Χρήστος Χωμενίδης

Χρήστος Χωμενίδης (1901 – 9 Μαΐου 1944): Σοσιαλιστής διανοούμενος, αντιστασιακός και συνιδρυτής του ΕΑΜ

Ο Χρήστος Χωμενίδης υπήρξε μία από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές του ελληνικού σοσιαλιστικού κινήματος κατά τον Μεσοπόλεμο και την Κατοχή. Ως διανοούμενος με ενεργή συμμετοχή στον πολιτικό και αντιστασιακό στίβο, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη σύσταση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), ενώ η δράση του του κόστισε τη ζωή του. Ήταν παππούς του σύγχρονου λογοτέχνη Χρήστου Χωμενίδη.

Νεανικά χρόνια

Γεννημένος στην Ακράτα Αχαΐας το 1901, ο Χωμενίδης έζησε τα πρώτα του χρόνια μέσα στη δίνη των ιστορικών ανακατατάξεων των αρχών του 20ού αιώνα. Πολέμησε στη Μικρασιατική Εκστρατεία και κατόπιν ακολούθησε σπουδές κοινωνιολογίας και νομικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά και σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, διαμορφώνοντας την ιδεολογική του συγκρότηση υπό το πρίσμα του επιστημονικού σοσιαλισμού.

Κατά τη δεκαετία του 1920, συνδέθηκε στενά με το δημοτικιστικό κίνημα και τον Δημήτρη Γληνό, συμμετέχοντας ενεργά στον Εκπαιδευτικό Όμιλο, στον οποίο διετέλεσε αντιπρόεδρος. Πολιτικά εντάχθηκε στο Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΚΕ), και το 1931 ήταν μέλος της τριμελούς Γραμματείας του κόμματος μαζί με τους Νίκο Γιαννιό και Στρατή Σωμερίτη. Μετά το 1932, αναδείχθηκε σε ηγετική φυσιογνωμία του ΣΚΕ, επιμένοντας στη θεωρητική συνέπεια και την προσήλωση στις αρχές του μαρξισμού, με στόχο τη μετάβαση της ελληνικής κοινωνίας από το καπιταλιστικό στο σοσιαλιστικό στάδιο.

Κατά τις εσωτερικές διαβουλεύσεις των σοσιαλιστών το 1936, υποστήριξε σθεναρά την ανάγκη δημιουργίας Λαϊκού Μετώπου με το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΚΚΕ), προκειμένου να οργανωθεί η αντίσταση στον επελαύνοντα φασισμό. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική δράση, για την οποία εκτοπίστηκε διαδοχικά στην Κέα, τη Σέριφο και την Ακροναυπλία. Κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940–41 επιστρατεύτηκε και υπηρέτησε ως στρατιώτης.

Στην προσωπική του ζωή, ο Χωμενίδης παντρεύτηκε την αδελφή του Δημήτρη Γληνού, με την οποία απέκτησε έναν γιο. Ο γάμος δεν διήρκεσε πολύ και το ζευγάρι χώρισε μετά από λίγους μήνες.

Δράση στην Κατοχή και εκτέλεση

Μετά την κατάρρευση του μετώπου και την έναρξη της Κατοχής, ο Χωμενίδης συμμετείχε στις διαβουλεύσεις για τη δημιουργία του ΕΑΜ και υπέγραψε την ιδρυτική του πράξη ως εκπρόσωπος του ΣΚΕ. Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, ήταν ο εμπνευστής της ονομασίας «Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο». Κατά τις πρώτες αυτές συναντήσεις επέμεινε στην ανάγκη διαμόρφωσης σοσιαλιστικού προγράμματος και διατύπωσε την άποψη ότι το νέο μέτωπο δεν θα έπρεπε να συμπράξει με βασιλόφρονες δυνάμεις, πρόταση που απορρίφθηκε προκειμένου να διασφαλιστεί η ενότητα του αγώνα.

Το 1942 ανέλαβε την ευθύνη της έκδοσης της εφημερίδας Σοσιαλιστική Φλόγα, έντυπο όργανο του ΣΚΕ. Προς το τέλος του έτους, συμμετείχε σε σύσκεψη των σοσιαλιστών που λάμβανε χώρα υπό την επιτήρηση της Αστυνομίας Πόλεων, υπό τον Άγγελο Έβερτ. Εκεί ο Χωμενίδης διατύπωσε την άποψη ότι το ΚΚΕ είχε μονοπωλήσει την ηγεσία του ΕΑΜ και επιχείρησε να πείσει τα μέλη του κόμματος να αποχωρήσουν από τον συνασπισμό. Η πρότασή του προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Διαγράφηκε τόσο από το ΣΚΕ όσο και από το ΕΑΜ, ενώ το ΚΚΕ εξαπέλυσε σφοδρή δημόσια επίθεση εναντίον του.

Παρά ταύτα, ο Χωμενίδης επανήλθε στην αντιστασιακή δράση. Με εντολή της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), διορίστηκε πρόεδρος της Πελοποννησιακής Διοικητικής Επιτροπής. Τον Απρίλιο του 1944, μαζί με τον Δημήτρη Πετρίδη (στελέχος της ΠΕΕΑ και της οργάνωσης «Δημοκράτης»), προσπάθησαν να περάσουν στην Πελοπόννησο, αλλά συνελήφθησαν καθ' οδόν μέσα στο πλοιάριο που τους μετέφερε. Κατά τη διάρκεια της κράτησής του, ο Χωμενίδης επέδειξε ψυχραιμία και θάρρος.

Στις 9 Μαΐου 1944, εκτελέστηκε δι' απαγχονισμού μαζί με άλλα δέκα μέλη του ΕΑΜ, στο πλαίσιο αντιποίνων για τη δράση του ΕΛΑΣ. Στην εκτέλεση παρευρέθηκε και η σύντροφός του, Κλυτώ, η οποία, σε μια ύστατη χειρονομία αφοσίωσης, δωροδόκησε τον νεκροθάφτη ώστε να ταφεί ο Χωμενίδης σε ατομικό και όχι σε ομαδικό τάφο. Λίγες ημέρες αργότερα, η ίδια έθεσε τέλος στη ζωή της.