Φρούριο του Επταπυργίου (Γεντί Kουλέ), Θεσσαλονίκη), Ελλάδα
Το Επταπύργιο, στο ψηλότερο σημείο της ακρόπολης της Θεσσαλονίκηςλειτουργούσε ως το τελευταίο καταφύγιο για τους υπερασπιστές της πό-λης σε περιόδους πολιορκίας της και αποτελείται από δέκα πύργους (Π1-Π10), τετράπλευρους και τρίπλευρους, καθώς και τα μεσοπύργια τείχηπου τους συνδέουν.Από τη δεκαετία του 1890, οπότε σώζεται η πρώτη γραπτή μαρτυρία ότιτο φρούριο λειτουργεί σαν φυλακή για να καλύψει τις ανάγκες της Οθω-μανικής Αυτοκρατορίας, έως και τον 20ο αι. κατά τη διάρκεια του οποίουλειτουργούσε ως σωφρονιστικό ίδρυμα, η ιστορία του Επταπυργίου ταυ-τίζεται με την ιστορία των φυλακών.Το 1989, το Φρούριο μαζί με τα οικόπεδα που το περιβάλλουν μεταβιβά-ζεται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης στη δικαιοδοσία του Υπουργείου Πο-λιτισμού. Από το 1990 έως το 1995, η Εφορεία Βυζαντινών ΑρχαιοτήτωνΘεσσαλονίκης αναλαμβάνει την αρχαιολογική έρευνα, την αρχιτεκτονικήμελέτη και την τεκμηρίωσή του (αποτυπώσεις, καταγραφές παθολογίας,μετρήσεις και χημικές αναλύσεις υλικών, δενδροχρονολογήσεις). Στη συ-νέχεια ξεκινά η υλοποίηση των σοβαρότερων επεμβάσεων στο μνημείο(1996-1999 Β΄ Κ.Π.Σ. και 2000-2006 Γ΄ Κ.Π.Σ.) οι οποίες περιελάμβαναναπομάκρυνση νεώτερων οικοδομικών φάσεων, στερεώσεις, τοπικέςανακτίσειςτοιχοποιιών και αρμολογήματα, επισκευές ή ανακατασκευέςστεγών και δαπέδων, εγκαταστάσεις Η/Μ, εργασίες στον περιβάλλονταχώρο.Το χρονικό διάστημα 2010-2015 στο πλαίσιο του ενταγμένου στο ΕΣΠΑέργου «Τα τείχη της Θεσσαλονίκης: Συντήρηση, Προστασία και Βελτίω-ση της ανώτερης επιφάνειάς τους», υλοποιήθηκεαπό την ΕΦ.Α.ΠΟ.Θ.ηαποκατάσταση του βόρειου κεντρικού πύργου του φρουρίου. Με στό-χο την ανάδειξη και την βελτίωση της προσβασιμότητάς του, διενεργή-θηκαν εκτεταμένης κλίμακας αναστηλωτικές εργασίες όπως ανακτήσειςκατεστραμμένων τμημάτων τοιχοποιιών, αρμολογήματα εσωτερικώνκαι εξωτερικών όψεων, αποκαταστάσεις ρωγμών, διανοίξεις φραγμένωνανοιγμάτων, ανακατασκευή ξύλινου δαπέδου ανάμεσα στις δύο στάθ-μες του πύργου και κατασκευή στέγης, αποκατάσταση των εσωτερικώνκλιμακοστασίων, τοποθετήσεις υαλοστασίων ασφαλείας και τέλος κατα-σκευή μεταλλικής πεζογέφυραςπου αποκατέστησε την επικοινωνία τηςβ΄ στάθμης του πύργου με το δυτικό μεσοπύργιο. Τέλος, την τελευταίαχρονική περίοδο (2015-2018) πραγματοποιήθηκαν στους επιμέρους χώ-ρους του Φρουρίου διάφορες μικρότερης κλίμακας εργασίες συντήρησηςκαι διαμόρφωσης
Το Φρούριο του Επταπυργίου, γνωστό και με την οθωμανική ονομασία Γεντί Κουλέ (Yedi Kule), βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο των τειχών της Θεσσαλονίκης, εντός της Ακρόπολης. 
Αποτελείται από δύο ενότητες: το βυζαντινό φρούριο, το οποίο συνθέτουν δέκα πύργοι, καθώς και τα νεότερα κτίσματα των φυλακών, που έχουν κτιστεί εντός κι εκτός του φρουρίου. 
Οι πύργοι της βόρειας πλευράς αποτελούν τμήματα του παλαιοχριστιανικού τείχους της Ακρόπολης, ενώ αυτοί της νότιας προστέθηκαν πιθανότατα κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους, σχηματίζοντας τον κλειστό πυρήνα του φρουρίου.
Ιστορία
Κατασκευή στη βυζαντινή περίοδο
Το Επταπύργιο βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία της ακρόπολης της πόλης. Αν και ο αστικός πυρήνας της πόλης χρονολογείται ουσιαστικά από την ίδρυσή της από τον Κάσσανδρο το 316 π.Χ., τα τείχη που καθόρισαν τη μεσαιωνική και πρώιμη σύγχρονη πόλη, και που είναι ακόμα ορατά σήμερα, χρονολογούνται στην ύστερη Αρχαιότητα, όταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α' (r 379–395) οχύρωσε εκ νέου την πόλη. Οι πέντε βόρειοι πύργοι του Επταπυργίου, μαζί με το παραπέτασμα που τους συνδέει, σχηματίζοντας τη βόρεια γωνία της ακρόπολης, χρονολογούνται πιθανότατα σε αυτήν την περίοδο. Μια άλλη θεωρία, που χρονολογεί την κατασκευή τους στον 9ο αιώνα, έχει επίσης προβληθεί.
Οι νότιοι πέντε πύργοι και το τείχος χτίστηκαν πιθανότατα τον 12ο αιώνα, δημιουργώντας έτσι μια οχυρή επικράτεια στο εσωτερικό της ακρόπολης της πόλης. Το φρούριο αυτό στη συνέχεια συντηρήθηκε και ανοικοδομήθηκε την περίοδο των Παλαιολόγων. Η φύση της ανοικοδόμησης και της χρονολόγησης του νότιου τμήματος του οχυρού αμφισβητείται. Στις παλαιότερες φιλολογικές πηγές δεν γίνεται αναφορά σε αυτό το οχυρό, και οι μεταγενέστερες είναι συχνά διφορούμενες: ένα καστέλλιον (καστέλλιον, «φρούριο») αναφέρεται το 1208–1209 και ένα «καστέλι με τους Τζάκωνες του κάστρου» το 1235. Ο «Κούλας της Θεσσαλονίκης» (κουλάς από τα τουρκικά: kule, «οχυρό») υπάρχει στα χρονικά του 14ου και 15ου αιώνα αλλά θα μπορούσε να αναφέρεται σε ολόκληρη την ακρόπολη και όχι μόνο στο Επταπύργιο.
Από τη βυζαντινή ακρόπολη στο οθωμανικό φρούριο
Η κύρια αξιόπιστη μαρτυρία σχετικά με το φρούριο είναι η επιγραφή που τοποθετήθηκε στην πύλη του, η οποία υποδηλώνει ότι ξαναχτίστηκε από τον Τσαβούσ Μπέη, τον πρώτο Οθωμανό κυβερνήτη της πόλης, το 1431, αμέσως μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς:
Η ακρόπολη αυτή κατακτήθηκε και κατελήφθη με τη βία, από τα χέρια των απίστων και των Φράγκων, με τη βοήθεια του Θεού, από τον σουλτάνο Μουράτ, γιο του σουλτάνου Μεχμέτ, στον οποίο ο Θεός δεν παύει να δίνει το λάβαρο της νίκης. Και περίπου ένα μήνα αργότερα, ο πύργος αυτός ξαναχτίστηκε και ιδρύθηκε από τον Τσαβούσ Μπέη, βασιλιά των εμίρηδων και του Μεγάλου, τον μήνα Ραμαζάνι, το έτος 834 (1431 μ.Χ.).
Αντί για μια νέα κατασκευή, η οποία έχει διαψευστεί από την αρχαιολογία, το έργο του Τσαβούσ Μπέη μπορεί να περιορίστηκε στην αποκατάσταση των προμαχώνων πάνω από τη μνημειακή είσοδο του φρουρίου. Σε έναν λογαριασμό του 1591, το φρούριο, που αναφέρεται ως Iç Kale ("Εσωτερικό Κάστρο"), χρησιμεύει ως κατοικία του στρατιωτικού κυβερνήτη της πόλης και διαθέτει φρουρά 300 ατόμων. Μια άλλη επιγραφή, που χάθηκε σήμερα αλλά είναι γνωστή από τα γραπτά του Οθωμανού περιηγητή του 17ου αιώνα Evliya Çelebi, μαρτυρεί μια άλλη αποκατάσταση το 1646.
Ένας κατάλογος των όπλων και των πυρομαχικών που περιέχονταν στα διάφορα οχυρά της πόλης το 1733 παρέχει τα τουρκικά ονόματα για τους δέκα πύργους: Fener Kulesi (Πύργος Λάμπας), Makaslı Kule (Bent Tower), Su Kulesi (Water Tower), Cephane Kulesi ( Πύργος πυρομαχικών), Hapishane Kulesi (Πύργος Φυλακής), Kız Kulesi (Πύργος των Τσιγγάνων), Zahire Ambar Kulesi (Πύργος Σιτοβολών), Hisar Peçe (Barbican), Kanlı Burgaz (Ματωμένος Πύργος) και Çingene Tabyalar (Οχυρώσεις των Τσιγγάνων). Τα τελευταία τρία θεωρήθηκαν ως μεμονωμένα οχυρά, σε αντίθεση με τα άλλα, που χαρακτηρίζονται ως απλοί πύργοι.
Κύριες πύλες του Yedi Kule με Οθωμανούς στρατιώτες μπροστά, Εικονογράφηση 1929
Στα τέλη του 19ου αιώνα, το φρούριο έπεσε εκτός χρήσης ως στρατιωτική εγκατάσταση και μετατράπηκε σε φυλακή.
Επταπύργιο: Πύλη εισόδου.
Ως Φυλακή
Γύρω στο 1890 το μνημείο χρησιμοποιήθηκε ως ανδρικές, γυναικείες και στρατιωτικές φυλακές.
Κατά τη δεκαετία του 1890, το φρούριο μετατράπηκε σε φυλακή. Η ακριβής ημερομηνία δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα, αλλά η φυλακή αναφέρεται σε ένα χάρτη του 1899 της πόλης, παρέχοντας έτσι ένα terminus ante quem για την αλλαγή.
Γι' αυτή τη μετατροπή συνεπάγεται η απομάκρυνση όλων των προηγούμενων κτιρίων στο εσωτερικό του κάστρου, από τα οποία κανένα ίχνος δεν επιζεί σήμερα. Οι αλλαγές στις οχυρώσεις δεν ήταν σημαντικές, αν και ο πρωταρχικός τους ρόλος αντιστράφηκε: από την προστασία των κατοίκων από την εξωτερική απειλή, τώρα εξυπηρετούσαν την απομόνωση των κρατουμένων από τον έξω κόσμο.
Φρούριο του Επταπυργίου 1918
Η εσωτερική αυλή ήταν χωρισμένη με φράχτες σε πέντε ξεχωριστές μονάδες. Στα εξωτερικά κτίρια, στη νότια πλευρά του κάστρου, στεγαζόταν η διοίκηση, η φυλακή των γυναικών, και προς τα δυτικά, τα κελιά απομόνωσης.
Φρούριο Επταπυργίου
Οι φυλακές του Επταπυργίου είχαν αποκτήσει κακή φήμη κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά, της Κατοχής, και σε όλη την μεταπολεμική περίοδο, ιδίως στον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο και την χούντα των συνταγματαρχών.
Πανοραμική φωτογραφία των φυλακών του Επταπυργίου
Το 1984 ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Γεώργιος - Αλέξανδρος Μαγκάκης ανακοίνωσε σχέδια μεταφοράς των φυλακών της Θεσσαλονίκης σε νέο χώρο, χαρακτηρίζοντας «απελπιστική» την κατάστασή του Επταπυργίου. Λίγα χρόνια αργότερα, στις αρχές του 1987, οι φυλακές Επταπυργίου βρέθηκαν στο επίκεντρο πανελλήνιου ενδιαφέροντος ύστερα από εισαγγελικές και δημοσιογραφικές έρευνες οι οποίες κατήγγειλαν άγρια βασανιστήρια κρατουμένων από σωφρονιστικούς υπαλλήλους, εκτεταμένη διακίνηση ναρκωτικών και βιασμούς.
Άνοιξη στο Επταπύργιο
Ως επικεφαλής του «κυκλώματος» κατηγορήθηκε ο αρχιφύλακας των φυλακών Σπύρος Νίτσος, ο οποίος αρνήθηκε σθεναρά όλες τις κατηγορίες, ενώ και το Υπουργείο Δικαιοσύνης τον κάλυψε απόλυτα.
Αναστήλωση
Ο εσωτερικός χώρος αναδιαμορφώθηκε και προστέθηκαν εγκαταστάσεις και εξωτερικά του κτηρίου. Το 1989 οι φυλακές μεταφέρθηκαν στα Διαβατά, και το Επταπύργιο αποδόθηκε στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Πολιτισμού. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια για να αναστηλωθεί και στο χώρο πραγματοποιούνται καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.
Πηγές
Κονιόρδος, Βασίλης, Φρούριο Επταπυργίου: έρευνα στοιχείων και συμπληρωματικές παρατηρήσεις ως συμβολή σε μια νέα προσέγγιση κατά την αποκατάσταση του μνημείου, Μνημείο και Περιβάλλον, τ. 3 (1995), σ. 53-66
https://el.wikipedia.org
Κορδομενίδης, Γιώργος, Η βαρβαρότητα της επιλεκτικής μνήμης, Εντευκτήριο, τχ. 35 (1996), σ. 133-134
Νίγδελης, Κωνσταντίνος Μ. Επταπύργιο - Γεντί-Κουλέ. Συκιές (Θεσσαλονίκης): Δήμος Συκεών, 2002.
Σελίδες για τη φυλακή, Εντευκτήριο, τχ. 1 (Οκτ. 1988), σ. 3-39
Τσανανά, Αικατερίνη. Επταπύργιο: η ακρόπολη της Θεσσαλονίκης. Αθήνα: Καπόν, 2001
(Greek) (English) Kourkoutidou-Nikolaidou, E.; Tourta, A.. Wandering in Byzantine Thessaloniki. pp. 24–26.
Kourkoutidou-Nikolaidou, E.; Tourta, A.. Wandering in Byzantine Thessaloniki. pp. 24–26.
(English) Tsanana, E. (2001). The Eptapyrgion, the citadel of Thessaloniki. Athens: 9th Ephorate of Byzantine Antiquities (Thessaloniki), Ministry of Culture.
Άνοιξη στο Επταπύργιο
(Greek) Ćurčić, Sl.; Hatzitryphonos, Ev. (1993). Κοσμική Μεσαιωνική Αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια 1300-1500 και η Διατήρησή της ("Secular Medieval Architecture in the Balkans 1200-1500 and its Conservation"). Thessaloniki: University Studio Press. pp. 192–195.
(in Greek and English) Kourkoutidou-Nikolaidou, E.; Tourta, A. Wandering in Byzantine Thessaloniki. pp. 24–26.
Tsanana, E. (2001). The Eptapyrgion, the citadel of Thessaloniki. Athens: 9th Ephorate of Byzantine Antiquities (Thessaloniki), Ministry of Culture.
Ćurčić, Sl.; Hatzitryphonos, Ev. (1993). Κοσμική Μεσαιωνική Αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια 1300–1500 και η Διατήρησή της ("Secular Medieval Architecture in the Balkans 1200–1500 and its Conservation") (in Greek). Thessaloniki: University Studio Press. pp. 192–195.
Σχόλια