Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού, Σπάρτη, Ελλάδα

The Museum of the Olive and Greek Olive Oil in Sparta, Laconia, Greece

Imageable / Προορισμοί και Ταξίδια - Τελευταίες Αναρτήσεις

Σπάρτη (Sparta)

Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού, Σπάρτη, Ελλάδα

Το Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού το οποίο βρίσκεται στη Σπάρτη, ανήκει στο Δίκτυο Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Στεγάζεται στο χώρο της παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρείας, η χρήση του οποίου παραχωρήθηκε στο Ίδρυμα από τον Δήμο Σπάρτης. Το έργο εντάχθηκε στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Πελοποννήσου και χρηματοδοτήθηκε από το Β' και το Γ' Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης.

Το Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη έχει ως κύριο σκοπό να αναδείξει τον πολιτισμό και την τεχνολογία της ελιάς και της ελαιοπαραγωγής, που συνδέεται άρρηκτα με την ελληνική, και γενικότερα τη μεσογειακή ταυτότητα. Είναι μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα και βρίσκεται στην καρδιά της Λακωνίας, μιας από τις κύριες ελαιοπαραγωγούς περιοχές της χώρας μας.

Στον άνω όροφο παρουσιάζονται οι πρώτες μαρτυρίες για την ελιά στον ελλαδικό χώρο, η συμβολή της στην οικονομία, από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τον 20ό αιώνα, ο ρόλος της στη διατροφή, τη φροντίδα του σώματος (καλλωπισμός, φαρμακευτικές χρήσεις), τον φωτισμό, ενώ ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη συμβολική διάσταση που προσλαμβάνει στη θρησκεία, τη μυθολογία, τα ήθη και τα έθιμα. Η ενότητα κλείνει με μια σύντομη παρουσίαση της θέσης της ελιάς στην τέχνη. Το ταξίδι αρχίζει με τα παλαιότερα ευρήματα που αποδεικνύουν την παρουσία ελαιόδενδρου στην Ελλάδα: σπάνια απολιθωμένα φύλλα ελιάς, ηλικίας περίπου 50.000-60.000 ετών, που βρέθηκαν στην καλντέρα της Σαντορίνης. Οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες απαντούν ήδη από τον 14ο αιώνα, σε πινακίδες Γραμμικής Β γραφής.

Η ιδιότητα του λαδιού να καλύπτει ποικίλες και διαφορετικού χαρακτήρα ανάγκες, το κατέστησε ως ένα από τα πλέον σημαντικά αγροτικά προϊόντα, με καθοριστικό ρόλο στην οικονομία κάθε ιστορικής περιόδου. Η θέση της ελιάς και του λαδιού στη διατροφή παρουσιάζεται σε ξεχωριστή ενότητα. Μία σειρά άλλων ξεχασμένων πια χρήσεων του λαδιού αποκαλύπτεται επίσης μέσα από πινακίδες και εκθέματα (φωτισμός, φροντίδα του σώματος, καλλωπισμός). Η σημασία της ελιάς και του λαδιού στη ζωή των Ελλήνων αποκαλύπτεται ανάγλυφα μέσα από τους πολλούς συμβολισμούς, τους τρόπους λατρείας και τα λαϊκά δρώμενα, ήδη από την προϊστορική περίοδο ως τις μέρες μας. Τα ελάχιστα δείγματα αρχαίας και σύγχρονης τέχνης που περιέχονται στο Μουσείο καταδεικνύουν ότι η ελιά υπήρξε μια συνεχής πηγή έμπνευσης για τους έλληνες καλλιτέχνες.

Ο κάτω όροφος του Μουσείου είναι αφιερωμένος στην εξέλιξη της τεχνολογίας παραγωγής του ελαιολάδου από την αρχαιότητα έως την πρωτοβιομηχανική περίοδο. Μέσα στο μουσείο εκτίθεται η τεχνολογία των μεταβυζαντινών μηχανισμών. Ένα ζωοκίνητο ελαιοτριβείο από τη Λευκάδα τεκμηριώνει την επιβίωση της ζωοκίνησης κατά τον 20ό αι. 

Ένα ξύλινο διπλό πιεστήριο με βαρούλκο έχει μεταφερθεί από το γειτονικό Ξηροκάμπι. Έμφαση έχει δοθεί στην αναπαράσταση των μηχανοκίνητων ελαιοτριβείων (υδροκίνητο, ατμοκίνητο, πετρελαιοκίνητο και ηλεκτροκίνητο) σε μεγάλες κινούμενες μακέτες. 

Και επειδή η περιποίηση του σώματος συνεχίζει να σχετίζεται με το λάδι, μία ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στη σαπωνοποιία, οικιακή και βιομηχανική. Από το μεγάλο χαρανί που ακόμη χρησιμοποιούν οι παλιές νοικοκυρές των ελαιοπαραγωγών περιοχών για να κάνουν σαπούνι περνάμε στα σαπουνοκάζανα των βιομηχανιών.

Επίσης, το 2007, ολοκληρώθηκε η Ημιυπαίθρια Έκθεση του Μουσείου, με τους μηχανισμούς ενός προϊστορικού, ενός ελληνιστικού κι ενός βυζαντινού ελαιοτριβείου, οι οποίοι μπαίνουν σε λειτουργία στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου.

Ιστορικό

Το ΜΕΕΛ άνοιξε για το κοινό στα τέλη του 2002. Το έργο είχε ενταχθεί στα ΠΕΠ Πελοποννήσου και χρηματοδοτήθηκε από το Β' & Γ' ΚΠΣ.

Το Μουσείο στεγάζεται στο κτήριο της παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρίας της Σπάρτης, χαρακτηριστικό ελληνικό βιομηχανικό κτίσμα του μεσοπολέμου, το οποίο ανήκει στον Δήμο Σπάρτης κι έχει παραχωρηθεί στο ΠΙΟΠ. Η εξαιρετικά κακή κατάσταση διατήρησής του επέβαλε μια ριζική ανακαίνιση: διατηρήθηκε μόνο η κύρια βόρεια όψη, η οποία ενσωματώθηκε σε μια σύγχρονη κατασκευή, που παραπέμπει σε βιομηχανικά κτήρια και δημιουργεί οπτικές φυγές προς τον περιβάλλοντα χώρο, τον γειτονικό ελαιώνα και τον Ταΰγετο. Το ευρηματικό αρχιτεκτονικό κέλυφος προσαρμόστηκε στις μουσειολογικές επιταγές ενός πρωτοποριακού μουσείου.

Φιλοδοξία του ΜΕΕΛ είναι να αποτελέσει ένα ζωντανό οργανισμό που συμβάλλει στην αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής. Χάρτες, ενημερωτικά έντυπα αλλά και το εκθετήριο με προϊόντα ντόπιων ελαιοπαραγωγών, κατευθύνουν τον επισκέπτη σε αρχαιολογικούς χώρους παραγωγής λαδιού ή άλλα παραδοσιακά επισκέψιμα ελαιοτριβεία στην ευρύτερη περιοχή και την υπόλοιπη Ελλάδα.

Ολοκληρώθηκε στο ίδιο πλαίσιο η κατασκευή της Αίθουσας Πολλαπλών Χρήσεων του ΜΕΕΛ, για την οργάνωση συνεδρίων, περιοδικών εκθέσεων, εκδηλώσεων κλπ, δραστηριότητες που ενδυναμώνουν την πολιτιστική ζωή της τοπικής κοινωνίας και της περιφέρειας στην οποία ανήκει.

Εκθεσιακές ενότητες

Στον άνω όροφο του Μουσείου παρουσιάζεται η μακραίωνη ιστορία των δυο αγαθών (της ελιάς και του λαδιού) και, παράλληλα, αναδεικνύεται η πολύπλευρη σημασία τους για τον ελλαδικό χώρο, σε πεδία όπως η οικονομία, η διατροφή, η υγιεινή, οι λατρευτικές συνήθειες, τα λαϊκά έθιμα.

Στην υπαίθρια έκθεση γίνεται αναφορά στην ελαιοκαλλιέργεια και ελαιοσυλλογή, ενώ παρουσιάζονται επίσης τρία ελαιοτριβεία, ένα των προϊστορικών, ένα των αρχαίων και ένα των βυζαντινών χρόνων, τα οποία τίθενται σε λειτουργία στο πλαίσιο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και προγραμμάτων.

Στον κάτω όροφο συνεχίζεται η παρουσίαση της εξέλιξης της τεχνολογίας των ελαιοτριβείων στην Ελλάδα από τους Μεταβυζαντινούς χρόνους έως το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Εκτίθενται μηχανισμοί που σώζονται ή/και έχουν αποκατασταθεί, καθώς και μεγάλες κινούμενες μακέτες, που βοηθούν τους επισκέπτες να αντιληφθούν τις παραδοσιακές τεχνικές παραγωγής του λαδιού. Η έκθεση πλαισιώνεται από ψηφιακές παραγωγές, ενώ στο χώρο του μουσείου λειτουργούν επίσης κυλικείο, εκθετήριο, πωλητήριο και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. Το Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού είναι το πρώτο στο είδος του που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα. Αξιοποιώντας το παράδειγμα άλλων μεσογειακών κρατών, τα οποία έχουν ήδη αναδείξει τη δική τους παραγωγή μέσα από ποικίλες πρωτοβουλίες, μουσειακές και άλλες, το μουσείο επιδιώκει, μεταξύ άλλων, να προβάλλει τις προσπάθειες που γίνονται στην Ελλάδα για να διασωθεί η παραδοσιακή τεχνολογία και να αναδειχθεί ο διαχρονικός πολιτισμικός ρόλος της ελιάς και του λαδιού.