Η Πορεία της Ἑλληνικὴς Παραδοσιακής μουσικής

Μουσική / Παραδοσιακή Μουσική - Τελευταίες αναρτήσεις

Η Πορεία της Ἑλληνικὴς Παραδοσιακής μουσικής

Ἡ παραδοσιακὴ μουσικὴ εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα κομμάτια τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς μας παράδοσης καὶ ἀπαρτίζεται ἀπὸ τὰ ἑξῆς κομμάτια: τὰ δημοτικὰ τραγούδια, τὴν κρητικὴ λαϊκὴ μουσική, τὸ μικρασιάτικο, τὸ ρεμπέτικο καὶ τὸ λαϊκὸ τραγούδι.

Τὸ Δημοτικὸ Τραγούδι ἀποτελεῖ τὴν ἔκφραση τοῦ συναισθηματικοῦ κόσμου τοῦ λαοῦ. Ἡ μουσικὴ καὶ ὁ λόγος εἶναι τὰ δυὸ κύρια συστατικά του στοιχεῖα καὶ συχνὰ συνοδεύονται ἀπὸ χορό. Τὸ δημοτικὸ τραγούδι πέρασε ἀπὸ διάφορες φάσεις ἐξέλιξης τῆς μορφῆς καὶ τοῦ περιεχομένου του καὶ οἱ ρίζες του εἶναι πολὺ βαθιές.

Κατὰ πᾶσα πιθανότητα πρέπει νὰ γεννήθηκε σὲ παλαιότατες καταστάσεις τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας. Στοὺς πρωτόγονους λαοὺς ὑπῆρχαν τραγούδια μὲ στοιχειώδη λόγο καὶ μουσική, μὲ τελετουργικὸ καὶ μαγικὸ σκοπό, ποὺ συνόδευαν μαγικὲς πράξεις καὶ ἄλλες ὁμαδικὲς ἐκδηλώσεις.

Τὸ δημοτικὸ τραγούδι ἀπέκτησε συναισθηματικὸ χαρακτήρα μὲ τὴν ἐξέλιξη τοῦ πολιτισμοῦ, χωρὶς ὅμως νὰ πάψει νὰ ἀποτελεῖ ὁμαδικὴ ἐκδήλωση καὶ νὰ εἶναι κτῆμα ὁλόκληρου τοῦ λαοῦ, ποὺ τὸ θεωρεῖ δημιούργημά του. Ἕνας προικισμένος κάθε φορὰ λαϊκὸς ἄνθρωπος συνθέτει κάποιο τραγούδι τὸ ὁποῖο, περνώντας ἀπὸ στόμα σὲ στόμα μέσα στὸ λαό, δέχεται διάφορες μετατροπές. Ἡ ὁριστικὴ αὐτὴ μορφὴ πλάθεται σιγὰ σιγά.

Στοὺς αἰῶνες ποὺ ἀκολούθησαν, ἐπικράτησαν νέες ἱστορικὲς καὶ κοινωνικὲς συνθῆκες, ποὺ ἀποτυπώθηκαν κι αὐτὲς σὲ ἄλλα δημοτικὰ τραγούδια, ἀκριτικά, ἱστορικά, μοιρολόγια, κλέφτικα κ.ἄ.

Σήμερα τὸ δημοτικὸ τραγούδι βρίσκεται σὲ φανερὴ κάμψη καὶ ἔχει γίνει ἕνα εἶδος τῆς παράδοσης. Τὴ θέση του ἔχει πάρει τὸ λαϊκὸ ἀστικὸ τραγούδι, τοῦ ὁποίου ἡ διαδικασία γένεσης εἶναι ἐντελῶς διαφορετικὴ ἀπὸ τὸ δημοτικὸ τραγούδι, ἀλλὰ ἔχει μεγάλη ἀπήχηση στὶς λαϊκὲς μάζες.

Ἡ Κρητικὴ Λαϊκὴ Μουσικὴ εἶναι ἕνα μεγάλο κεφάλαιο τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς. Πλούσια σὲ παράδοση καὶ αἰσθητικὰ καταξιωμένη, ἡ κρητικὴ μουσικὴ εἶναι ἕνα μοναδικὸ μέσο γιὰ τὴν ἔκφραση τῶν συναισθημάτων αὐτοῦ τοῦ δημιουργικοῦ καὶ ἀνήσυχου λαοῦ.

Ὑπάρχουν δυὸ μεγάλες κατηγορίες μουσικῶν εἰδῶν:

α) ἡ μουσικὴ τῶν χορῶν, ποὺ ἔχει χωρισθεῖ σὲ ἕνα εἶδος μουσικῆς ποὺ ὀνομάζεται «συρτὸς χορός», τὸ ὁποῖο συνήθως τραγουδιέται καὶ σπανιότερα χορεύεται, καὶ

β) ἡ μουσικὴ τῶν τραγουδιῶν, ποὺ μὲ διάφορους σκοποὺς δημιουργοῦν τραγούδια, ὅπως οἱ μπαλάντες, τὰ ἐρωτικά, τὰ ἱστορικὰ καὶ τὰ σατυρικά.

Τὸ Μικρασιάτικο Τραγούδι διαμορφώθηκε στὰ Δυτικὰ καὶ Βορειοδυτικὰ παράλια, στὸν Πόντο, τὴν Καππαδοκία καὶ τέλος τὴ Γαλατία, τὴ Λυκαονία καὶ τὴ Λυκία. Στὰ Δυτικὰ καὶ Βορειοδυτικὰ παράλια τὸ μικρασιάτικο τραγούδι ἔχει τὶς ἀπαρχές του στὸ ξεκίνημα τοῦ Β´ αἰ., ὅταν οἱ Ἕλληνες ἀπὸ τὴν Ἰωνία, τὴν Αἰολία καὶ τὴν Προποντίδα, ἔφεραν τὸ δικό τους μουσικὸ ὑλικὸ ἀπὸ τὸν τόπο καταγωγῆς τους καὶ τὸ συνταίριασαν μὲ διάφορα νέα ὑλικὰ ποὺ βρῆκαν στὴ νέα τους πατρίδα. Τὸ τραγούδι αὐτὸ διαφέρει στὸν στίχο καὶ τὴ μουσικὴ σὲ ἀρκετὰ σημεῖα ἀπὸ τὰ αὐστηρὰ παραδοσιακὰ πλαίσια τοῦ δημοτικοῦ τραγουδιοῦ, παρουσιάζοντας πολλὰ ἀπὸ τὰ χαρακτηριστικά, ποὺ θὰ ἐπενεργήσουν ἀργότερα στὴ διάπλαση τοῦ ὕφους τοῦ ρεμπέτικου τραγουδιοῦ. Τὸ τσιφτετέλι, ὁ χασάπικος καὶ ὁ ζεϊμπέκικος θὰ μποροῦσαν νὰ χαρακτηριστοῦν ὡς μικρασιάτικοι χοροί.

Τὰ Ποντιακὰ τραγούδια χωρίζονται σὲ δυὸ κατηγορίες ἀνάλογα μὲ τὰ κείμενα καὶ τὴ μουσικὴ ποὺ χρησιμοποιοῦν:

α) στὰ ἔντονα ἰδιωματικά, ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὸν Ἀνατολικὸ Πόντο καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τὴ Ῥιζούντα, Τραπεζοῦντα, Ἀργυρούπολη καὶ Νικόπολη, καὶ

β) στὰ πιὸ κοινά, δηλαδὴ πιὸ προσιτὰ στὸ μέσο Ἕλληνα, ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὸ Δυτικὸ Πόντο καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τὴν Κερασοῦντα, τὴν Οἰνόη καὶ τὴν Ἰνέπολη. Τὰ τραγούδια τοῦ Δυτικοῦ Πόντου εἶναι πιὸ ἤρεμα καὶ πιὸ ἐκλεπτυσμένα ἀπὸ τοῦ Ἀνατολικοῦ καὶ ἔχουν μεγαλύτερη σχέση μ᾿ ἐκεῖνα τῆς Δυτικῆς καὶ Βορειοδυτικῆς Μικρασίας, τῶν νησιῶν τοῦ Αἰγαίου καὶ τῆς Θρᾴκης.

Ἡ συμβολὴ τῆς Καππαδοκίας στὸ δημοτικό μας τραγούδι εἶναι πολὺ σημαντική. Κύριο χαρακτηριστικὸ τῶν τραγουδιῶν αὐτῶν εἶναι τὸ γλωσσικό τους ἰδίωμα, ἡ ἁπλότητα στὸ μέτρο, ἡ ἀργὴ χρονικὴ ἀγωγή τους καὶ ἡ μελῳδική τους λιτότητα.

Στὶς ἀρχὲς τοῦ 1922 στὴ Γαλατία, τὴ Λυκαονία, τὴ Λυκία καὶ τὶς ἄλλες περιοχὲς ποὺ δὲν ἀνήκουν γεωγραφικὰ στὰ δυτικὰ καὶ βορειοδυτικὰ παράλια της Μικρᾶς Ἀσίας, τὸν Πόντο καὶ τὴν Καππαδοκία, τὸ ἑλληνικὸ μικρασιάτικο τραγούδι βρίσκεται σὲ παρακμή, καθὼς οἱ Ἕλληνες ποὺ ἀποτελοῦν τὴ μειονότητα τραγουδοῦν σχεδον μόνο τούρκικα τραγούδια.

Τὸ Ῥεμπέτικο Τραγούδι εἶναι μία ἀπὸ τὶς κατηγορίες τῶν λαϊκῶν τραγουδιῶν μὲ περιεχόμενο κατ᾿ ἀρχὴν ἐρωτικὸ καὶ ἔπειτα κοινωνικό. Οἱ ἀπαρχές του φαίνονται νὰ ἐπισημαίνονται στὴν ἀρχὴ τοῦ αἰῶνα, κυρίως στὴ Σμύρνη καὶ στὴ Θεσσαλονίκη. Γιὰ τὶς ρίζες τοὺς ὑπάρχουν διάφορες ἀπόψεις, ὅπως ἀσάφεια ὑπάρχει καὶ γιὰ τὴ μουσική τους προέλευση, γιὰ τὴν κατάταξή τους καὶ γιὰ τὸν καθορισμὸ τὸν ὁρίων τους. Τὰ ρεμπέτικα τραγούδια ἐξαιρετικὰ διαδεδομένα τὰ τελευταῖα χρόνια, ἐπηρέασαν πολλοὺς συνθέτες, κυριάρχησαν ἀπόλυτα στὸ χῶρο τοῦ ἑλληνικοῦ λαϊκοῦ τραγουδιοῦ καὶ ἀναμείχθηκαν μὲ ἄλλες κατηγορίες μουσικῆς, ἀνατολίτικης κυρίως προέλευσης.

Τὸ Λαϊκὸ Τραγούδι, ἡ λαϊκὴ μουσικὴ ἐπιζεῖ στὴν προφορικὴ παράδοση καὶ ὁ ρόλος της καθορίζεται σὲ συνάρτηση μὲ τὴ σύνδεσή της μὲ ἄλλες δραστηριότητες, ἀγροτικῆς κυρίως προέλευσης μουσική, ἐνῷ ἡ μετάδοσή της γίνεται στὰ πλαίσια τῆς οἰκογένειας καὶ ἄλλων περιορισμένων κοινωνικῶν δικτύων.

Τὰ πιὸ σημαντικὰ χαρακτηριστικὰ ἑνὸς λαϊκοῦ τραγουδιοῦ εἶναι τὸ ὅτι ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ πόσο θὰ γίνει ἀποδεκτὸ ἀπὸ κάποια κοινότητα καὶ ἡ τάση του νὰ παραλλάσεται ἀπὸ τὸν ἕνα ἐκτελεστὴ στὸν ἄλλο. Ἕνα λαϊκὸ τραγούδι εἶναι κτῆμα τῆς κοινότητας καὶ δὲν ἐκτελεῖται ἀπὸ ὁμάδα, ἀλλὰ ἀπὸ ἄτομο. Στὴν ἀρχική του μορφὴ κάθε τραγούδι εἶναι ἔργο ἑνὸς μόνο συνθέτη καὶ στὴ συνέχεια ἀναπλάθεται συνεχῶς ἀπὸ τοὺς ἐκτελεστές, ποὺ τὸ μαθαίνουν καὶ τὸ τραγουδοῦν. Ὁ συνθέτης μπορεῖ νὰ δημιουργήσει νέα τραγούδια, συνενώνοντας μελῳδικὲς γραμμές, φράσεις ἢ μοτίβα δανεισμένα ἀπὸ ὑπάρχοντα τραγούδια, συνδυάζοντάς τα μὲ ἕνα ἐντελῶς νέο ὑλικό. Συχνὲς εἶναι οἱ ἀνταλλαγὲς σκοπῶν ἀνάμεσα σὲ γειτονικὲς χῶρες. Τὰ ἀφηγηματικὰ τραγούδια, ὅπως οἱ μπαλάντες ἔχουν τὴ μεγαλύτερη γεωγραφικὴ ἐξάπλωση.

Ἡ γνώση τῆς ἱστορίας καὶ τῆς ἐξέλιξης τῆς λαϊκῆς μουσικῆς βασίζεται κατὰ μεγάλο μέρος σὲ ὑποθέσεις. Σημειογραφικὲς ἀπεικονίσεις λαϊκῶν τραγουδιῶν καὶ περιγραφὲς τῆς λαϊκῆς μουσικῆς καλλιέργειας περιλαμβάνονται περιστασιακὰ σὲ ἱστορικὲς καταγραφές. Αὐτὲς οἱ καταγραφὲς ὡστόσο δὲν ἀποκαλύπτουν τὴν ἱστορία τῆς λαϊκῆς μουσικῆς, ἀλλὰ τὴν ἱστορία τῆς ἀντιμετώπισής της ἀπὸ τὰ ἐγγράμματα κοινωνικὰ στρώματα.

Πηγές:

Ἐγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή, Ἔκδ. Δομή, Ἀθήνα 1996.

Ἐγκυκλοπαίδεια Τὸ Βῆμα, Ἔκδ. Πάπυρος Λαροὺς Μπριτάννικα, Ἀθήνα 1991.

Λάκης Χαλκιᾶς - 2500 χρόνια Ἑλληνικὴ Μουσική, Copyright - Κέντρο Ἑλληνικῆς Μουσικῆς Χαλκιᾶς, Ἀθήνα 1999.