Σπυρίδων Δεβιάζης

Ο Ιωσήφ Σπυρίδων Δεβιάζης (αναφέρεται επίσης ως Δε Βιάζης ή Δε - Βιάζης· 13 Μαΐου 1849 – 10 Μαρτίου 1927) υπήρξε επιφανής Έλληνας λόγιος και ιστοριοδίφης του 19ου και 20ού αιώνα, του οποίου η ζωή και το έργο αντανακλούν τη σύνθετη πολιτισμική και θρησκευτική ταυτότητα των Ιονίων Νήσων κατά την περίοδο της μετάβασης από την Επτάνησο Πολιτεία στο ελληνικό κράτος.

Η πορεία του Ιωσήφ Δεβιάζη σκιαγραφεί μία μορφή βαθιάς καλλιέργειας και προσήλωσης στις ιστορικές και θρησκευτικές παραδόσεις, ενώ το έργο και η δράση του αντανακλούν τις πολυεπίπεδες εντάσεις της επτανησιακής κοινωνίας στην καμπή του 19ου προς τον 20ό αιώνα.

Γέννηση και καταγωγή

Ο Δεβιάζης γεννήθηκε στην Κέρκυρα στις 13 Μαΐου 1849 και ανήκε στο καθολικό δόγμα, στοιχείο που καθόρισε σημαντικά τόσο την προσωπική του ταυτότητα όσο και τη δημόσια δράση του. Η καταγωγή του ήταν κατά βάση ιταλική: ο παππούς του, Βικέντιος Ντε Μπιάζι, υπηρέτησε ως λοχίας του βρετανικού στρατού στην Κεφαλονιά μέχρι το 1812. Η γιαγιά του, Άννα Αγγ. Κονόμου, καταγόταν από τη Ζάκυνθο. Ο πατέρας του, Βενεράνδος Ντε Μπιάζι —γιος του Βικέντιου και της Άννας—, ενώ η μητέρα του, Φραγκίσκα Ντε Μπλάζιο, είχε ρίζες από τη Λίσση της Δαλματίας. Η οικογενειακή του προέλευση, ενδεικτική της ευρύτερης γεωγραφικής και πολιτισμικής διασποράς των καθολικών στα Ιόνια νησιά, αποτυπώνει τη διαπολιτισμική διάσταση του εφτανησιακού κόσμου.

Εκπαίδευση και πρώιμη δράση

Άνθρωπος πολυπράγμων και ευρείας παιδείας, ο Ιωσήφ Δεβιάζης διέθετε βαθιά μόρφωση και κατείχε γνώση πολλών ξένων γλωσσών. Τα σχολικά του χρόνια τα πέρασε στο Λύκειο της Κέρκυρας, αν και δεν είναι απολύτως βέβαιο ότι ολοκλήρωσε τη φοίτησή του. Παράλληλα, μαθήτευσε κοντά στον επιφανή συνθέτη Νικόλαο Μάντζαρο, από τον οποίο έλαβε διδασκαλία στο πιάνο, στην αρμονία και στην αντίστιξη (κοντραπούντο), γεγονός που καταδεικνύει την ενασχόλησή του και με την τέχνη της μουσικής.

Ο Δεβιάζης διακρινόταν για την προσήλωσή του στον καθολικισμό, χαρακτηρισμένος συχνά ως «πιστός και φανατικός καθολικός». Το 1878, εξαιτίας θρησκευτικών εντάσεων, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Κέρκυρα. Η αιτία υπήρξε η δημοσίευση ενός φυλλαδίου του, γραμμένου στην ιταλική γλώσσα, με το οποίο ζητούσε την επαναλειτουργία του καθολικού παρεκκλησίου εντός του ναού του Αγίου Σπυρίδωνα. Η πρότασή του προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις, καθώς παρέλειψε να αναφερθεί στη διαδεδομένη λαϊκή αντίληψη που συνέδεε την πολύνεκρη έκρηξη του 1718 —στην αποθήκη πυρομαχικών του παλαιού φρουρίου της Κέρκυρας— με την «οργή» του Αγίου Σπυρίδωνα. Κατά την παράδοση, η έκρηξη είχε αποδοθεί στην ίδρυση καθολικού αλταρίου μέσα στον ορθόδοξο ναό, πράξη που είχε επιβληθεί από τον Βενετό γενικό διοικητή Πιζάνι, ο οποίος συγκαταλέγεται και μεταξύ των θυμάτων του γεγονότος. Η παρέμβασή του Δεβιάζη, χωρίς την απαραίτητη ιστορική ευαισθησία ως προς το θρησκευτικό φρόνημα των Κερκυραίων, θεωρήθηκε πρόκληση, γεγονός που τον οδήγησε σε εξορία από τη γενέτειρά του.

Σταδιοδρομία μετά την αναγκαστική απομάκρυνσή του από την Κέρκυρα

Ύστερα από την αναγκαστική απομάκρυνσή του από την Κέρκυρα το 1878, ο Ιωσήφ Σπυρίδων Δεβιάζης εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Ζάκυνθο, νησί στο οποίο διήλθε το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του και ανέπτυξε πολυσχιδή πνευματική δραστηριότητα. Εκεί, εργάστηκε αρχικά ως διδάσκαλος της ιταλικής γλώσσας, επάγγελμα που φανερώνει τόσο τη γλωσσομάθειά του όσο και τη θέση του ως μεσολαβητή ανάμεσα στις ιταλικές και ελληνικές πολιτισμικές παραδόσεις του Ιονίου.

Σημαντικό σταθμό στην πνευματική του πορεία αποτέλεσε ο διορισμός του, το 1888, στη θέση του διευθυντή της νεοσύστατης δημοτικής Φωσκολιανής Βιβλιοθήκης της Ζακύνθου. Στη θέση αυτή συνέβαλε καθοριστικά στον εμπλουτισμό των συλλογών της, επιτελώντας έργο μεγάλης μορφωτικής και πολιτισμικής σημασίας για το νησί. Η δράση του ως βιβλιοθηκονόμου και διανοουμένου αναδεικνύει το φιλολογικό του ήθος και την αφοσίωσή του στη διάσωση και καλλιέργεια της λόγιας παράδοσης.

Παράλληλα, ο Δεβιάζης υπήρξε δραστήριος συνεργάτης πλήθους εντύπων — περιοδικών, εφημερίδων και ημερολογίων — στα οποία δημοσίευσε μεγάλο αριθμό ιστορικών μελετών και βιογραφικών σημειωμάτων, διασώζοντας σημαντικά στοιχεία για πρόσωπα και γεγονότα της Επτανήσου και του ευρύτερου ελληνικού χώρου. Το συγγραφικό του έργο φανερώνει την ιστοριοδιφική του δεινότητα και το ενδιαφέρον του για την τεκμηριωμένη προσέγγιση του παρελθόντος.

Η αναγνώριση του έργου του ξεπέρασε τα τοπικά όρια: υπήρξε μέλος πολυάριθμων πνευματικών και επιστημονικών εταιρειών, μεταξύ των οποίων η Βασιλική Γενεαλογική Ακαδημία της Πίζας, ο Καλλιτεχνικός Σύλλογος «Βελλήνης» της Κατάνης, η Βυζαντινολογική Εταιρεία και η Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών. Η συμμετοχή του σε τέτοια σωματεία δηλώνει όχι μόνο την επιστημονική του αποδοχή σε διεθνές επίπεδο, αλλά και την πολυμέρεια των ενδιαφερόντων του.

Η προσφορά του τιμήθηκε επισήμως από το ελληνικό κράτος, το οποίο τού απένειμε το 1894 τον Αργυρό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος, ενώ το 1919 ανυψώθηκε περαιτέρω στην τιμητική κλίμακα με την απονομή του Χρυσού Σταυρού του ιδίου Τάγματος. Οι διακρίσεις αυτές υπογραμμίζουν την εθνική αναγνώριση της πνευματικής και πολιτιστικής του συμβολής.

Αγάπησε τη Ζάκυνθο και δέθηκε μαζί της σαν να ήταν η αληθινή του πατρίδα. Τα πολύτιμα στοιχεία που εντόπισε στο Αρχειοφυλακείο Ζακύνθου και σε διάφορα οικογενειακά αρχεία και βιβλιοθήκες του νησιού, όπως και ο προσανατολισμός που του έδωσε ο δάσκαλός του, Παναγιώτης Χιώτης, ικανοποίησαν το ακόρεστο ιστοριοδιφικό του ένστικτο και τον συνέδεσαν με δεσμούς άρρηκτους με τη θετή του πατρίδα.

Ο Δεβιάζης έζησε τη ζωή του λιτά, σχεδόν ασκητικά, σαν ένας στωικός φιλόσοφος. Έζησε αθόρυβα και σεμνά, μακριά από κοσμικότητες και περιπέτειες. Ο σκοπός της ζωής του είχε στο επίκεντρο την αδιάκοπη επιθυμία να σκορπίζει, όπου μπορούσε, το φως της σοφίας του. Ξόδεψε το νου και την καρδιά του με πάθος στην ιστορία της Επτανήσου, εξασφαλίζοντας τα πενιχρά μέσα της καθημερινής του διαβίωσης μέσα από ιδιαίτερα μαθήματα ιταλικής και γαλλικής φιλολογίας σε σπίτια ιδιωτών. Ολόκληρη γενιά διδάχτηκε από τον Δεβιάζη· συχνά, μάλιστα, μέσα στην ίδια οικογένεια δίδαξε δύο γενιές. Λογοτέχνες, επιστήμονες και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι ωφελήθηκαν από το φωτισμένο μυαλό του Κερκυραίου ιστοριοδίφη.

Για τον Δεβιάζη δεν υπήρχε τίποτε άλλο πέρα από τα βιβλία. Η καθημερινή ζωή δεν τον συγκινούσε. Ήταν ασύμβατος με την εποχή του και δεν ασχολούνταν με τα προβλήματά της. Τη φύση, τη γυναίκα, τη ζωή γενικά, δεν τις κοίταξε ποτέ απευθείας, παρά μόνο μέσα από τη σύνθετη, πλάγια σκέψη του αχόρταγου βιβλιοφάγου. Ξόδευε όλο του το είναι σ’ έναν ανελέητο εσωτερικό αγώνα κατανόησης των γεγονότων. Ζούσε, έτσι, συντροφιά με τη φημισμένη βιβλιοθήκη του — μια από τις σημαντικότερες της εποχής — και για τη βιβλιοθήκη του. Έκανε μια ζωή ερημίτη-φιλοσόφου. Όσο ζούσε, κανείς δεν περνούσε το κατώφλι του δωματίου της εργασίας του. Το νοικοκυριό του το φρόντιζε μόνος του· ακόμη και τα παπούτσια του τα επιδιόρθωνε ο ίδιος. Δεν φρόντιζε την εξωτερική του εμφάνιση. Η όψη του ξεπερνούσε κάθε όριο ατημέλητης παρουσίας. Κι όμως, στις επίσημες τελετές, ο Δεβιάζης μεταμορφωνόταν: ντυνόταν μεγαλόπρεπα, φορούσε φράκο και έλαμπε από φινέτσα. Στο στήθος του έφερε τα παράσημά του. Αυτή η ξαφνική μεταμόρφωση προκαλούσε πάντα έκπληξη.

Το μεγάλο πάθος της πνευματικής του ζωής ήταν ο Νικόλαος Ούγος Φώσκολος. Από αγάπη και πίστη προς τον μεγάλο Ζακυνθινό ποιητή, ανέλαβε εθελοντικά — ως επόπτης και έφορος — την ταξινόμηση της Φωσκολιανής Βιβλιοθήκης και συνέταξε τον κανονισμό λειτουργίας της. Πολλά χρόνια αργότερα, κατά τις εργασίες επισκευής της βιβλιοθήκης, κρύωσε βαριά και αρρώστησε σοβαρά.

Τον Φεβρουάριο του 1927, ο Δεβιάζης προσβλήθηκε από γριπώδη βρογχοπνευμονία και πέθανε στο Δημοτικό Νοσοκομείο Ζακύνθου στις 10 Μαρτίου 1927, στις 11:15 το βράδυ. Στη διαθήκη του άφησε ως γενικό κληρονόμο τον Δήμο Ζακύνθου. Αξίζει να παραθέσουμε εδώ ένα απόσπασμα από τη διαθήκη του, που αποτελεί αδιάψευστο τεκμήριο της άσβηστης αγάπης του για τη Ζάκυνθο:

«... Δεν χρωστάω ούτε λεπτό σε κανέναν. Στο Ταμειευτήριο της Εθνικής Τράπεζας υπάρχουν χρήματα, τα οποία θα παραλάβει ο Δήμαρχος για να γίνει η κηδεία μου, την οποία επιθυμώ να είναι όσο πιο απλή γίνεται, με τρία κάρα. Να μη επιτρέψει ο Δήμαρχος ούτε λόγους, ούτε στεφάνια· κατευθείαν στο νεκροταφείο. Όπως έζησα ταπεινά και αθόρυβα, έτσι θέλω και να φύγω για τον τάφο μου. Και θα φύγω ευτυχισμένος, γιατί δεν έβλαψα κανέναν, ούτε με πράξεις, ούτε με την πένα μου, ούτε με τα λόγια μου, και νομίζω πως προσπάθησα και προσπαθώ να ακολουθώ τις αρχές του Αγίου Ευαγγελίου. Αν ο άνθρωπος νιώθει και μετά τον θάνατο, θα κρατώ ευγνώμονη μνήμη για τη φιλόξενη Ζάκυνθο, που με αγάπησε και με αγαπά· λυπάμαι μόνο που δεν έχω εκατομμύρια να της αφήσω...»

Ο Κωστής Παλαμάς γράφει ότι το έργο του Σπυρίδωνα Δεβιάζη «... δεν είναι κατόρθωμα που λάμπει από ομορφιά στη μορφή του, αλλά είναι ένα υπομονετικό, γεμάτο ουσία διάγραμμα — ένα απόκτημα απαραίτητο για όσους θέλουν να μελετούν την πνευματική ιστορία της νεότερης Ελλάδας, η οποία ωστόσο εκτείνεται σε διάστημα τριών και τεσσάρων αιώνων μέχρι τις μέρες μας...».

Εργογραφία (ενδεικτική)

Παρακάτω ακολουθεί κατάλογος ορισμένων από τα έργα του:

Σπυρίδων Δεβιάζης (1878). Alcuni Documenti intorno l' accidentale catastrofe avvenuta nell' isola di Corfú nell' anno 1718. Tip. G. Nacamulli Edit.: Corfu. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2010.

Σπυρίδων Δεβιάζης (1890). Ο Ούγος Φώσκολος και η Ελληνική Επανάστασις. Εν Ζακύνθω: Τυπογραφείον ο "Φώσκολος". Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2010.

Σπυρίδων Δεβιάζης (1904). Ιταλοί περιηγητές εν Ελλάδι, 1200-1899. Περιέχεται στο «Γεωγραφικόν Δελτίον» Έτος 1, τχ. 1-4. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2010.

Σπυρίδων Δεβιάζης (1904). Η εκπαίδευσις εν Επτανήσω : (1386-1864). Εθνική Αγωγή. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2010.

Σπυρίδων Δεβιάζης (1919). Αναγραφή εκδόσεων, διατριβών και σημειωμάτων, 1876-1919. Εν Ζακύνθω: Τυπογραφείον Δ. Κοντόγιωργα. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2010.

Σπυρίδων Δεβιάζης (1968). Η ζωγραφική εν Ελλάδι. Ζάκυνθος: Βιβλιοθήκη Ζακυνθινών Μελετών.

Σπυρίδων Δεβιάζης (1904). Η χρυσοχοϊκή τέχνη εν Ζακύνθω. Ζάκυνθος: Πινακοθήκη έτος Δ, τεύχ. 39. σελίδες 54–55.