Γεώργιος Βαλέτας
Ο Γεώργιος Βαλέτας (Άργεννος Λέσβου, 1907 – Αθήνα, 21 Απριλίου 1989) υπήρξε μια εμβληματική φυσιογνωμία των ελληνικών γραμμάτων, φιλόλογος, συγγραφέας, δοκιμιογράφος, επιμελητής εκδόσεων, εκδότης περιοδικών, μεταφραστής, αλλά και πολιτικός με ενεργή δράση στον αριστερό χώρο. Η συμβολή του στην ανάδειξη της δημοτικής γλώσσας, στην καθιέρωση της νεοελληνικής λογοτεχνίας και στην πολιτιστική αναγέννηση του μεσοπολέμου και της μεταπολεμικής περιόδου υπήρξε καθοριστική.
Πρώτα χρόνια και σπουδές
Ο Γεώργιος Βαλέτας γεννήθηκε το 1907 στην Άργεννο της Λέσβου. Μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούσε ο αγροτικός τρόπος ζωής, όμως από νωρίς έδειξε κλίση στα γράμματα. Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου ειδικεύτηκε στη Φιλολογία. Από τα φοιτητικά του χρόνια εντάχθηκε σε κύκλους που ασχολούνταν με τη δημοτική γλώσσα, τη λαογραφία και την προοδευτική πνευματική κίνηση της εποχής, επηρεασμένος τόσο από το δημοτικιστικό κίνημα όσο και από τις σοσιαλιστικές ιδέες.
Δραστηριότητα στα γράμματα
Ο Βαλέτας ασχολήθηκε εκτενώς με τη φιλολογική επιμέλεια έργων σημαντικών Ελλήνων συγγραφέων. Υπήρξε από τους πρώτους που επιμελήθηκαν με επιστημονική ακρίβεια τα έργα του Διονύσιου Σολωμού, του Ρήγα Φεραίου, του Κάλβου, του Κοραή, αλλά και σύγχρονων δημιουργών όπως ο Παπαδιαμάντης, ο Βάρναλης, ο Σικελιανός, ο Καζαντζάκης κ.ά.
Διακρίθηκε επίσης ως εκδότης και διευθυντής σημαντικών λογοτεχνικών περιοδικών. Το περιοδικό "Νεοελληνικά Γράμματα", που εξέδωσε το 1935 και επανεκδόθηκε μεταπολεμικά (1945-1953), αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες πλατφόρμες για την παρουσίαση, στήριξη και ανάλυση της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μέσα από τις σελίδες του πέρασαν ονόματα όπως ο Ρίτσος, ο Βενέζης, ο Ελύτης, ο Σεφέρης, ο Αναγνωστάκης και πολλοί άλλοι. Το περιοδικό αυτό υπήρξε φάρος της ελληνικής προοδευτικής σκέψης σε δύσκολες περιόδους λογοκρισίας, πολέμου και διώξεων.
Ήταν επίσης συνεργάτης και επιμελητής σε σημαντικές σειρές εκδόσεων όπως η "Νεοελληνική Βιβλιοθήκη" και η "Φιλολογική Σκέψη", ενώ ανέλαβε την έκδοση φιλολογικών και λογοτεχνικών ανθολογιών που χρησιμοποιήθηκαν ευρέως στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Πολιτική και ιδεολογική ταυτότητα
Ο Βαλέτας ανήκε ιδεολογικά στον αριστερό χώρο. Κατά τον μεσοπόλεμο και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είχε επαφές με τη ριζοσπαστική διανόηση και υπήρξε μέλος του ΕΑΜ. Η αριστερή του ιδεολογία αντανακλάται στο έργο του και στην επιλογή θεμάτων, συγγραφέων και κειμένων που προώθησε μέσα από τα περιοδικά και τις εκδόσεις του.
Το 1951 εξελέγη βουλευτής Λέσβου με την ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), ενώ το 1958 διετέλεσε για μικρό χρονικό διάστημα Υπουργός Παιδείας στην Υπηρεσιακή Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Γεωργακόπουλου (Μάιος 1958), γεγονός που αποτυπώνει τη σημασία του ως διανοούμενου ευρύτερης αποδοχής, παρά τις πολιτικές του τοποθετήσεις.
Έργο και προσφορά στη λογοτεχνία
Ο Γεώργιος Βαλέτας συνέγραψε πολυάριθμες μονογραφίες και μελέτες για Έλληνες λογοτέχνες, κυρίως με αναλυτικές βιογραφίες, κριτικές προσεγγίσεις και φιλολογικές παρατηρήσεις. Ενδεικτικά αναφέρονται έργα του για:
Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη
Κωστή Παλαμά
Άγγελο Σικελιανό
Νίκο Καζαντζάκη
Κώστα Βάρναλη
Σημαντική επίσης υπήρξε η συμβολή του στη μελέτη του ελληνικού δημοτικισμού και της λαϊκής λογοτεχνίας, καθώς και η κριτική αποτίμηση των λογοτεχνικών σχολών του 19ου και 20ού αιώνα.
Από τα σημαντικότερα έργα του είναι και οι επιμέλειες και εκδόσεις των "Απάντων" πολλών συγγραφέων, με εισαγωγικά φιλολογικά σημειώματα, κριτικές παρατηρήσεις και ευρετήρια.
Μεταφραστικό έργο
Ο Βαλέτας ασχολήθηκε και με τη μετάφραση σημαντικών έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας και πολιτικής σκέψης. Μετέφρασε μεταξύ άλλων έργα του Ρουσσώ, του Βολταίρου, του Ουγκό, με στόχο να εισαγάγει το ελληνικό κοινό σε προοδευτικές και ουμανιστικές ιδέες.
Παιδαγωγικό και εκπαιδευτικό έργο
Ως φιλόλογος, εργάστηκε στη μέση εκπαίδευση και άφησε έντονο αποτύπωμα ως δάσκαλος, με έμφαση στη χρήση της δημοτικής γλώσσας, στην αισθητική αγωγή των μαθητών και στην προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας ως ζωντανού μορφωτικού υλικού. Έγραψε σχολικά βοηθήματα, ανθολογίες, ενώ επιμελήθηκε βιβλία για το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.
Υστεροφημία και θάνατος
Ο Γεώργιος Βαλέτας πέθανε στις 21 Απριλίου 1989 στην Αθήνα. Άφησε πίσω του τεράστιο έργο, που συνεχίζει να επηρεάζει τη νεοελληνική φιλολογική σκέψη. Θεωρείται από τους θεμελιωτές της νεοελληνικής φιλολογικής κριτικής, ενώ πολλοί τον κατατάσσουν δίπλα σε μορφές όπως ο Δημαράς και ο Πολίτης.
Η συμβολή του δεν περιορίζεται σε φιλολογικό επίπεδο: ήταν ένας διανοούμενος με βαθιά πολιτική και κοινωνική συνείδηση, που συνέδεσε την επιστημονική του εργασία με το όραμα ενός πολιτισμού δημοκρατικού, ανθρωπιστικού και ελεύθερου.
Χαρακτηριστικά αποσπάσματα για το έργο του
«Ο Γεώργιος Βαλέτας δεν υπήρξε απλώς ένας επιμελητής κειμένων, αλλά ένας εμψυχωτής της ελληνικής λογοτεχνίας.»
«Μέσα από τα "Νεοελληνικά Γράμματα", ανέδειξε μια ολόκληρη γενιά ποιητών και πεζογράφων που σημάδεψαν τον 20ό αιώνα.»
Εργογραφία
Ερευνητικές του εργασίες επάνω στη παλαιότερη Γραμματεία μας:
Τα Νέα Λεσβιακά Γράμματα, Α΄ ο Σταυράκης Αναγνώστου και η Σχολή του, ανατύπωση από τον Ποιμένα Μυτιλήνης, Τυπογραφείο Δημοκράτη 1935
Ο Σολωμός και οι Φαναριώτες 1825-1891: Μελέτη, Βαλέτας Γιώργος Μ., 1936.
Κριτικά στον Σολωμό: απόσπασμα από τον Φιλολογικό Νέο Κόσμο. Αθήνα 5 Ιουλ. 1935, σχ. 8ο.
Φιλολογικά στον Βιζυηνό: βιβλιογραφικά, βιογραφικά, κριτικά, γραμματολογικά, αισθητικά, ανέκδοτα. Αθήνα, εκδ. Αλευρόπουλος 1936, 8ο, σελ. 94
Φιλολογικά στον Καρκαβίτσα. Μέρος πρώτο: βιβλιογραφικά - βιογραφικά - κριτικά - ανέκδοτα ποιήματα. Πάτρα, Αχαϊκά 1937. 8ο, σελ. 32.
Τα Νέα Λεσβιακά Γράμματα, Θ΄ Τα "Τραγούδια Ξενιτευμένου" του Εφταλιώτη, κριτικό μελέτημα. Μυτιλήνη, εκδ. Πρωϊνής, 1937. Σχ. 8ο, σελ. 10.
Αιολική βιβλιογραφία 1566-1939: Βιβλία - έντυπα τυπωμένα στη Λέσβο και στην Αιολική περιοχή της γραμμένα από Λεσβίους - Αδραμυτινούς, Βαλέτας, Γιώργος Μ., [1939].
Παπαδιαμάντης: η ζωή - το έργο - η εποχή του, Φιλολογική μελέτη βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών, Athen Verlag der "Byzantinisch-Neugriechischen Jahrbücher", 1940.
Χρονικό του Γαλαξειδίου. Δημοτικό ιστόρημα του 1703 γραμμένο από τον ιερομόναχο Ευθύμιο Πενταγιώτη. Λογοτεχνική αποκατάσταση Γ. Βαλέτα, Αθήνα, εκδ. Ίκαρος 1945, 8ο, σελ. 245
Το προδομένο Εικοσιένα, Αθήνα, εκδ. Κορυδαλλού 1946, 8ο
Χρονικό της σκλαβωμένης Αθήνας στα χρόνια της τυραννίας του Χατζη-Αλή (1774-1796). Βασισμένο στα χειρόγραφα του αγωνιστή Παναγή Σκουζέ των ετών 1841, επιμελημένα και αποκατεστημένα από τον Γ. Βαλέτα. Εκδ. Κολολού 1948, 8ο, σελ. 166
Λόγοι Πατριωτικοί απλοσύνθετοι, για τη σκλαβιά της γυναίκας και για τον χαλασμό του γένους, και στηλιτευτικοί της προίκας και του εμπορικού γάμου, κηρυγμένοι στα 1767 από τον Πατριάρχη Μανουήλ Χαντζερή. Αθήνα, εκδ. Πηγή 1948. Σχ. 8ο, σελ. λβ'+87
Τρίτομη Ανθολογία της δημοτικής πεζογραφίας (1948-50)
Άπαντα του Ιακώβου Πολυλά (1950)
Άπαντα του Γερασίμου Μαρκορά (1951)
Άπαντα του Ιωάννου Γρυπάρη (1952)
"Φατσέας" Χωριάτικες Γραφές: δημοτικά δοκίμια του 1850 για τη λευτεριά και την παιδεία, αποκατεστημένα από τον Γ. Βαλέτα. Αθήνα, Πηγή 1952, 8ο, ιγ'+144 σελ.
Άπαντα του Γεωργίου Τερτσέτη. Αθήνα, εκδ. Πηγή, 1953-54, 8ο, τόμ. Α΄-Γ΄, σελ. 300 & 402 & 410
Άπαντα του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, 6 τόμοι (1954-56).
Άπαντα του Δημητρίου Αινιάνος, απομνημονεύματα Καραϊσκάκη και άλλων αγωνιστών, ΟΕΕ Άτλας, Αθήνα 1962
Άπαντα του Αδαμαντίου Κοραή, 4 τόμοι, Α1, Α2 (έργα) και Β1, Β2 (αλληλογραφία), εκδόσεις Δωρικός 1964-1965, σελ. 64+1394+904+864
Άπαντα του Νικολάου Κονεμένου (1965)
Επίτομη Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Εκδότης Πέτρος Κ. Ράνος (1966)
Άπαντα του Παύλου Νιρβάνα, Εκδ. Χ. Γιοβάνης (1967)
Άπαντα του Αθανασίου Χριστοπούλου (1969)
Σχόλια