Βασίλης Ρώτας
Ο Βασίλης Ρώτας γεννήθηκε στις 23 Απριλίου/5 Μαΐου 1889 στο Χιλιομόδι της Κορινθίας. Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο της Κορίνθου και κατόπιν από το ιστορικό Βαρβάκειο Γυμνάσιο των Αθηνών, ακολούθησε σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου φοίτησε στη Φιλολογία, και παράλληλα στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών (1906–1910), καλλιεργώντας από νωρίς το ενδιαφέρον του για τη θεατρική τέχνη.
Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε, το 1916, ως αξιωματικός στο Δ΄ Σώμα Στρατού στην Καβάλα. Όταν το σώμα αυτό οδηγήθηκε στην ιδιότυπη αιχμαλωσία του Γκέρλιτς στη Γερμανία, ο Ρώτας έζησε εκεί ως αιχμάλωτος μέχρι το 1919, εμπειρία που σημάδεψε βαθιά τη συνείδησή του.
Αργότερα, συμμετείχε στην Μικρασιατική Εκστρατεία και, κατά τα έτη 1921–1922, υπηρέτησε ως στρατιωτικός ακόλουθος στην ελληνική πρεσβεία του Βερολίνου, γεγονός που του έδωσε την ευκαιρία να έρθει σε άμεση επαφή με τις ευρωπαϊκές πολιτικές και πνευματικές εξελίξεις. Το 1920 νυμφεύθηκε την παιδική του φίλη Κατερίνη Γιαννακοπούλου και απέκτησαν τρία παιδιά: τον Ρένο Ρώτα (1922–2012), ιατρό· τη Μαρούλα Ρώτα (1925–1996), ηθοποιό· και τον Νικηφόρο Ρώτα (1929–2004), συνθέτη.
Το 1926 αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του συνταγματάρχη και αφοσιώθηκε έκτοτε στη λογοτεχνία, τη μετάφραση και το θέατρο, το οποίο υπηρέτησε με πάθος και συνέπεια. Η παρουσία του στον πνευματικό χώρο ήταν πολυσήμαντη, καθώς διακρίθηκε τόσο για την πρωτότυπη δημιουργία του όσο και για το έργο του ως μεταφραστής, με έμφαση στη μεταφορά του έργου του Σαίξπηρ στη δημοτική γλώσσα.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο Ρώτας εντάχθηκε στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) και συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση, δείχνοντας το σταθερό δημοκρατικό και αγωνιστικό του φρόνημα. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και καθ’ όλη τη μεταπολεμική του ζωή, σύντροφός του υπήρξε η συγγραφέας Βούλα Δαμιανάκου (1914–2016), με την οποία έζησαν μαζί από το 1954 στη Νέα Μάκρη Αττικής.
Ο Βασίλης Ρώτας πέθανε στην Αθήνα στις 30 Μαΐου 1977, σε ηλικία 88 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα πλούσιο έργο και μια παρακαταθήκη βαθύτατα συνδεδεμένη με τις κοινωνικές και πολιτισμικές διεργασίες του ελληνικού 20ού αιώνα.
Το έργο του Βασίλη Ρώτα: Ιστορική και φιλολογική αποτίμηση
Το πολυσχιδές και βαθύτατα πολιτισμικά εδραιωμένο έργο του Βασίλη Ρώτα εγγράφεται στη μακρά παράδοση της ελληνικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, εστιάζοντας στην ενσυνείδητη προσπάθεια σύνδεσης της λαϊκής ψυχής με τις έντεχνες μορφές της ποιητικής, θεατρικής και κριτικής δημιουργίας. Η λογοτεχνική του διαδρομή ξεκίνησε το 1908, όταν άρχισε να δημοσιεύει ποιήματά του στο περιοδικό «Νουμάς», ένα από τα σημαντικότερα όργανα του δημοτικιστικού κινήματος. Από τότε, το έργο του απλώθηκε σε πολλαπλά είδη του λόγου: ποίηση, διήγημα, θεατρική γραφή, κριτική, μαρτυρία, καθώς και μετάφραση, με σταθερή πάντοτε αναφορά στην κοινωνική πραγματικότητα και την εθνική συνείδηση.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, ο Ρώτας παρέμεινε δραστήριος, τόσο μέσω της γραφής όσο και μέσω της έμπρακτης συμμετοχής του στην Αντίσταση. Κείμενά του (άρθρα, διηγήματα, θεατρικές κριτικές, μαρτυρίες) δημοσιεύτηκαν στον παράνομο Τύπο της εποχής, ενώ συνεργάστηκε και με γνωστά έντυπα όπως τα Ελεύθερα Νέα, η Βραδυνή, η Πρωία, η Εστία, καθώς και με το περιοδικό Θέατρο (1961–1965) και τον Λαϊκό Λόγο (1965–1967). Αξίζει να σημειωθεί η μακρόχρονη συνεργασία του με το περιοδικό Ελληνικά Γράμματα, όπου εξέφρασε σταθερά την πολιτισμική και αισθητική του θέση. Από τα φοιτητικά του ακόμη χρόνια, μετείχε ενεργά στα πνευματικά πράγματα της εποχής, ιδρύοντας με άλλους φοιτητές το 1910 τη Φοιτητική Συντροφιά, προάγοντας τη συλλογική δημιουργία και την καλλιέργεια του δημοτικισμού.
Κομβικής σημασίας υπήρξε η συμβολή του στον θεατρικό χώρο. Ήταν ιδρυτής του Λαϊκού Θεάτρου Αθηνών (1930), ενός πρωτοποριακού θεατρικού θεσμού με έδρα το Παγκράτι, που ανέδειξε τη λαϊκή θεατρική έκφραση.
Το 1935 παραχωρεί το θέατρο στο ΚΚΕ για προεκλογική συγκέντρωση. Από τότε τον παρακολουθεί η Ασφάλεια ενώ το 1936 το Μεταξικό καθεστώς κλείνει το θέατρο.
Κατά την Κατοχή, ο Ρώτας ίδρυσε και διηύθυνε σε συνεργασία με το ΕΑΜ το Θεατρικό Σπουδαστήριο, ένα εγχείρημα που απέβλεπε στη διάσωση και διάδοση του θεάτρου μέσα από τον πνευματικό αγώνα κατά του κατακτητή. Συνεργάτες του στο εγχείρημα αυτό υπήρξαν εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο Μάρκος Αυγέρης, η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Αντώνης Φωκάς και ο Μάνος Κατράκης.
Παράλληλα, ανέλαβε τη διεύθυνση του Θεατρικού Ομίλου της ΕΠΟΝ Θεσσαλίας (1944), προσφέροντας παραστάσεις στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας και στα χωριά του θεσσαλικού κάμπου, με τη συμμετοχή ηθοποιών, λογοτεχνών και νέων της Αντίστασης. Υπήρξε επίσης δάσκαλος θεάτρου, διδάσκοντας στην Επαγγελματική Σχολή Θεάτρου και στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Πειραιώς.
Το 1950 παραπέμπεται στο Στρατοδικείο αλλά τον αθωώνει το 1951 το Στρατιωτικό Συμβούλιο.
Ο Βασίλης Ρώτας διακρίθηκε επίσης ως μεταφραστής, προσφέροντας ανεκτίμητο έργο στον τομέα της μεταφοράς ξένων κειμένων στα ελληνικά. Οι μεταφράσεις του από το έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ κατατάσσονται στις σημαντικότερες της νεοελληνικής λογοτεχνίας, τόσο για την πιστότητά τους στο πνεύμα του πρωτοτύπου όσο και για την ποιητική τους δύναμη.
Ιδιαίτερα μνημειώδης υπήρξε η μετάφρασή του της αριστοφανικής κωμωδίας «Όρνιθες», η οποία παρουσιάστηκε το 1959 από το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν και έμεινε στην ιστορία ως σταθμός του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου.
Το 1967 εξορίζεται από τη Χούντα στη Γυάρο. Όταν επιστρέφει επιδίδεται στη συγκέντρωση τροφίμων και χρημάτων για τους εξόριστους και μιλά σε ξένους δημοσιογράφους για την πολιτική κατάσταση.
Αν και οι αισθητικές τάσεις του 20ού αιώνα άσκησαν ισχυρή επιρροή σε πολλούς συγχρόνους του, ο Ρώτας παρέμεινε προσηλωμένος στις πηγές της ελληνικής λαϊκής παράδοσης: στο δημοτικό τραγούδι, στο λαϊκό παραμύθι, στον Καραγκιόζη. Το έργο του διακρίνεται από μια βαθύτατη λαογραφική και δημοτικιστική συνείδηση. Όπως συνήθιζε να τονίζει, «δημιουργός, καταλύτης και αποδέκτης των πάντων είναι ο λαός», στάση που καθόρισε όχι μόνο την αισθητική του αλλά και την πολιτική του θέση.
Η σαιξπηρική δραματουργία και το αρχαίο ελληνικό δράμα αποτελούν επίσης καθοριστικές επιρροές στη θεατρική του παραγωγή. Σε πολλά από τα έργα του υιοθέτησε τη μορφή και τη δομή της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας – ενδεικτικό παράδειγμα το έργο «Ελληνικά Νιάτα» (1946) – αλλά και του ιστορικού δράματος κατά το πρότυπο του Σαίξπηρ, όπως στα έργα «Ρήγας Βελεστινλής» (1936) και «Κολοκοτρώνης» (1955). Παράλληλα, εμπνεύστηκε και από την παραδοσιακή φόρμα του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών, στοιχείο που αναδεικνύεται στο έργο του «Καραγκιόζικα» (1955), όπου ενώνεται ο λαϊκός σαρκασμός με την εθνική μνήμη.
Το έργο του Βασίλη Ρώτα υπήρξε κατεξοχήν έργο εθνικό, λαϊκό και παιδευτικό. Αποτύπωσε με συνέπεια και συνέπεια την ιστορική διαδρομή της σύγχρονης Ελλάδας και διαμόρφωσε μια θεατρική και λογοτεχνική γλώσσα που αντλούσε τη δύναμή της από τις ρίζες του ελληνικού λαού.
Εργογραφία
Το τραγούδι των σκοτωμένων – Κρυφός καημός. Gorlitz, Verlangsanstalt Gorlitzer Nachrichten und Anzeiger, 1917.
Το τραγούδι του καμπούρη και άλλα τραγούδια. 1920.
Ανοιξιάτικο αγέρι. Gorlitz, Verlangsanstalt Gorlitzer Nachrivhten und Anzeiger, 1923.
Παιδιάτικα τραγούδια. 1943.
Τρελή πορεία. Αθήνα, 1945.
Τραγούδια της κατοχής πατριωτικά ηρωικά. Αθήνα, έκδοση του ποιητή, 1952.
Κιθάρα και γαρούφαλλο• ερωτικά και άλλα ποιήματα. Αθήνα, Ίκαρος, 1953.
Μνημόσυνο. Αθήνα, 1961. (σε συνεργασία με τη Βούλα Δαμιανάκου).
…παρά προστάτας νάχωμεν. Αθήνα, 1974.
Βραδινό τραγούδι. Αθήνα, 1974.
Βραδυνό τραγούδιΒ΄. Αθήνα, 1980.
Τραγούδια της Αντίστασης. Αθήνα, 1981.
Θέατρο
Να ζει το Μεσολόγγι. Αθήνα, έκδοση των Μουσικών Χρονικών, 1927.
Ιησούς δωδεκαετής εν τω ναώ• Δράμα. Μουσική Ψάχου. Αθήνα, Δημητράκος, [1929].
Σε γνωρίζω από την κόψη• Δραματική σκηνή. Αθήνα, 1928.
Σπιτίσιο φαΐ. Αθήνα, 1929.
Τα κορίτσια επαναστατούν. Αθήνα, 1930.
Ο Καρδούλας. Αθήνα, 1930.
Μαξιλαριές. Αθήνα, 1931.
Ο χορός των παιχνιδιών. Αθήνα, 1931.
Οι Μαξιλαριές. Αθήνα, Δημητράκος, 1933.
Ο χορός των παιχνιδιών. Αθήνα, Δημητράκος, 1933.
Ρήγας ο Βελεστινλής. Αθήνα, Γκοβόστης, 1936.[4]
Το πιάνο• Κωμωδία για κούκλες. Αθήνα, 1943.
Γραμματιζούμενοι• Κωμωδία. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1943.
Ελληνικά νιάτα• Τραγωδία. Αθήνα, Γκοβόστης, 1946.
Ο ήρωας. Αθήνα, 1947.
Το παραμύθι της ανέμης• Κωμωδία. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1953.
Καραγκιόζικα. Αθήνα, 1955.
Κολοκοτρώνης• ή Η νίλα του Δράμαλη• Ηρωικό δράμα σε τρεις πράξεις. Αθήνα, ανάτυπο από την Επιθεώρηση Τέχνης, 1955.
Αυγούλα • Τραγουδάκια – Στιχοπαίγνια – Μύθοι. Με μουσική Νικηφόρου Β. Ρώτα. Εικόνες Κατερίνας Νικ.Ρώτα. 1974.
Θέατρο για παιδιά. Αθήνα, 1975.
Καραγκιόζικα Β΄. Αθήνα, 1978.
Πεζογραφία
Παλιές ιστορίες• Διηγήματα. Αθήνα, Ίκαρος, 1955
Η περιουσία και άλλα διηγήματα. Αθήνα, περ. "Λαϊκός λόγος", 1966
Δέκα παραμύθια. Αθήνα, 1981.
Μελέτες
Οδηγός για σχολικές παραστάσεις. 1931.
Εισαγωγή στο θέατρο του σχολείου. Αθήνα, Δημητράκος, 1933.
Τεχνολογικά Α΄. Αθήνα, 1951.
Τεχνολογικά Β΄. Αθήνα, 1952.
Δραγάτες πνευματικής ελευθερίας. Αθήνα, 1961.
Δημοκράτες παραδημοκρατικοί. Αθήνα, 1965 (σε συνεργασία με τη Βούλα Δαμιανάκου).
Βίος και πολιτεία (σημειώματα ημερολογίου). Αθήνα, 1980.
Θέατρο και Αντίσταση. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1981.
Ο αγώνας στα ελληνικά βουνά. Αθήνα, 1982.
Κριτικοί στοχασμοί πάνω στην Οδύσσεια του Καζαντζάκη. Αθήνα, 1983.
Θέατρο και γλώσσα 1-2. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1986.
Μεταφράσεις
Τολστόι Λέων, Άννα Καρένινα• Πρόλογος Ε.Φ. – Μετάφρασις Βασ. Ρώτα Α΄. Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1924.
Σαίξπηρ, Άπαντα. Αθήνα, 1927-1974 (και σε συνεργασία με τη Βούλα Δαμιανάκου).
Σίλλερ, Μαρία Στιούαρτ• Δράμα σε πέντε πράξεις• Μετάφραση Β.Ρώτα. Αθήνα, έκδοση των Μουσικών Χρονικών, 1932.
Φρειδερίκος Σίλλερ, Δον Κάρλος• Δραματικόν ποίημα εις 5 πράξεις• Μετάφρασις Β.Ρώτα. Αθήνα, 1933.
Χάουπτμαν, Η Χάνελε πάει στον παράδεισο. Αθήνα, 1943.
Χάουπτμαν, Ρόζε Μπερντ. Αθήνα, 1953.
Ξένα λυρικά. Αθήνα, Ίκαρος, 1955.
Φρανσουά Μιλλέρ, Θωμάς Έντισον• Μετάφραση Βασίλη Ρώτα. Αθήνα, Δίφρος, 1956.
Αριστοφάνης, Όρνιθες (Πετούμενα)• Μετάφραση, εισαγωγή & σχόλια Βασίλη Ρώτα. Αθήνα, Εταιρεία Λογοτεχνικών Εκδόσεων, 1960.
Μπ. Μπιάν, Ένας όμηρος. Αθήνα, 1963 (σε συνεργασία με τη Βούλα Δαμιανάκου).
Αριστοφάνης, Ειρήνη. Αθήνα, 1964.
Τίρσο ντε Μολίνα, Δον Τζιλ με το πράσινο παντελόνι. Αθήνα, 1965.
Καλντερόν, Ο Δήμαρχος της Καλαμέα.
Ησίοδος, Έργα και Ημέραι. (στον τόμο Η ελληνική ποίηση ανθολογημένη).
Συγκεντρωτικές εκδόσεις
Θέατρο 1 Αθήνα, Ίκαρος, 1964
Θέατρο 2 Αθήνα, Ίκαρος, 1966
Θέατρο για παιδιά, εκδ. Χαρ. Μπούρας (1975)
Σχόλια