Η Μάχη της Πύδνας (168 π.Χ)
Η Μάχη της Πύδνας ήταν η τελευταία αποφασιστική μάχη του Τρίτου Μακεδονικού πολέμου (171 - 168 π.Χ.) μεταξύ Ρωμαίων και Μακεδόνων και έγινε στις 22 Ιουνίου του 168 π.Χ. Η έκβαση της μάχης αυτής σήμανε και την οριστική υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους.
Η τοποθεσία της Πύδνας στην περιοχή της Πιερίας αποτέλεσε τελικά το σημείο συνάντησης των δύο αντιπάλων. Ο Περσέας παρέταξε μία δύναμη περίπου 40.000 στρατιωτών η οποία αποτελούνταν από το κεντρικό σώμα της μακεδονικής φάλαγγας (16.000) το οποίο πλαισιωνόταν στα δύο άκρα από ελαφρύ πεζικό (κυρίως Θράκες και Ιλλύριους) και το μακεδονικό ιππικό. Ο Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος παρέταξε μία δύναμη που προσέγγιζε τους 30.000 στρατιώτες, αποτελούμενη από δύο ρωμαϊκές λεγεώνες και περίπου 15.000 πεζούς και τοξότες.
Η μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ., αποτέλεσε την πιο καθοριστική μάχη του Γ' Μακεδονικού Πολέμου (171-168 π.Χ.), μιας πολεμικής αναμέτρησης που σφράγισε την κατάλυση του Μακεδονικού βασιλείου και άνοιξε διάπλατα το δρόμο για την κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Ρωμαίους.
Ο Γ' Μακεδονικός πόλεμος ήταν αποτέλεσμα της άμεσης αντίδρασης της Ρώμης στην προσπάθεια του βασιλιά Περσέα της Μακεδονίας να ανοικοδομήσει τη μακεδονική ηγεμονία στον ελλαδικό χώρο, η οποία είχε χαθεί λόγω της συντριβής που είχε υποστεί ο Μακεδόνας βασιλιάς Φίλιππος Δ' από το ρωμαϊκό στρατό στο Β' Μακεδονικό Πόλεμο (200-197 π. Χ.). Μετά την ήττα του Φιλίππου, οι Ρωμαίοι υποχρέωσαν τη Μακεδονία σε σοβαρές εδαφικές απώλειες υποχρεώνοντας την παράλληλα σε σύναψη στρατιωτικής συμμαχίας μαζί τους.
Η άνοδος του βασιλιά Περσέα στο θρόνο της Μακεδονίας το 179 π. Χ. άλλαξε την πορεία των εξελίξεων. Ο Περσέας προχώρησε σε αναδιόργανωση της οικονομίας και του στρατού του βασιλείου, με αποτέλεσμα η Μακεδονία να αρχίσει ξανά να εκφράζει ηγεμονικές τάσεις στον ελλαδικό χώρο. Οι συμμαχίες του Περσέα με φυλές της Ιλλυρίας και της Θράκης προκάλεσαν γρήγορα την ανησυχία της Ρωμαϊκής Συγκλήτου.
Η Ρώμη μετά τους δύο νικηφόρους Μακεδονικούς πολέμους και την επιτυχή αντιμετώπιση των εκστρατειών του βασιλείου των Σελευκιδών είχε μετατραπεί σε μία μεσογειακή υπερδύναμη παρούσα στη δυτική, κεντρική και ανατολική Μεσόγειο. Η ανάδυση ξανά της Μακεδονίας ως περιφερειακή δύναμη θα μπορούσε να θέσει σοβαρά εμπόδια στη ρωμαϊκή διείσδυση στην Ανατολική Μεσόγειο. Αφορμή τελικά για το ξέσπασμα του πολέμου αποτέλεσε η διεκδίκηση από τη Μακεδονία κάποιων θρακικών πόλεων, οι οποίες είχαν παραχωρηθεί από τους Ρωμαίους στο βασίλειο της Περγάμου, το οποίο αποτελούσε το σημαντικότερο σύμμαχο των Ρωμαίων στην Ελληνιστική Ανατολή.
Η πρώτη σύγκρουση των δύο αντιπάλων στο Καλλίνικο της Θεσσαλίας (171 π. Χ.) έληξε με νίκη των μακεδονικών δυνάμεων αλλά χωρίς αυτό να γείρει την πλάστιγγα υπέρ της μακεδονικής πλευράς. Στα επόμενα δύο έτη, οι μακεδονικές και ρωμαϊκές στρατιωτικές δυνάμεις επιδόθηκαν σε έναν πόλεμο φθοράς κερδίζοντας εκατέρωθεν μικρές νίκες αναζητώντας την τοποθεσία για την καθοριστική σύγκρουση που θα κρίνει τον πόλεμο.
Η τοποθεσία της Πύδνας στην περιοχή της Πιερίας αποτέλεσε τελικά το σημείο συνάντησης των δύο αντιπάλων. Ο Περσέας παρέταξε μία δύναμη περίπου 40.000 στρατιωτών η οποία αποτελούνταν από το κεντρικό σώμα της μακεδονικής φάλαγγας (16.000) το οποίο πλαισιωνόταν στα δύο άκρα από ελαφρύ πεζικό (κυρίως Θράκες και Ιλλύριους) και το μακεδονικό ιππικό. Ο Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος παρέταξε μία δύναμη που προσέγγιζε τους 30.000 στρατιώτες, αποτελούμενη από δύο ρωμαϊκές λεγεώνες και περίπου 15.000 πεζούς και τοξότες, στρατεύματα Ιταλών και Ελλήνων συμμάχων.
Η σύγκρουση ξεκίνησε με την επίθεση της μακεδονικής φάλαγγας ενάντια στις λεγεώνες του ρωμαϊκού κέντρου η οποία εξανάγκασε το βασικό όγκο των ρωμαϊκών δυνάμεων σε μικρή υποχώρηση. Η μετακίνηση του ρωμαϊκού κέντρου όμως σε ημι-ορεινή περιοχή έφερε τη μακεδονική φάλαγγα σε εδάφη τα οποία δεν ευνοούσαν την προέλασή της.
Έτσι οι Ρωμαίοι πραγματοποίησαν αντεπίθεση, πραγματοποιώντας κατά μόνας πλευρικές επιθέσεις εναντίον του μακεδονικού κέντρου, γεγονός που αποδιοργάνωσε τις τάξεις της φάλαγγας. Ταυτόχρονα, το ελαφρύ ρωμαϊκό πεζικό συνοδευόμενο από 22 ελέφαντες κατάφερε και έτρεψε σε φυγή το μακεδονικό αριστερό άκρο επιτυγχάνοντας μία δεύτερη πλευρική προσβολή του μακεδονικού κέντρου.
Το ισχυρό δεξί άκρο της μακεδονικής παράταξης που αποτελούταν από ιππικές δυνάμεις δεν κατάφερε ποτέ να συμμετάσχει στη μάχη (υπάρχουν διάφορες ιστορικές αιτιάσεις για αυτό το περιστατικό), αχρηστεύοντας ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα των Μακεδόνων, που ήταν η υπεροχή στην ποσότητα και την ποιότητα του ιππικού. Η επίθεση από όλες τις πλευρές ενάντια στη μακεδονική φάλαγγα διέρρηξε πλήρως τις γραμμές της, τρέποντας σε φυγή το μακεδονικό στράτευμα.
Οι απώλειες των Μακεδόνων ξεπέρασαν τους 15.000 στρατιώτες ενώ πάνω από 10.000 Μακεδόνες πιάστηκαν αιχμάλωτοι κατά την υποχώρηση. Οι ρωμαϊκές απώλειες προσέγγισαν τους 2.000 άνδρες, οι οποίες προκλήθηκαν κυρίως κατά την αρχική προέλαση της φάλαγγας.
Ο Περσέας παραδίδεται στον Παύλο. Πίνακας του Jean-François Pierre Peyron από το 1802. Μουσείο Καλών Τεχνών, Βουδαπέστη.
Τη συντριβή του μακεδονικού στρατού, ακολούθησε η προέλαση του ρωμαϊκού στρατού στις μακεδονικές επαρχίες και η παράδοση του Περσέα στο Ρωμαίο στρατηγό. Η μάχη της Πύδνας οδήγησε σε κατάλυση το βασίλειο της Μακεδονίας το οποίο διαχωρίστηκε σε 4 επαρχίες οι οποίες ήταν άμεσα συνδεδεμένες στη ρωμαϊκή επικυριαρχία. Εκατοντάδες χιλιάδες Μακεδόνες οδηγήθηκαν στη δουλεία ενώ οι κυριότεροι πλουτοπαραγωγικοί πόροι του βασιλείου πέρασαν άμεσα σε ρωμαϊκό έλεγχο.
Η κατάκτηση της Μακεδονίας από τη Ρώμη, της ισχυρότερης δύναμης στον ελλαδικό χώρο σήμανε το πρώτο καθοριστικό βήμα για τη ρωμαϊκή εδαφική διείσδυση στον ελλαδικό χώρο και έπειτα σε όλη την Ελληνιστική Ανατολή.
Μνημείο που αναπαριστά τη νίκη του Ρωμαίου στρατηγού Αιμίλιου Παύλου εναντίον του βασιλιά Περσέα στην Πύδνα (photo credits: DEA / A. DAGLI ORTI via Getty Images)
Πρώτα δείγματα νίκης των Μακεδόνων
Τον Ιούνιο του 168 π.Χ. στην Αρχαία Πύδνα επιτέθηκαν πρώτοι οι Μακεδόνες. Οι Ρωμαίοι αναγκάστηκαν αρχικά σε υποχώρηση. Αργότερα όμως προχώρησαν σε αιφνιδιαστική αντεπίθεση, έχοντας στη μάχη και ελέφαντες.
Τελική έκβαση και ήττα
Ο ενθουσιασμός του μακεδονικού στρατού από την ευνοϊκή εξέλιξη της πρώτης αυτής συγκρούσης παρέσυρε τον Περσέα και διέταξε γενική επίθεση του στρατού του. Οι Ρωμαίοι υποχώρησαν προς τα υψώματα, όπου διασπάστηκε η συνοχή της μακεδονικής φάλαγγας. Αυτό το γεγονός οδήγησε και στη μεγάλη ήττα. Οι απώλειες για τους Μακεδόνες ήταν τεράστιες. Μια επέμβαση του ιππικού που ενδεχομένως μετρίαζε την υπεροχή των Ρωμαίων δεν έγινε ποτέ, αφού οι Μακεδόνες άρχοντες είχαν έλθει σε ρήξη με τον βασιλιά τους και δεν πολέμησαν εκείνη την ημέρα.
Απώλειες
Σε λίγο κατά μήκος όλου του μετώπου η μάχη εξελίχθηκε για τους Μακεδόνες σε αληθινή σφαγή. Οι νεκροί τους υπολογίζονται σε 20.000 έναντι 100 περίπου Ρωμαίων, ενώ 11.000 πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Οι αριθμοί εντούτοις δίνονται μεταγενέστερα από φιλορωμαϊκές πηγές και θεωρούνται μάλλον υπερβολικοί, καθώς οι στρατηγοί της Δημοκρατικής περιόδου έτειναν να διογκώνουν τις νίκες τους με σκοπό το πολιτικό όφελος.
Επακόλουθα
Οι Ρωμαίοι εκμηδένισαν πολιτικά και στρατιωτικά τη Μακεδονία, την ισχυρότερη ελληνική δύναμη ενάντια στον ρωμαϊκό επεκτατισμό. Η μάχη της Πύδνας ήταν η τελευταία νικηφόρα μάχη των Ρωμαίων στη Μακεδονία, η οποία και υποτάχτηκε στο σύνολό της. Ο Περσέας διέφυγε στη Σαμοθράκη, αιχμαλωτίστηκε όμως αργότερα με δόλιο τρόπο από τους νικητές Ρωμαίους και διαπομπεύτηκε σε θρίαμβο στη Ρώμη.
Πηγές
I. Eckstein, Arthur, (2008), "Rome Enters the Greek East-From Anarchy to Hierarchy in the Hellenistic Mediterranean, 230-170 B.C.", Blackwell Publishing
Αγγελίδης Αλέκος, Ιστορία της Μακεδονίας
J.F.C. Fuller, A Military History of the Western World: From The Earliest Times To The Battle of Lepanto. Da Capo Press, Inc. A Subsidiary of Plenum Publishing Corporation. 233 Sprint Street, New York, N.Y. 10013. ISBN 0-306-80304-6 (v. 1). pp. 151 to 169.
Πύδνα Αρχειοθετήθηκε 2012-12-23 στο Wayback Machine.
Scullard, H.H., A history of the Roman world from 753 to 146 BC Methuen. (Λονδίνο, 1935)
II. Ed. A.E. Astin, F.W. Walbank, M.W. Frederiksen, R.M, Ogilvie, (1989), "The Cambridge Ancient History, 2nd edition, Volume VIII-Rome and the Mediterranean to 133 B.C.", Cambridge University Press.
III. Εd. J. Roisman and Ian Worthington. (2010). "A Companion to Ancient Macedonia", Blackwell Companions on Ancient World, Blackwell Publishing
Σχόλια