Μανόλης Τριανταφυλλίδης
Μανόλης Τριανταφυλλίδης (Αθήνα, 15 Νοεμβρίου 1883 – Αθήνα, 20 Απριλίου 1959)
Γλωσσολόγος, παιδαγωγός, πρωτεργάτης του γλωσσικού δημοτικισμού
Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης υπήρξε μία από τις σημαντικότερες μορφές του γλωσσικού ζητήματος στην Ελλάδα και θεμελιωτής της σύγχρονης ελληνικής γλωσσολογίας. Η ζωή και το έργο του είναι στενά συνδεδεμένα με την καθιέρωση και επιστημονική τεκμηρίωση της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση και τη δημόσια ζωή.
Πρώιμα χρόνια και σπουδές
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1883, αλλά καταγόταν από το Βυζίκι Αρκαδίας. Αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1905. Από νεαρή ηλικία έδειξε ενδιαφέρον για τη γλωσσολογία και την παιδαγωγική. Το 1907 έφυγε για μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία, στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας, όπου σπούδασε κοντά σε μεγάλους γλωσσολόγους της εποχής όπως ο Karl Brugmann και ο August Leskien. Εκεί εμβάθυνε στη γλωσσολογία και ερχόταν σε επαφή με τις νεότερες θεωρίες της ιστορικοσυγκριτικής μεθόδου.
Το 1910 ανακηρύχθηκε διδάκτορας της γλωσσολογίας και παρέμεινε για λίγο στη Γερμανία, όπου διδάχθηκε σύγχρονες τάσεις στην παιδαγωγική και τη σχολική μεταρρύθμιση.
Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος και η εμπλοκή του με το δημοτικισμό
Το 1911, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, συνιδρύει τον Εκπαιδευτικό Όμιλο, μαζί με τον Δελμούζο, τον Γληνό, τον Ιωάννη Κακριδή και άλλες μορφές της εκπαιδευτικής και γλωσσικής ανανέωσης. Ο Όμιλος αυτός αποτέλεσε το σημαντικότερο όργανο προώθησης του δημοτικισμού στην εκπαίδευση, προωθώντας μια ριζοσπαστική για την εποχή μεταρρυθμιστική ατζέντα που στηριζόταν στη χρήση της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση, στην ψυχολογικοπαιδαγωγική προσέγγιση και στην ενεργή συμμετοχή του μαθητή.
Η επιρροή του Τριανταφυλλίδη στο περιεχόμενο των διδακτικών προγραμμάτων και στη διαμόρφωση της παιδαγωγικής θεωρίας υπήρξε καθοριστική. Υπήρξε στενός συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου, ιδιαίτερα κατά τις κυβερνήσεις του 1917–1920 και 1928–1932, όταν ο δημοτικισμός εφάρμοσε σε ευρεία κλίμακα τις θέσεις του στην εκπαίδευση.
Πανεπιστημιακή σταδιοδρομία και επιστημονικό έργο
Ο Τριανταφυλλίδης εξελέγη το 1931 τακτικός καθηγητής της Γλωσσολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Εκεί ανέπτυξε ένα ευρύ ερευνητικό και διδακτικό έργο, δημιουργώντας μια σχολή γλωσσολογίας με διεθνή αναγνώριση. Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συμβολή του στη μελέτη της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας, της διαχρονικής της εξέλιξης, των διαλέκτων και της σύνδεσης της αρχαίας με τη νέα ελληνική.
Το 1938 ίδρυσε το Κέντρο Νεοελληνικών Μελετών, το οποίο μετά τον θάνατό του πήρε το όνομά του και συνέχισε το έργο του. Σκοπός του Κέντρου ήταν η ερευνητική τεκμηρίωση της γλώσσας και η παιδαγωγική υποστήριξη της εκπαίδευσης μέσω της γλωσσολογικής επιστήμης.
Η «Νεοελληνική Γραμματική» (1939)
Το 1939, επί Μεταξά, του ανατέθηκε από το Υπουργείο Παιδείας η εκπόνηση Γραμματικής της Δημοτικής Γλώσσας για τη μέση εκπαίδευση. Το αποτέλεσμα ήταν η περίφημη «Νεοελληνική Γραμματική» του Μ. Τριανταφυλλίδη, η οποία εκδόθηκε το 1941, και παραμένει μέχρι σήμερα το βασικό υπόδειγμα για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία.
Η γραμματική αυτή δεν ήταν μόνο εκπαιδευτικό εγχειρίδιο· ήταν και επιστημονικό έργο. Ο Τριανταφυλλίδης υιοθέτησε μια περιγραφική προσέγγιση, χωρίς καθαρευουσιάνικες προσμείξεις, αποδίδοντας τη δομή της ζωντανής γλώσσας με σαφήνεια και μεθοδικότητα. Το έργο αυτό, προϊόν πολυετούς μελέτης και φιλολογικής αυστηρότητας, καθιέρωσε τη γλωσσολογική προσέγγιση στη διδασκαλία της γλώσσας.
Λοιπό συγγραφικό έργο
Εκτός από τη «Νεοελληνική Γραμματική», σημαντικά έργα του αποτελούν:
Το γλωσσικό μας ζήτημα (1938), όπου αναλύει ιστορικά και θεωρητικά τη σύγκρουση καθαρεύουσας και δημοτικής.
Νεοελληνική μορφολογία και Νεοελληνική σύνταξη (εκδόσεις μετά θάνατον, βάσει χειρογράφων του).
Άρθρα, μελέτες και επιφυλλίδες για τη γλώσσα, τη γλωσσική πολιτική, την εκπαίδευση και την παιδαγωγική.
Εισαγωγές και επιμέλειες σε σχολικά βιβλία της δημοτικής, συμβάλλοντας στη σύνδεση επιστημονικής γλωσσολογίας και σχολικής πράξης.
Ιδεολογία και κληρονομιά
Ο Τριανταφυλλίδης υπήρξε δημοτικιστής όχι μόνο ως γλωσσολόγος αλλά και ως πολίτης. Πίστευε ότι η γλώσσα του λαού πρέπει να είναι και η γλώσσα του κράτους, της παιδείας και της πνευματικής δημιουργίας. Αντιμετώπισε πολεμικές από τους καθαρευουσιάνους και συντηρητικούς κύκλους, αλλά η μετριοπάθεια, η επιστημονική του εγκυρότητα και η ακεραιότητά του κέρδισαν τον σεβασμό ευρύτερων στρωμάτων.
Μετά τον θάνατό του, το 1959, το έργο του συνέχισε να επηρεάζει καθοριστικά τη γλωσσική πολιτική του ελληνικού κράτους. Το Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη, επιτελεί μέχρι σήμερα σπουδαίο επιστημονικό και εκδοτικό έργο.
Συνοπτικά
Γέννηση: Αθήνα, 15 Νοεμβρίου 1883
Θάνατος: Αθήνα, 20 Απριλίου 1959
Σπουδές: Αθήνα, Μόναχο, Λειψία
Καθηγητής: Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1931–1950)
Έργο ζωής: Νεοελληνική Γραμματική (1941)
Ίδρυσε: Εκπαιδευτικός Όμιλος (1911), Κέντρο Νεοελληνικών Μελετών (1938)
Σχόλια