίου 1962.

5. Ευγένιος Ο’ Νηλ, Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα – Σκηνοθεσία: Αλέξης Μινωτής. Πρεμιέρα: 26 Μαρτίου 1965.

6. Μπεν Τζόνσον, Νέα απ' τον κόσμο που ανακαλύφθηκε στο φεγγάρι – Ο θρίαμβος του έρωτα στην Καλλίπολη – Όμπερον – Σκηνοθεσία: Γιώργος Χριστοδουλάκης. Πρεμιέρα: 30 Νοεμβρίου 1978.

Σημειώνεται ότι στο πρόγραμμα της ενιαίας παράστασης των έργων του Μπεν Τζόνσον, με τίτλο Μάσκες, ο Γκάτσος αναφέρεται μόνο ως στιχουργός των τραγουδιών, όπως παρατηρεί ο Στάθης Δρομάζος σε κριτική του στην εφημερίδα Η Καθημερινή, 14 Δεκεμβρίου 1978.

Λοιπές Μεταφράσεις

Η μεταφραστική του δραστηριότητα επεκτάθηκε και σε άλλους θιάσους και θεατρικές παραγωγές:

• Θίασος Μάνου Κατράκη & Λάμπρου Κωνσταντάρα: Lesley Storm, Μαύρη δαντέλα – Θεατρική σεζόν 1954–1955.

• Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο Μάνου Κατράκη: Lope de Vega, Φουέντε Οβεχούνα – Θερινή θεατρική σεζόν 1959.

• Θίασος Δημήτρη Μυράτ & Βούλας Ζουμπουλάκη: Ρακίνας, Εσθήρ – Απόδοση μόνο των χορικών – Θεατρική σεζόν 1968–1969.

• Θίασος Αλέξη Μινωτή & Κατίνας Παξινού: Seán O'Casey, Η Ήρα και το παγώνι – Θεατρική σεζόν 1969–1970.

Ο μεταφραστικός λόγος του Νίκου Γκάτσου διακρίνεται για την ποιητικότητα, τη μουσικότητα και τη θεατρικότητά του, γεγονός που του επέτρεψε να αποδώσει με ακρίβεια, ύφος και σεβασμό το πνεύμα των πρωτοτύπων, καθιστώντας τα προσβάσιμα στο ελληνικό κοινό με υψηλή λογοτεχνική αξία.

Δισκογραφία

1958: «Χάρτινο Το Φεγγαράκι». Δίσκος 45 στροφών. Μουσική Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Νάνα Μούσχουρη. Το τραγούδι γράφτηκε για τις ανάγκες του έργου του Τένεσι Ουίλιαμς «Λεωφορείον Ο Πόθος» από το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» του Καρόλου Κουν, κατά τη χρονική περίοδο 1948-1949. Στο θέατρο το ερμήνευε η Μελίνα Μερκούρη.

1958: «Έλα Πάρε Μου Τη Λύπη». Δίσκος 45 στροφών. Μουσική Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Νάνα Μούσχουρη.

1960: «Ελλάς, η Χώρα των Ονείρων» (Fontana 680241 & 6484001 LP-CD). Τραγούδια του ομώνυμου γερμανικού ντοκιμαντέρ του Wolfgang Mueller-Sehn, μουσική Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου από το ποίημα «Αμοργός», τραγούδι Νάνα Μούσχουρη.

1960: «Μυρτιά». Δίσκος 45 στροφών, όπου περιλαμβάνεται το ομώνυμο τραγούδι και το Αν Θυμηθείς Τ' Όνειρό Μου. Μουσική Μίκη Θεοδωράκη, στίχοι Νίκου Γκάτσου (υπό το ψευδώνυμο Β. Καρδής), τραγούδι Γιοβάννα.

1960: «Αρχιπέλαγος». Μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Περιλαμβάνονται σε στίχους Νίκου Γκάτσου το Είχα Φυτέψει Μια Καρδιά με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τα Αν Θυμηθείς Τ' Όνειρό Μου, Μυρτιά και Σε Πότισα Ροδόσταμο με τη Μαίρη Λίντα.

1964: «Πολιτεία Β΄». Μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Περιλαμβάνεται σε στίχους Νίκου Γκάτσου το τραγούδι Στράτα Τη Στράτα με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση[10].

1961: «Κουρασμένο Παλικάρι». Δίσκος 45 στροφών. Μουσική Μάνου Χατζιδάκι, τραγούδι Νάνα Μούσχουρη. Το τραγούδι παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Γ' Φεστιβάλ Τραγουδιού του Ε.Ι.Ρ. (Ιούλιος 1961) και κέρδισε το δεύτερο βραβείο.

1962: «Οδός Ονείρων» (Columbia 70239 LP-CD), για την ομότιτλη θεατρική παράσταση του Μάνου Χατζιδάκι που παίχθηκε το καλοκαίρι του 1962. Η Ζωή Φυτούση στο Έφυγε το Τρένο με στίχους Νίκου Γκάτσου.

1962: «Aliki, My Love» (Fontana MGF 27523 LP). Μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι του Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Αλίκη Βουγιουκλάκη.

1962: «Το Τραγούδι της Σειρήνας» (Columbia SCDG 3255). Δίσκος 45 στροφών. Μουσική Μάνου Χατζιδάκι, με την Μαίρη Λίντα.

1963: «America America». Μουσική και τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι για την ταινία Αμέρικα, Αμέρικα του Ελία Καζάν. Περιλαμβάνονται δύο τραγούδια σε στίχους του Νίκου Γκάτσου: Τ' Αστέρι Του Βοριά (Prologue, Finale) με τον Βασίλη Ριζιώτη και τον Γιώργο Ρωμανό και Τα Λουστράκια (Evil Thoughts) με χορωδία[11].

1965: «Ματωμένος Γάμος - Παραμύθι Χωρίς Όνομα» (Columbia SAXG107 & 70242 & 70957 LP-CD), μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Ο Ματωμένος Γάμος, ποίημα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, σε απόδοση στα ελληνικά του Νίκου Γκάτσου. Στίχοι του Ιάκωβου Καμπανέλλη στο Παραμύθι χωρίς όνομα. Με τον Λάκη Παππά.

1965: «Μυθολογία» (Columbia GCX112 & 70247 LP-CD), 12 λαϊκές μπαλάντες, γράφει το εξώφυλλο, με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στίχους του Νίκου Γκάτσου και τραγούδι ο Γιώργος Ρωμανός.

1965: «Πρώτη Εκτέλεση» (Columbia 33GSX 11). Μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Περιλαμβάνονται τρία τραγούδια σε στίχους του Νίκου Γκάτσου: Κάνε Τον Πόνο Σου Χαρά με τη Μαίρη Λίντα, Μια Παναγιά με τον Λάκη Παππά και Θαλασσοπούλια Μου με τη Μαίρη Λίντα.

1965: «Πάει ο καιρός» (Columbia SCDG 3583). Δίσκος 45 στροφών, μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Γρηγόρης Μπιθικώτσης.

1965: «Στο Λαύριο Γίνεται Χορός» (Columbia SCDG-3693), σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι, με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.

1966: «Ένα Μεσημέρι» (Columbia SCXG21 & 70021 LP-CD), μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Βίκυ Μοσχολιού και Σταμάτης Κόκοτας.

1966: «Μαουτχάουζεν». Μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Περιλαμβάνονται τρία τραγούδια σε στίχους του Νίκου Γκάτσου: Στου Κόσμου Την Ανηφοριά, Το Εκκρεμές και Τ' Όνειρο Καπνός, με την Μαρία Φαραντούρη.

1968: «Κάποιο Καλοκαίρι» (Columbia SCXG3253 & GSX37 & 170424 LP-CD), μουσική του Δήμου Μούτση, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Σταμάτης Κόκοτας, Μαρία Δουράκη, Ελένη Ροδά, Γιώργος Χατζηαντωνίου.

1969: «Το Νέο Κύμα Τραγουδά Χατζιδάκι» (Lyra 3022 LP-CD), 12 τραγούδια του Χατζιδάκι με στίχους Νίκου Γκάτσου (7), Ιάκωβου Καμπανέλλη (3) και του συνθέτη (2). Τραγουδούν Πόπη Αστεριάδη, Γιώργος Ζωγράφος, Γιώργος Μούτσιος, Γιώργος Ρωμανός, Καίτη Χωματά και η Αρλέτα.

1969: «Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας» (Columbia 70042/3 LP-CD), μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Κώστας Πασχάλης, αφήγηση Μάνος Κατράκης.

1969: «Ένα Χαμόγελο» (Columbia SCXG3256 & 170424 LP), η μουσική του Δήμου Μούτση, οι στίχοι του Νίκου Γκάτσου. Τραγουδούν ο Μπιθικώτσης, ο Κόκοτας και η Δήμητρα Γαλάνη.

1970: «Επιστροφή» (Columbia SAXG161 & SCXG61 & 70237 LP-CD), μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Δήμητρα Γαλάνη, Αλίκη Βουγιουκλάκη.

1971: «Η Μούσχουρη Τραγουδά Χατζιδάκι Νο 2» (Philips 6331029 LP-CD). Τα Κι Αν Διψάσεις Για Νερό, Τώρα Που Πας Στην Ξενιτιά και Αθήνα με στίχους Γκάτσου.

1971: «Της Γης το Χρυσάφι» (Columbia SAXG162 & 70238 LP-CD), μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Δήμητρα Γαλάνη και Μανώλης Μητσιάς.

1971: «Η Φάτνη» (Columbia SCXG66 & 70066 LP), ορατόριο του Σωκράτη Βενάρδου (1927-1983) σε ποίηση Νίκου Γκάτσου. Συμμετέχουν οι Δήμητρα Γαλάνη, Θεόδωρος Δημήτριεφ, Γιώργος Λαμπρόπουλος, Γιώργος Ξηροδήμος κ.α.

1972: «Σπίτι Μου Σπιτάκι Μου» (Columbia SCXG90 & 70090 LP), μουσική των Μάνου Χατζιδάκι, Σταύρου Ξαρχάκου και Λουκιανού Κηλαηδόνη, στίχοι Νίκου Γκάτσου. Με τη Νάνα Μούσχουρη.

1972: «Κόκκινη Κλωστή» (HMV CSDG56 & 70056 LP-CD), μουσική του Λουκιανού Κηλαηδόνη με στίχους του Νίκου Γκάτσου. Με τους Δήμητρα Γαλάνη και Μανώλη Μητσιά.

1972: «Ο Μεγάλος Ερωτικός» (Νότος 3901 LP-CD), μουσική Μάνος Χατζιδάκις, τραγούδι Φλέρυ Νταντωνάκη και Δημήτρης Ψαριανός. Πέρα Στο Θολό Ποτάμι σε ελληνική απόδοση Νίκου Γκάτσου από το θεατρικό έργο του Λόρκα Περλιμπλίν και Μπελίσα.

1973: «Τα Τραγούδια της Αλίκης» (Lyra 3262 LP-CD), δίσκος της Βουγιουκλάκη. Τα μισά τραγούδια των Χατζιδάκι-Γκάτσου.

1974: «Νυν και Αεί» (Columbia 70146 LP-CD), μουσική Σταύρου Ξαρχάκου σε κείμενο Νίκου Γκάτσου. Τραγουδούν Νίκος Δημητράτος, Βίκυ Μοσχολιού και χορωδία.

1974: «Θαλασσινά Φεγγάρια» (Columbia SCXG219 & 70219 LP-CD), μουσική Μίκη Θεοδωράκη, στίχοι Νίκου Γκάτσου και τραγούδι από τους Γρηγόρη Μπιθικώτση, Βίκυ Μοσχολιού και Μαρία Φαραντούρη.

1974: «Τα Τραγούδια Του Δρόμου», σε μουσική Μάνου Λοΐζου. Περιλαμβάνει το Τραγούδι του Δρόμου με ερμηνευτή τον συνθέτη σε δεύτερη εκτέλεση (πρώτος το ερμήνευσε το 1962 ο Γιώργος Μούτσιος) σε στίχους του Λόρκα και ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά από τον Νίκο Γκάτσο.

1975: «Δροσουλίτες» (Columbia 70181 LP-CD), μουσική του Χριστόδουλου Χάλαρη, στίχοι Νίκου Γκάτσου. Με τη Δήμητρα Γαλάνη και τον Χρύσανθο Θεοδωρίδη.

1974: «Συλλογή» (Columbia SCXG124 & 70124 LP-CD), μουσική Σταύρου Ξαρχάκου και Χριστόδουλου Χάλαρη, στίχοι Νίκου Γκάτσου και περιλαμβάνει τα πασίγνωστα τραγούδια ''Παλικάρι στα Σφακιά, Ήτανε μια φορά''. Τραγουδά ο Νίκος Ξυλούρης.

1976: «Τα Παράλογα» (Notos 3904 LP-CD), των Μάνου Χατζιδάκι και Νίκου Γκάτσου. Με τους Μαρία Φαραντούρη, Μελίνα Μερκούρη, Διονύση Σαββόπουλο, Ηλία Λιούγκο και Μίκη Θεοδωράκη.

1976: «Αθανασία» (Columbia 70248 LP-CD), των Χατζιδάκι-Γκάτσου με τη Δήμητρα Γαλάνη και τον Μανώλη Μητσιά.

1976: «Περίπατος» (Columbia 70805 LP), μουσική Λουκιανός Κηλαηδόνης, στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Μανώλης Μητσιάς.

1977: «Οι Γειτονιές Του Φεγγαριού/Χωρίον Ο Πόθος» (Lyra 3905), μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Περιλαμβάνει τέσσερα τραγούδια σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, τα οποία ηχογραφήθηκαν το 1972 με την Φλέρυ Νταντωνάκη: Η Μικρή Ραλλού, Ήταν Καμάρι Της Αυγής, Με Την Ελλάδα Καραβοκύρη και Στου Διγενή Τα Κάστρα.

1979: «Το Δρομολόγιο» (Columbia 70969 LP-CD), μουσική Δήμος Μούτσης, στίχοι Νίκος Γκάτσος, τραγούδι Μανώλης Μητσιάς.

1980: «Μεθυσμένο Κορίτσι» (Lyra 3747 LP), δίσκος της Μαργαρίτας Ζορμπαλά με τραγούδια των Χατζιδάκι-Γκάτσου και Θεοδωράκη.

1982: «Η Ποίηση στο Τραγούδι Μας» (Columbia 71248/9 LP), ανθολογία τραγουδιών με στίχους Νίκου Γκάτσου.

1982: «Πορνογραφία» (Minos MSM460), μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Περιλαμβάνονται σε στίχους Νίκου Γκάτσου τα τραγούδια Η Παναγία Των Πατησίων με την Γιάννα Κατσαγιώργη και Έλα Σε Μένα με τον Βασίλη Λέκκα.

1983: «Ρεμπέτικο» (CBS 70245 2LP-CD), τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου και Νίκου Γκάτσου, γραμμένα για την ταινία του Κώστα Φέρρη. Τραγουδούν οι Τάκης Μπίνης, Νίκος Δημητράτος, Θόδωρος Πολυκανδριώτης, Κώστας Τσίγγος, Κώστας Μαντζόπουλος, Νίκος Μαραγκόπουλος και η Σωτηρία Λεονάρδου.

1983: «Ατέλειωτος Δρόμος» (Minos MSM 501-502). Δίσκος της Δήμητρας Γαλάνη. Περιλαμβάνει σε στίχους του Νίκου Γκάτσου τα τραγούδια: Κάποιο Τραίνο (μουσική Δήμος Μούτσης), Περιμπανού (Μάνος Χατζιδάκις) και Αχ Ουρανέ (Μάνος Χατζιδάκις).

1984: «Memed Γεράκι Μου», μουσική του Μάνου Χατζιδάκι για την ομώνυμη ταινία του Πίτερ Ουστίνοφ με το τραγούδι «Memed Αγάπη Μου» που ηχογραφήθηκε ειδικά για την ελληνική έκδοση του δίσκου με τη φωνή της Έλλης Πασπαλά.

1984: «Ωδείο Ηρώδου Αττικού» (Philips 822997 LP-CD), ηχογράφηση συναυλίας της Νανάς Μούσχουρη. Πολλά από τα τραγούδια των Χατζιδάκι-Γκάτσου.

1984: «Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι» (Columbia 170 032/033), μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Περιλαμβάνονται σε στίχους Νίκου Γκάτσου τα τραγούδια Πάει Ο Καιρός με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, Μια Παναγιά με τη Χορωδία Θάλειας Βυζαντίου, Τ' Αστέρι Του Βοριά με τον Λάκη Παππά, Κουρασμένο Παλικάρι και Αθήνα με τον Στέλιο Καζαντζίδη και τη Μαρινέλλα και Έφυγε Το Τρένο με τη Ζωή Φυτούση.

1985: «Η Ενδεκάτη Εντολή» (Philips 826426 LP-CD), μουσική Γιώργου Χατζηνάσιου, στίχοι Νίκου Γκάτσου. Με τη Νάνα Μούσχουρη.

1986: «Το Κορίτσι της Μάνης» (CBS 450276 LP), μουσική του Θόδωρου Αντωνίου για την ομότιτλη ταινία. Τα τραγούδια με τους Σπύρο Δενάξα και Δέσποινα Καλαφάτη έχουν στίχους Νίκου Γκάτσου.

1986: «Χειμωνιάτικος Ήλιος» (Minos 615 LP-CD), των Μάνου Χατζιδάκι και Νίκου Γκάτσου με τον Μανώλη Μητσιά. Ο δίσκος κυκλοφόρησε σε δύο εκδόσεις με διαφορετική ενορχήστρωση.

1986: «Σκοτεινή Μητέρα» (Σείριος 86004 LP-CD), των Μάνου Χατζιδάκι και Νίκου Γκάτσου με τη Μαρία Φαραντούρη.

1986: «Ο Μάνος Χατζιδάκις στη Ρωμαϊκή Αγορά» (Columbia 170127/9 LP - 170161 CD), κασετίνα με 3 LP, μουσική Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι κυρίως του Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Μαρία Φαραντούρη, Βασίλης Λέκκας, Ηλίας Λιούγκος, Έλλη Πασπαλά.

1986: «Η Μαρία Φαραντούρη στο Olympia» (Minos MSM 565/6). Σ' αυτό το δίσκο, ανάμεσα στα γνωστά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, ακούγεται για πρώτη φορά με ελληνικούς στίχους του Νίκου Γκάτσου, ο Κεμάλ. Το ερμηνεύει ο Βασίλης Λέκκας.

1987: «Λαϊκή Αγορά» (Columbia 170190/2 LP - 170207 CD), κασετίνα με 3 LP, μουσική Μάνου Χατζιδάκι, στίχοι Νίκου Γκάτσου και Χατζιδάκι, τραγούδι Γιώργος Νταλάρας, Βασίλης Λέκκας, Ηλίας Λιούγκος, Έλλη Πασπαλά.

1988: «Οι Μύθοι της Γυναίκας» (Philips 836803 LP-CD), των Μάνου Χατζιδάκι και Νίκου Γκάτσου με τη Νάνα Μούσχουρη.

1988: «Το Ελληνικό Πρόσωπο του Γιώργου Νταλάρα» (Σείριος SMH 88 001 & 007 - Minos), περιλαμβάνει το νέο τραγούδι σε στίχους του Νίκου Γκάτσου «Στον Σείριο Υπάρχουνε Παιδιά». Ερμηνεύει ο Γιώργος Νταλάρας.

1989: «Διπλοπενιές» (Lyra 4521 LP), η μουσική που έγραψε ο Σταύρος Ξαρχάκος για την ταινία του Γιώργου Σκαλενάκη (1966). Τα τραγούδια με τον Δημήτρης Παπαμιχαήλ έχουν στίχους του Νίκου Γκάτσου.

1991: «Τα Κατά Μάρκον» (Minos 965 LP-CD), η μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου και οι στίχοι του Νίκου Γκάτσου. Ο Νταλάρας σε 8 τραγούδια, η Δέσπω Διαμαντίδου στο Γράμμα Στον Μάρκο Βαμβακάρη, η Διαμαντίδου με τον Ξαρχάκο στο Η Χοντρομπαλού.

1993: «Άπονες Εξουσίες» (MBI 105/6 LP-CD), 29 τραγούδια του Θεοδωράκη. Τα 4 με στίχους Γκάτσου.

1993: «Αντικατοπτρισμοί» (Σείριος 93001 LP-CD), μουσική Μάνου Χατζιδάκι (που είχε γράψει το 1970 για το «Reflections»), στίχοι Νίκου Γκάτσου, τραγούδι Αλίκη Καγιαλόγλου.

1994: «Αγάπη Είν' Η Ζωή» (Philips 518682 LP-CD), μουσική Σταύρου Ξαρχάκου, στίχοι Νίκου Γκάτσου (6), Μάνου Χατζιδάκι (3) και Αγαθή Δημητρούκα. Με τη Νάνα Μούσχουρη.

1998: «Τραγούδι του παλιού καιρού», σε μουσική Ηλία Ανδριόπουλου, με τον Μανώλη Μητσιά.

1998: «Μικραίνει το φεγγάρι», σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι, με την Νένα Βενετσάνου.

2003: «Λένη». Μουσική Δημήτρη Παπαδημητρίου. Τέσσερα τραγούδια σε στίχους του Ν. Γκάτσου ερμηνεύει η Φωτεινή Δάρρα.

2012: «Λουλούδι Στη Φωτιά». Μουσική Δημήτρη Παπαδημητρίου, με τη Φωτεινή Δάρρα

«Η Παγωμένη Θεατρίνα». Ανέκδοτα τραγούδια σε μουσική Χατζιδάκι. Είχαν γραφτεί για να τα τραγουδήσει ο Γιώργος Μαρίνος.

2018: «Γιαρεμ Γιαρεμ» σε μουσική του Γιωργου Χατζηνασιου διασκευάζεται απο την Μαρια Καρλακη.