Μακεδονική επανάσταση του 1867
Με τη λήξη και της τελευταίας μάχης το 1854 οι Τούρκοι έγιναν πιο σκληροί απέναντι στους υποδούλους. Η εκδικητική τους μανία αυξήθηκε. Βασανισμοί, φυλακίσεις, τρομοκρατία, αγγαρείες, φορολογική αφαίμαξη ήταν μερικά από τα μέτρα καταπίεσης. Ετσι οι συνθήκες διαβίωσης των Ελλήνων χειροτέρεψαν ακόμα περισσότερο. Αυτό τους έκανε να ζουν πάντα με τον πόθο της ελευθερίας και να περιμένουν την ευκαιρία να ξεσηκωθούν και πάλι. Μετά το 1854 έγιναν κάποιες διπλωματικές προσπάθειες για επίτευξη του σκοπού. Για παράδειγμα το 1861 καταβλήθηκε προσπάθεια να αγοραστούν οι επαρχίες Θεσσαλίας και Ηπείρου από την Τουρκία έναντι τιμήματος, η οποία όμως ναυάγησε.Οι Θεσσαλοηπειρώτες παρακινήθηκαν και από μια άλλη ελληνική επαναστατική προσπάθεια. Το καλοκαίρι του 1866 η Κρήτη κήρυξε τον ένοπλο αγώνα για την ένωση με την Ελλάδα. Κορυφαίο γεγονός της κρητικής επανάστασης υπήρξε το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου στις 9 Νοεμβρίου 1866.Τα επαναστατικά γεγονότα αυτής της περιόδου δεν είχαν την ένταση και την έκταση των αντίστοιχων του 1854. Ούτε είχαν την αίγλη της κρητικής επανάστασης, η οποία είχε την υποστήριξη της Ελλάδας αλλά και οικονομική βοήθεια διαφόρων παραγόντων.Η κύρια επαναστατική δραστηριότητα ξεκίνησε στα τέλη Αυγούστου 1866. Ωστόσο άρχισαν από νωρίτερα σποραδικές μικρής κλίμακας. Για παράδειγμα, στις αρχές Απριλίου 1866 στην περιοχή Δομοκού ξεσηκώθηκαν 500 επαναστάτες και κατέλαβαν δύο χωριά. Όμως διαλύθηκαν όταν κατέφθασε ο Αλήμπεης από τη Γούρα, όπου είχε την έδρα του.
Στις αρχές Οκτωβρίου 1866 στο χωριό Χιλιαδού Δομοκού εμφανίζεται ο περιβόητος οπλαρχηγός Κυριάκος με 300 περίπου ένοπλους με σκοπό την εξουδετέρωση της πλησιέστερης τουρκικής φρουράς. Αυτό τόνωσε το αγωνιστικό φρόνημα των υποδούλων, αν και αρκετές οικογένειες κατέφυγαν στο ελληνικό έδαφος για λόγους ασφαλείας. Οι Τούρκοι από την άλλη μεριά αύξησαν τα μέτρα οχυρώσεως και εφοδιασμού. Το σημαντικότερο είναι ότι στα μέσα Νοεμβρίου πέτυχαν να απομακρύνουν τους Τούρκους από το χωριό αυτό.Από τα σημαντικότερα γεγονότα υπήρξε ο αγώνας για τον έλεγχο της γέφυρας «κοράκου». Η συγκεκριμένη μονότοξη γέφυρα στον Αχελώο, έργο του Αγίου Βησσαρίωνα του 1514, συνέδεε το νομό Καρδίτσας με το νομό Άρτας. Είχε πολύ μεγάλη στρατηγική σημασία γιατί ήταν το μοναδικό πέρασμα από την Ήπειρο στη Θεσσαλία. Ο Τούρκος Γενικός Διοικητής Ηπείρου γνωρίζοντας αυτή τη σημασία κατέβαλε προσπάθειες για την εκδίωξη των επαναστατών ώστε τα τουρκικά στρατεύματα να κινούνται απερίσπαστα μεταξύ Ηπείρου και Θεσσαλίας. Μάλιστα στις 26 Δεκεμβρίου 1866 δόθηκε εντολή κατ’ ευθείαν από την Κωνσταντινούπολη για την πάση θυσία κατάληψη της γέφυρας. Στις αλλεπάλληλες επιθέσεις των Τούρκων κατά τις 27 Δεκεμβρίου, οι υπερασπιστές της γέφυρας απάντησαν με επιτυχία και την κράτησαν στην κατοχή τους. Η επιτυχία αυτή αναπτέρωσε το φρόνημα των επαναστατών.
Οι Τούρκοι δεν παραιτήθηκαν του στόχου να καταλάβουν τη γέφυρα. Γι’ αυτό τμήματα από διάφορα σημεία της Θεσσαλίας κατευθύνθηκαν προς την περιοχή. Ταυτόχρονα ενέτειναν την προσπάθεια εκφοβισμού και καταπίεσης των κατοίκων ακόμα και σε γιορτινές μέρες. Κάτι τέτοιο συνέβη ανήμερα τα Χριστούγεννα στην Παναγιά Δομοκού. Συμμορία Τουρκαλβανών εισήλθε στην εκκλησία, διέκοψε τη λειτουργία και βασάνισε και λήστεψε τους χριστιανούς.Οι Ηπειρώτες και οι Θεσσαλοί επαναστάτες για να έχουν καλύτερη ενημέρωση και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα αποφάσισαν να συνεργαστούν. Για το σκοπό αυτό αντιπρόσωποί τους συναντήθηκαν στα τέλη Νοεμβρίου 1866 στο Πετρίλο Αγράφων. Αποφάσισαν τη σύσταση Κοινής Προσωρινής Διοίκησης. Στη σφραγίδα υπήρχαν οι λέξεις «ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΊΑΣ». Τον τίτλο αυτό και τις λέξεις «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ» έφεραν και οι σημαίες των σωμάτων. Στην Προσωρινή Διοίκηση συμμετείχαν οι οπλαρχηγοί Αθανάσιος Αλεξανδρής, Μιχαήλ Ζαχαράκης, Γιαννάκης Κονόμος, Χρήστος Καραούλης κ.ά. Την 1η Δεκεμβρίου 1866 εξέδωσαν προκήρυξη, στην οποία μεταξύ άλλων ανέφεραν: «Εγειρόμεθα… ζητούμεν την ελευθερίαν μας… και την ένωσίν μας μετά της μητρός Ελλάδος…». Επίσης έστειλαν επιστολές προς συμπατριώτες και ξένους προξένους ζητώντας συμπαράσταση.
Η Επανάσταση των Μακεδόνων το 1867, είχε ως σκοπό την αντίσταση στην αυθαιρεσία των τοπικών Οθωμανών δυναστών, την διεκδίκηση των δικαιωμάτων του Μακεδονικού Ελληνισμού στην περιοχή, καθώς επίσης και την έμμεση παροχή βοήθειας προς την ήδη επαναστατημένη Κρήτη.
Η επανάσταση έλαβε χώρα κυρίως στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και κορυφώθηκε με την απελευθέρωση του Μοριχόβου και την ανακήρυξή του σε «Ελεύθερη Ελλάδα».
Υπόβαθρο
Το 1866 ξέσπασε η μεγάλη Κρητική Επανάσταση. Ταυτόχρονα εμφανίστηκαν επαναστατικές εστίες και σε άλλα υπόδουλα μέρη του Ελληνισμού, όπως η Θεσσαλία, η Ήπειρος και η Μακεδονία. Στα τέλη Απριλίου του 1866 ο Λεωνίδας Βούλγαρης αποβιβάστηκε στην Ορμύλια Χαλκιδικής, επικεφαλής ένοπλου σώματος κι εκεί ενώθηκε με ντόπιους μαχητές υπό τον καπετάν Γιώργη το Μαδεμοχωριανό. Η δράση των εξεγερμένων τερματίστηκε τον Ιούνιο του ίδιου έτους εξαιτίας ισχυρών Οθωμανικών δυνάμεων στην περιοχή που έσπευσαν έγκαιρα, μετά από ειδοποίηση της ίδιας της Ελληνικής κυβέρνησης (Μπενιζέλου Ρούφου) που φοβήθηκε την εμπλοκή της σε διπλωματικό επεισόδιο. Στη Δυτική Μακεδονία και ειδικότερα στο Μοναστήρι που αποτελούσε το κέντρο του Ελληνισμού στην περιοχή, λειτουργούσε το πατριωτικό σωματείο «Καζίνο» από το 1852. Επαναστατικές ζυμώσεις ξεκίνησαν από το 1866 με αφορμή την Κρητική επανάσταση και αρκετές ένοπλες ομάδες, υπό Μακεδόνες αρχηγούς εισήλθαν στη Μακεδονία την περίοδο εκείνη.
Στο Μοναστήρι, το 1867 ιδρύθηκε η «νέα Φιλική Εταιρεία» από Μακεδόνες, όπως ο εκπαιδευτικός Αναστάσιος Πηχεών από την Αχρίδα, ο γυμνασιάρχης Νικόλαος Φιλιππίδης από το Μοναστήρι, ο γιατρός Ιωάννης Αργυρόπουλος από την Κλεισούρα Καστοριάς, και πλαισιώθηκε από πολλούς άλλους μεταξύ αυτών κι από τους Νυμφαιώτες Μιχαήλ και Αναστάσιο Τσίρλη, καθώς και τον Ιωάννη Μπουτάρη (προ-προπάππου του δημάρχου Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη[). Η οργάνωση είχε σκοπό την ανύψωση του ηθικού του Μακεδονικού Ελληνισμού και τη διενέργεια επαναστατικών επιχειρήσεων.
Χρονικό
Την περίοδο της Κρητικής Επανάστασης 1866-69, βρέθηκε η κατάλληλη ευκαιρία αντιπερισπασμού και εξεγέρθηκαν συντονισμένα, ένοπλες ομάδες Μακεδόνων κλεφτών που ασκούνταν στην αντάρτικη δράση από καιρό, στα Μακεδονικά βουνά. Σημαντικότεροι, οι Ναούμ Κύρου από το Ανταρτικό, ο Α. Κορδίστας από το Νυμφαίο, ο Νικόλαος Πίνης (Κόλε Πίνας) από το Φλάμπουρο, οι αδερφοί Νικόλαος και Στέφανος Νταλίπης από τη Σφήκα, ο Ναούμ Κωνσταντινίδης (Ορλίνης) από την Ιεροπηγή Καστοριάς και ο υπαρχηγός του Νάιδος, ο Αρκούδας, ο Γιαρέσης και άλλοι.
Μετά από αλλεπάλληλες μάχες με τα Οθωμανικά στρατεύματα της περιοχής, κατάφεραν να επικρατήσουν στην περιοχή του Μοριχόβου, την οποία και ανακήρυξαν σε «Ελεύθερη Ελλάδα». Η γενικευμένη εξέγερση κράτησε έως το φθινόπωρο του 1867, οπότε και οι επαναστάτες αποσύρθηκαν λόγω του χειμώνα, αλλά και των πιέσεων του Οθωμανικού στρατού. Για τα επόμενα δύο χρόνια, η κατάσταση ήταν έκρυθμη, καθώς οι ένοπλοι Μακεδόνες συμπλέκονταν συχνά με τις Οθωμανικές δυνάμεις. Οι ενέργειες αυτές όμως ήταν χωρίς συντονισμό και σύντομα η επανάσταση τερματίστηκε ολοσχερώς.
Συνέπειες
Η έκβαση της επανάστασης ήταν καταδικασμένη, αφού οι επαναστάτες ήταν απομονωμένοι στη Δυτική Μακεδονία, έχοντας γύρω τους ισχυρά Οθωμανικά στρατεύματα. Ήδη από το καλοκαίρι του 1867 είχαν κατασταλεί οι επαναστατικές εστίες σε Θεσσαλία[9] και Ήπειρο και δεν υπήρχε προοπτική βοήθειας από το Ελληνικό κράτος. Το Ελληνικό κράτος δεν παρείχε καμία υποστήριξη, και σύντομα η επανάσταση πατάχθηκε. Αυτό που πέτυχε όμως ήταν να ανυψωθεί το ηθικό του Μακεδονικού Ελληνισμού και να δημιουργηθεί ένα πλήθος ανταρτών, οι οποίοι αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν τον κλέφτικο βίο στα βουνά, προκειμένου να επιβιώσουν. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα σημαντικό ένοπλο δυναμικό με συνεχή δράση που έμελλε να αποτελέσει μια ισχυρή επαναστατική παρακαταθήκη για το μέλλον.
Σχόλια