Βασίλειος Α’ ο Μακεδών (811 – 29 Αυγούστου 886)
Ο Βασίλειος Α’ ο Μακεδών (811 – 29 Αυγούστου 886) ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας και ιδρυτής της Μακεδονικής δυναστείας. Ταπεινής καταγωγής, κέρδισε την εύνοια του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ’, ο οποίος τον έστεψε συμβασιλέα το 866, προτού ο Βασίλειος τον ανατρέψει με πραξικόπημα το 867. Ο Βασίλειος βασίλεψε μέχρι το θάνατό του το 886.
Η διακυβέρνησή του σημαδεύτηκε από μια σειρά επιτυχίες στην Ανατολή κατά των Αράβων και των Παυλικιανών, και στη Δύση, όπου η Δαλματία και η νότια Ιταλία επανήλθαν υπό βυζαντινή κυριαρχία.
Ήταν άνθρωπος ταπεινής καταγωγής, γεννήθηκε στην Χαριούπολη Ραιδεστού της Θράκης από οικογένεια χωρικών, ανέβηκε στο θρόνο μετά από μια ανοδική πορεία στη διοικητική ιεραρχία της Πρωτεύουσας, έως ότου γίνει ευνοούμενος και φίλος του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, και χρισθεί τελικά συναυτοκράτορας.
Η ταπεινή του καταγωγή οδήγησε τους απογόνους του να δημιουργήσουν το θρύλο ότι κατάγονται από την αρμενική βασιλική οικογένεια των Αρσακιδών. Ωστόσο, την ελληνική του καταγωγή επιβεβαιώνει και το όνομα της μητέρας του (Παγκαλώ).
Ήταν μεγαλόσωμος, δυνατός και ρωμαλέος, εξαιρετικά φιλόδοξος, αλλά εντελώς αγράμματος. Συνωμότησε στη δολοφονία του θείου και σύμβουλου του Μιχαήλ Βάρδα, αλλά και του ίδιου του αυτοκράτορα, τον οποίο δυστύχησε η μητέρα του Θεοδώρα να δει να πεθαίνει με αυτόν τον τρόπο, έχοντας επαληθευθεί η πρόβλεψή της ότι ο Βασίλειος θα ήταν το τέλος της δυναστείας της οικογένειάς της. Υπό την απαίτηση δε του ίδιου του Μιχαήλ, παντρεύτηκε την ερωμένη του αυτοκράτορα Ευδοκία Ιγγερίνα, από την οποία απέκτησε τρεις γιους (είχε ήδη άλλον ένα, τον Κωνσταντίνο, από τον πρώτο του γάμο με την συντοπίτισσα του Μαρία).
Αγαπούσε υπερβολικά τον πρωτότοκο γιο του Κωνσταντίνο ο οποίος όμως πέθανε νωρίς, βυθίζοντας τον Αυτοκράτορα στη θλίψη. Χωρίς προφανή λόγο, δε συμπαθούσε διόλου τον δεύτερο γιο του και μετέπειτα αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ’ το Σοφό, τον οποίο μάλιστα είχε συστηματικά διώξει, μέχρι του σημείου της φυλακίσεώς του.
Ο Βασίλειος σκοτώθηκε σε ατύχημα με το άλογό του ενώ κυνηγούσε. Είναι πιθανό να δολοφονήθηκε και από τον Λέοντα σε συνωμοσία του με τον στενό σύμβουλο του Βασιλείου Στυλιανό Ζαούτζη, τον πατέρα της ερωμένης του Λέοντα, Ζωής.
Η εύνοια της τύχης
Ο Βασίλειος ο Α'. Από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη Χρόνια μετά θα άλλαζε ριζικά η μοίρα του. Ένα γεγονός ανάμεσα σε θρύλο και ιστορία σημάδεψε τη ζωή του. Τυχοδιώκτης, βρέθηκε ένα βράδυ έξω από την πόρτα της μονής του Αγίου Διομήδη κάπου στον Κεράτιο κόλπο στην Κωνσταντινούπολη.
Κατά τον θρύλο, εκείνο το βράδυ ο ηγούμενος της μονής είχε δει ένα περίεργο όνειρο - κάποια άγνωστη φωνή τον καλούσε να βγει και να ανοίξει την πόρτα στον αυτοκράτορα. Έξαλλος και ακόμη μισοκοιμισμένος, κοίταξε έξω από την πόρτα, αλλά μην βλέποντας κανέναν επέστρεψε στο κρεβάτι.
Μόλις αποκοιμήθηκε και πάλι, η ίδια φωνή τον κάλεσε και του είπε να βγει από το μοναστήρι και να χαιρετήσει τον αυτοκράτορα. Όντας πολύ συγκεχυμένος τώρα, ο ηγούμενος για άλλη μια φορά πήγε προς την πόρτα. Παρατήρησε μόνο ένα ξένο στα κουρέλια, και πήγε πίσω στο κρεβάτι.
Μόλις βυθίστηκε στον ύπνο, η άγνωστη φωνή τον διέταξε αυστηρά: "Να βγεις έξω και να φέρεις μέσα στο μοναστήρι αυτόν που κοιμάται στα σκαλοπάτια. Αυτός είναι ο αυτοκράτορας!" Ο φοβισμένος ηγούμενος της μονής του Αγίου Διομήδη βγήκε, ξύπνησε τον Βασίλειο, τον κάλεσε μέσα και τον έβαλε να δειπνήσει. Το πρωί, τον έστειλε να πάρει το μπάνιο του και του έδωσε νέα ρούχα.
Ο ηγούμενος είχε έναν αδελφό που ήταν γιατρός. Μόλις ο γιατρός είδε τον ψηλό και όμορφο νεαρό Βασίλειο, τον συνέστησε αμέσως σε έναν από τους ασθενείς του, τον Θεόφιλο συγγενή του Καίσαρα Βάρδα θείου του αυτοκράτορα Μιχαήλ του Γ' (842-867). Λόγω του μικρού ύψους του, ο Θεόφιλος λεγόταν Θεοφιλίτζης (μικρός Θεόφιλος). Επειδή γνώριζε την εύθραυστη φυσική του εμφάνιση, του άρεσε να περιβάλλεται από υπηρέτες εντυπωσιακού ύψους και τεράστιας δύναμης. Τους έντυνε με λαμπερά ρούχα και απολάμβανε το να επιδεικνύεται μαζί τους στους δρόμους της πόλης. Όταν είδε το Βασίλειο, τον πήρε αμέσως στην υπηρεσία του και αργότερα τον γνώρισε στις πιο εξέχουσες προσωπικότητες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Η πάλη του Βασιλείου με τον Βούλγαρο παλαιστή
Ο ιδρυτής της δυναστείας, Βασίλειος Α’ έφιππος, ενώ εκδικάζει διαφορές. Κάποτε διδόταν δεξίωση στην αυτοκρατορική αυλή. Κλήθηκαν πολλοί επισκέπτες, συμπεριλαμβανομένων των αντιπροσώπων της Βουλγαρίας οι οποίοι διερχόταν τότε από την πρωτεύουσα. Στο τέλος του γεύματος, όπως ήταν παράδοση, είχε προγραμματιστεί για την ψυχαγωγία του κοινού ένας διαγωνισμός παλαιστών. Επιδειξιομανείς Βούλγαροι υποστήριζαν ότι έχουν ένα αθλητή που θα νικήσει όλους τους Βυζαντινούς τους αντιπάλους. Πράγματι, ο δυνατός Βούλγαρος νίκησε όλους τους παλαιστές.
Οι Βυζαντινοί ήταν αποθαρρυμένοι γιατί μερικοί βάρβαροι νίκησαν όλους τους μαχητές τους αλλά ο Θεοφιλίτζης ο οποίος ήταν επίσης στο γεύμα, δήλωσε με βεβαιότητα ότι ο υπηρέτης του μπορεί να νικήσει το βούλγαρο. Η αρένα αμέσως ετοιμάστηκε εκ νέου, η αίθουσα συμπληρώθηκε με άμμο ώστε να γίνει κατάλληλη για τους μαχητές και ο νικηφόρος Βούλγαρος ξεκίνησε την πάλη με τον Βασίλειο.
Ο Βούλγαρος παλαιστής προσπαθούσε πολύ σκληρά να σηκώσει τον βυζαντινό ιπποκόμο στον αέρα. Ωστόσο, συνέβη το αντίθετο. Ο Βασίλειος, ο οποίος ήταν σωματικά δυνατότερος σήκωσε το βούλγαρο τον περιέστρεψε γύρω από τον εαυτό του, και με μια επιδέξια κίνηση που ήταν πολύ γνωστή στις πολεμικές τέχνες της εποχής, τον έριξε στο έδαφος. Οι Βυζαντινοί, των οποίων η τιμή σώθηκε από ένα γιγαντιαίο ιπποκόμο, συγκινημένοι χαιρέτησαν δυνατά το νικητή τους. Από την άλλη πλευρά, τραυματίας και αναίσθητος ο βούλγαρος παλαιστής μόλις που συνερχόταν. Με αυτό το επίτευγμα ο Βασίλειος τράβηξε το ενδιαφέρον των υψηλών κύκλων της αυτοκρατορικής αυλής.
Βασιλεία
Εξεδίωξε τον πατριάρχη Φώτιο, και εγκατέστησε τον Ιγνάτιο, αλλά με το θάνατο του τελευταίου, επανέφερε το Φώτιο στον πατριαρχικό θρόνο. Οι λόγοι της αρχικής απομάκρυνσης του Φώτιου σχετίζονται με τη στάση του απέναντι στον Πάπα και την ένταση που είχε προκληθεί ανάμεσα στις δυο εκκλησίες. Ο Βασίλειος αρχικά θέλησε να προσεταιριστεί τον Πάπα ως τμήμα της πολιτικής του στην Ιταλία, αλλά η πολιτική του αυτοκράτορα για τον εκχριστιανισμό των Σλάβων και την οργάνωση της νέας εκκλησίας οδήγησε σε νέα διαφωνία ανάμεσα στις δυο εκκλησίες.Ιδιαίτερη σημασία έχει η εξάρτηση των Βουλγάρων από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η ενίσχυση των σχέσεων (πνευματικών και εμπορικών) μεταξύ Βυζαντίου και Βουλγαρίας.
Η επιτυχημένη δράση των εξαιρετικών ναυάρχων του, Νικήτα Ωορύφα και Νάσαρ, ανακούφησε την Αδριατική πρώτα και γενικά τη Μεσόγειο καθώς και τα στενά από τις Αραβικές επιδρομές, ενώ επανέφερε τη βυζαντινή διοίκηση σε ένα τμήμα της νοτίου Ιταλίας. Παράλληλα ύστερα από μακροχρόνιες επιχειρήσεις στην Ανατολή εναντίον των παυλικιανών και των Αράβων πέτυχε την επέκταση των βυζαντινών συνόρων.
Νομοθετικό έργο
Στην περίοδο της Μακεδονικής δυναστείας έγινε επίσης μια νέα κωδικοποίηση του δικαίου. Ο Βασίλειος είχε διατάξει την «ανακάθαρσιν των παλιών νόμων», θέτοντας έτσι τη βάση για να συγκροτηθεί στα χρόνια του γιο του Λέοντα ΣΤ΄ η γνωστή συλλογή βασιλικά, ενώ ο ίδιος εξέδωσε τις σημαντικές συλλογές νόμων: Πρόχειρος Νόμος (870-879) και Επαναγωγή (879-886).
Απολογισμός
Υπήρξε ικανός αυτοκράτορας. Με τα μέτρα που έλαβε για τη δικαιοσύνη και τα δικαστήρια έθεσε τις βάσεις για την ισχυροποίηση του κράτους, ενώ φρόντισε για την προστασία των μικροκαλλιεργητών από την απληστία των «δυνατών» και από τη διαφθορά των δημόσιων υπαλλήλων.
Το νομοθετικό του έργο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Ανάμεσα στα έτη 879-886 εξέδωσε την «Επαναγωγή», μια αναθεωρημένη συλλογή νόμων.
Έκανε λαμπρές στρατιωτικές εκστρατείες, αποκαθιστώντας τη βυζαντινή κυριαρχία στη Δαλματία και την Αδριατική, και έθεσε τις βάσεις για την επάνοδο του Βυζαντίου στη Ν. Ιταλία. Στην Ανατολή πέτυχε σημαντικές νίκες κατά των Σαρακηνών, και εξουδετέρωσε τους παυλικιανούς αιρετικούς που με την υποστήριξη των Αράβων είχαν γίνει ιδιαίτερα ισχυροί, καταλαμβάνοντας τη βάση τους στην Τεφρική.
Τέλος ακολούθησε σημαντικότατο πρόγραμμα επισκευών, αποκαταστάσεων και ανεγέρσεων μνημείων, με αποκορύφωμα τη Νέα Εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη.
Οικογένεια
Νυμφεύτηκε πρώτα τη Μαρία και είχε τέκνα:
Βάρδας.
Αναστασία, παντρεύτηκε τον στρατηγό Χριστόφορο.
Κωνσταντίνος π.865-879, συναυτοκράτορας (868-879). Μνηστεύθηκε (κατά τον Γ. Οστρογκόρτσκυ) τη Ερμενγάρδη της Ιταλίας, κόρη του Λουδοβίκου Β΄ του Τυφλού, βασιλιά της Λομβαρδίας και των Φράγκων, αλλά η συμφωνία έσπασε το 871.
Έπειτα ο Βασίλειος Α΄ έκανε δεύτερο γάμο με την Ευδοκία Ιγγερίνα, ερωμένη του Μιχαήλ Γ΄, και είχε τέκνα:
(μάλλον τέκνο της από τον Μιχαήλ Γ΄) Λέων ΣΤ΄ 866-912, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων.
(μάλλον τέκνο της από τον Μιχαήλ Γ΄) Στέφανος 867-893, Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης.
Αλέξανδρος 870-913, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων.
Μαρία πορφυρογέννητη, ηγουμένη στη μονή της Αγ. Ευφημίας στο Πετρίον.
Άννα πορφυρογέννητη, μοναχή στη μονή της Αγ. Ευφημίας στο Πετρίον.
Ελένη πορφυρογέννητη, μοναχή στη μονή της Αγ. Ευφημία στο Πετρίον.
Πηγές
Κάρολος Ντηλ (Charles Diehl), τόμ.Α΄κεφ.Ε΄ μετάφραση Ελένη Ταμπάκη, εκδ. ΗΛΙΑΔΗ ISBN 960-87191-1-9
Βιβλιογραφία
Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. ΙΙ-The Apogee'
Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"
Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"
Bartikian, Hratch M., «Γιὰ τὴ Λύση τοῦ Αἰνίγματος περὶ τῆς “Σλαυικῆς” Καταγωγῆς τοῦ Βασιλείου Α΄ » , Βυζαντινὸς Δόμος, 3 (1989), σσ. 27-36
Αγαπητός Α., «Η Εικόνα του Αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄ στη Φιλομακεδονική Γραμματεία 867-959», Ελληνικά 40 (1989), σελ. 285-315.
Βλυσίδου Β., «Αντιδράσεις στη δυτική πολιτική του Βασιλείου Α΄», Σύμμεικτα 5 (1983), σελ. 127- 141.
Βλυσίδου Β., «Ο βυζαντινός αυτοκρατορικός θεσμός και η πρώτη εκθρόνιση του πατριάρχη Φωτίου», Σύμμεικτα 7 (1987), σελ. 33- 40.
Βλυσίδου Β., «Συμβολή στη μελέτη της εξωτερικής πολιτικής του Βασιλείου Α΄ στη δεκαετία 867- 877», Σύμμεικτα 4 (1981), σελ. 301- 315.
Σχόλια