Ελευθερία Παπαδαντωνάκη (Φλέρυ Νταντωνάκη)

Η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη (καλλιτεχνικό όνομα Φλέρυ Νταντωνάκη, Αθήνα ή Ρέθυμνο, 11 Μαΐου 1937 - Πειραιάς, 18 Ιουλίου 1998) υπήρξε μία από τις πιο αναγνωρίσιμες φιγούρες του ελληνικού τραγουδιού, με ιδιαίτερη συνεισφορά στην ελληνική μουσική σκηνή της δεκαετίας του 1960 και 1970. Η φωνή της συνδέθηκε αμέσως με τον Μάνο Χατζιδάκι, ενώ η ερμηνεία της στον δίσκο Ο Μεγάλος Ερωτικός έμεινε στην ιστορία ως μία από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές της ελληνικής μουσικής.

Τα πρώτα χρόνια

Η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη γεννήθηκε στις 11 Μαΐου 1937 στην Αθήνα, αν και άλλες πηγές αναφέρουν ότι η καταγωγή της είναι από την Κρήτη. Η γέννησή της μέσα σε ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον φαίνεται να την επηρέασε σε σημαντικό βαθμό, καθώς ο πατέρας της ήταν σκηνοθέτης, ηθοποιός και κινηματογραφικός παραγωγός. Από μικρή ηλικία εκδήλωσε ενδιαφέρον για τις τέχνες, με την υποκριτική να είναι το πρώτο της πεδίο ενασχόλησης. Η κλίση της αυτή πιθανότατα να συνδέεται με την επίδραση του πατέρα της, ο οποίος ήταν ενεργό μέλος του καλλιτεχνικού κόσμου.

Με την ενηλικίωσή της, η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη μετέβη στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου σπούδασε Ιστορία και Φιλολογία, γεγονός που μαρτυρά τη βαθιά της πνευματική καλλιέργεια. Ωστόσο, η υποκριτική δεν παρέμεινε το μόνο της ενδιαφέρον, καθώς γρήγορα μπήκε στον κόσμο του θεάματος και κατέστη γνωστή ως ηθοποιός, συμμετέχοντας σε παραστάσεις στο θέατρο της Νέας Υόρκης.

Η ενασχόληση με το τραγούδι

Η καριέρα της στο τραγούδι ξεκίνησε αβίαστα, μέσα από τυχαίες συγκυρίες και προσωπικές στιγμές, όταν άρχισε να τραγουδά δημοτικά τραγούδια για τους φίλους της. Σταδιακά, η καλλιτεχνική της πορεία εξελίχθηκε και άρχισε να εμφανίζεται σε μουσικές σκηνές, όπου παρουσιάζε ένα ευρύ ρεπερτόριο, το οποίο περιλάμβανε όχι μόνο ελληνικά λαϊκά τραγούδια, αλλά και μουσικές παραδόσεις από χώρες όπως η Ισπανία και η Βραζιλία.

Το 1965 κυκλοφόρησε ο πρώτος της δίσκος, με τίτλο Fleury: The Isles of Greece (μετάφραση: Φλέρυ, τα νησιά της Ελλάδας), που περιλάμβανε μία ποικιλία από λαϊκά τραγούδια του Απόστολου Καλδάρα, καθώς και βραζιλιάνικες μπόσα νόβα. Εντυπωσιακή ήταν η συμπερίληψη στο ρεπερτόριο του δίσκου τριών κομματιών του Μίκη Θεοδωράκη, γεγονός που συνέβαλε καθοριστικά στην αύξηση της δημοτικότητάς της και την καθιέρωσή της ως σημαντικής μορφής στον ελληνικό μουσικό χώρο.

Χούντα και γνωριμία με τον Χατζιδάκι

Τις πρώτες μέρες μετά το πραξικόπημα της χούντας, η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη υπήρξε η πρώτη καλλιτέχνιδα που τοποθετήθηκε δημοσίως ενάντια στο καθεστώς, μέσα από την αμερικανική τηλεόραση, κατηγορώντας μάλιστα την αμερικανική κυβέρνηση για τον ρόλο της στην υποστήριξη της δικτατορίας. Η στάση αυτή ήταν γενναία και συνέβαλε σημαντικά στην αντίσταση κατά του καθεστώτος, καθιστώντας την μία από τις πιο ενεργές φωνές του αντιδικτατορικού κινήματος. Σύντομα, τάχθηκε υπέρ του αντιδικτατορικού κινήματος και εξέφρασε τη στήριξή της σε συγκεντρώσεις του Ανδρέα Παπανδρέου. Στην πορεία αυτή, γνωρίστηκε και με τη Μελίνα Μερκούρη, την οποία μάλιστα αντικατέστησε σε μία από τις παραστάσεις του έργου Ilya Darling του Ζυλ Ντασέν, δείχνοντας την πολυσχιδή της καλλιτεχνική δραστηριότητα.

Το 1970, η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη γνωρίστηκε με τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος εντυπωσιάστηκε από τη φωνή της. Η πρώτη τους συνεργασία πραγματοποιήθηκε σε μια ηχογράφηση που έγινε στο σπίτι του Χατζιδάκι στη Νέα Υόρκη, κατά την οποία ερμήνευσαν κλασικά ρεμπέτικα τραγούδια των Τσιτσάνη, Μάρκου Βαμβακάρη και άλλων σπουδαίων δημιουργών. Η ηχογράφηση αυτή κυκλοφόρησε αργότερα ως δίσκος με τίτλο Η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη στα Λειτουργικά του Μάνου Χατζιδάκι, ο οποίος αποτελεί την τελευταία δισκογραφική ενασχόληση του Χατζιδάκι με τα ρεμπέτικα τραγούδια.

Στο σημείωμά του για τον δίσκο, ο Χατζιδάκις αναφέρει μεταξύ άλλων: "Η Ελευθερία είναι ανεπανάληπτη ακόμα και όταν δοκιμάζει... Της είχα πει πως μια αληθινή τραγουδίστρια περιέχει την τεχνική τελειότητα της Σβάρτσκοπφ και τη γήινη αμεσότητα της Νίνου, και η Ελευθερία αποδεικνύει περίτρανα πως είναι μια αληθινή τραγουδίστρια." Το σχόλιο αυτό αποδεικνύει την εκτίμηση και τον σεβασμό που έτρεφε ο μεγάλος συνθέτης για την ερμηνεία της.

Στο μεταξύ, οι δύο καλλιτέχνες συνεργάστηκαν ξανά το 1971 στο δίσκο Κύκλος του C.N.S., στον οποίο η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη τραγούδησε έξι τραγούδια σε επανεκτέλεση, μετά τον Γιώργο Μούτσιο (με πρώτη εκτέλεση το 1959), σε ποίηση του Μάνου Χατζιδάκι. Η συνεργασία τους αυτή αποτέλεσε μία από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές στην καριέρα της, αναδεικνύοντας την αδιαμφισβήτητη καλλιτεχνική της αξία και τη μοναδικότητα της φωνής της.

Επιστροφή στην Ελλάδα

Δύο χρόνια πριν την πτώση της Χούντας, το 1972, η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη και ο Μάνος Χατζιδάκις επέστρεψαν στην Ελλάδα. Η χρονιά αυτή αποτέλεσε ορόσημο στην καριέρα της Ελευθερίας Παπαδαντωνάκη, με το πιο σημαντικό γεγονός να είναι η έκδοση του δίσκου Ο Μεγάλος Ερωτικός. Ο δίσκος αυτός περιλάμβανε μελοποιήσεις αρχαίας και νέας ελληνικής ποίησης, με θέμα τον έρωτα, και η ερμηνεία της Ελευθερίας Παπαδαντωνάκη έδωσε στην παραγωγή μοναδική συναισθηματική ένταση και ερμηνευτική πληρότητα. Στην ερμηνεία του δίσκου συμμετείχε επίσης ο Δημήτρης Ψαριανός, συμπληρώνοντας την ατμόσφαιρα του έργου. Στα τέλη του ίδιου χρόνου, η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη επιστρέφει στο στούντιο με τον Χατζιδάκι για την ηχογράφηση του Καπετάν-Μιχάλη, ενώ ταυτόχρονα συμμετείχε και στον δίσκο Δώδεκα τραγούδια του Γιώργου Ποταμιάνου, ενός Έλληνα εφοπλιστή, με τον οποίο τη συνέδεε μεγάλη φιλία από την περίοδο της διαμονής της στις Η.Π.Α.

Ωστόσο, ακολούθησε μια περίοδος καλλιτεχνικής αδράνειας, κατά την οποία η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη συμμετείχε φιλικά σε μερικές ταινίες, χωρίς όμως να προχωρήσει σε κάποια αξιόλογη καλλιτεχνική δημιουργία. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, ήρθε σε επαφή με τον συνθέτη Χρήστο Λεοντή, με τον οποίο ωστόσο η συνεργασία τους δεν κατέληξε σε κάτι παραγωγικό. Η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη, σε δηλώσεις της, ανέφερε ότι αυτή η φάση της ζωής της ήταν μια περίοδος ανασφάλειας και προσωπικής σύγχυσης, η οποία την οδήγησε να «χάνεται στα μονοπάτια του μυαλού της».

Η επιστροφή της στο μουσικό προσκήνιο έγινε το 1984, όταν ερμήνευσε τρία τραγούδια στον πρώτο δίσκο του Ηλία Λιούγκου, με τίτλο Νυχτερινή δοκιμασία. Παράλληλα, άρχισε να εμφανίζεται σε μουσικούς χώρους όπως ο «Τιπούκειτος», το «Καφέ-θέατρο» και στον Πύργο του Απόλλωνα. Συνοδευόμενη από τον πιανίστα Γιάννη (Μπαχ) Σπυρόπουλο, ερμήνευε κομμάτια του Μάνου Χατζιδάκι, ελληνικά λαϊκά τραγούδια, αλλά και τραγούδια της τζαζ και της σόουλ ανθολογίας, παρουσιάζοντας ένα ευρύ και πολυδιάστατο ρεπερτόριο.

Το 1985, μια συναυλία στη Ρωμαϊκή Αγορά, στην οποία συμμετείχε και η Δήμητρα Γαλάνη, αποτέλεσε μία από τις τελευταίες της εμφανίσεις επί σκηνής. Στην αρχή, τρομαγμένη από την κοσμοσυρροή, εγκατέλειψε το πάλκο, όμως επέστρεψε τελικά και αποθεώθηκε για την ερμηνεία της, καταδεικνύοντας την ανεξάντλητη ερμηνευτική της δύναμη. Η τελευταία της δισκογραφική εμφάνιση πραγματοποιήθηκε το 1986, όταν ερμήνευσε το Τραγούδι της νύχτας στον δίσκο Τσιμεντένια Τρένα του συγκροτήματος «Τερμίτες» (Μαχαιρίτσας - Μιτζέλος).

Η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη συμμετείχε επίσης στη συναυλία του συγκροτήματος Τσιμεντένιο κονσέρτο στις 27 Σεπτεμβρίου 1986 στο Θέατρο του Λυκαβηττού. Ακολούθησαν κοινές εμφανίσεις στην μπουάτ «Ζυγός» στην Πλάκα, όπου πραγματοποιήθηκε και η τελευταία της εμφάνιση επί σκηνής, ολοκληρώνοντας την καλλιτεχνική της πορεία με μια απόλυτη και συναισθηματικά φορτισμένη στιγμή.

Απόσυρση από το τραγούδι

Μετά την τελευταία της εμφάνιση και την αποχώρησή της από τη σκηνή, η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη αποσύρθηκε οριστικά από τα φώτα της δημοσιότητας. Επέλεξε μια ζωή απομονωμένη, μένοντας με τη μητέρα της και την κόρη της, Ζωή. Παρά τις προσπάθειες αρκετών καλλιτεχνών που την προσέγγισαν με σκοπό την επιστροφή της στην ενεργό δράση, η ίδια απέφυγε τις επανεμφανίσεις, αποξενωμένη από τον καλλιτεχνικό κόσμο και έχοντας αρχίσει να βιώνει σοβαρές ψυχικές διαταραχές.

Η απομόνωση αυτή, σε συνδυασμό με την ψυχική της αναστάτωση, οδήγησαν σε μια δραματική επιδείνωση της υγείας της, και η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη προσβλήθηκε από καρκίνο. Κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου, επί υπουργίας Θάνου Μικρούτσικου, της παραχωρήθηκε ένα εφάπαξ ποσό ύψους 5.000.000 δραχμών, ως αναγνώριση της προσφοράς της στον ελληνικό μουσικό κόσμο.

Η ζωή της, δυστυχώς, έφτασε στο τέλος της στις 18 Ιουλίου 1998, όταν απεβίωσε σε μια κλίνη του νοσοκομείου Μεταξά. Η ταφή της πραγματοποιήθηκε στο κοιμητήριο της Παιανίας, δίπλα από το μνήμα του Μάνου Χατζιδάκι, με τον οποίο συνδέθηκε η καλλιτεχνική της πορεία και ο οποίος υπήρξε καθοριστικός στη σταδιοδρομία της.

Δισκογραφία

Έτος Τίτλος Αριθμός καταλόγου Πληροφορίες

1965 Flery Vanguard LP Ηχογραφημένος στη Νέα Υόρκη με παλιά λαϊκά τραγούδια των Γιάννη Παπαϊωάννου, Πάνου Γαβαλά, Στράτου Ατταλίδη, Στέλιου Καζαντζίδη και σολίστ τον ελληνικής καταγωγής κλαρινίστα Γκας Βάλι.

1971 Ρυθμολογία - Ο Κύκλος του CNS Lyra 3709 LP Μουσική, στίχοι και πιάνο ο Μάνος Χατζιδάκις. Η Φ. Νταντωνάκη στα έξι τραγούδια του CNS.

1972 Ο Μεγάλος Ερωτικός Νότος 3901 LP-CD 11 ποιήματα μελοποιημένα από τον Μάνο Χατζιδάκι και ερμηνευμένα από την Φλέρυ Νταντωνάκη και τον Δημήτρη Ψαριανό (πρώτη δισκογραφική εμφάνισή του).

1972 12 Τραγούδια Margo 8040 LP Ο πρώτος προσωπικός δίσκος της στην Ελλάδα, σε μουσική και στίχους του Γιώργου Ποταμιάνου. Αργότερα, κυκλοφόρησε με εξώφυλλο στα αγγλικά, για τουριστική κατανάλωση, και με τίτλο Greek Landscapes And Moods.

1975 Ο Κύκλος Του CNS - Ο Καπετάν Μιχάλης Νότος 3902 LP Σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η Φλέρυ Νταντωνάκη μαζί με τον Σπύρο Σακκά. Ο Καπετάν Μιχάλης ήταν βασισμένος σε κείμενα του Νίκου Καζαντζάκη και ο Κύκλος σε ποιήματα του Χατζιδάκι.

1977 Γειτονιές Του Φεγγαριού - Χωρίον Ο Πόθος Νότος 3905 LP-CD Σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η Φλέρυ Νταντωνάκη μαζί με τον Ευτύχιο Χατζηττοφή.

1984 Νυχτερινή Δοκιμασία Minos 050 LP-CD Η Φ. Νταντωνάκη μαζί με τη Ζωή Αντιόχου και τον Ηλία Λιούγκο, ο οποίος έγραψε και τα τραγούδια.

1984 Πάμε Μια Βόλτα Στο Φεγγάρι Columbia 170032/3 2LP-CD Συλλογή τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι, όπου η Φ. Νταντωνάκη ερμηνεύει τα Οδός Ονείρων και Πάμε Μια Βόλτα Στο Φεγγάρι. Στο δίσκο συνυπάρχει με τους Γρηγόρη Μπιθικώτση, Σοφία Βέμπο, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Μελίνα Μερκούρη κ.α.

1986 Τσιμεντένια Τραίνα Virgin 50162 LP Δίσκος του συγκροτήματος Τερμίτες, με συμμετοχή της Φ. Νταντωνάκη και της Σοφίας Βόσσου. Η Φ. Νταντωνάκη στο Τραγούδι Της Νύχτας.

1989 Λαϊκά Μονοπάτια Νο 2 MBI 10352 LP Συλλογή τραγουδιών με πολλούς εκτελεστές. Η Φ. Νταντωνάκη στο Δεν Με Πονάς του Π. Γαβαλά, από τον πρώτο δίσκο της.

1989 Λαϊκά Μονοπάτια Νο 5 MBI 10355 LP Συλλογή τραγουδιών με πολλούς εκτελεστές. Η Φ. Νταντωνάκη στο Φύγε Φύγε του Στράτου Ατταλίδη, από τον πρώτο δίσκο της.

1990 The Very Best Of Mikis Theodorakis MBI 10392 LP-CD Συλλογή τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, όπου η Φ. Νταντωνάκη συνυπάρχει με Μελίνα Μερκούρη, Μαίρη Λίντα, Νάνα Μούσχουρη, Μαρία Φαραντούρη κ.α.

1991 Λειτουργικά Σείριος 91005 LP-CD Σε ηχογράφηση του 1970, που έγινε στο σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι στη Νέα Υόρκη, τραγουδά 6 ρεμπέτικα. Επίσης 5 τραγούδια από τον Καπετάν Μιχάλη και δύο από την Εποχή Της Μελισάνθης. Τη συνοδεύει στο πιάνο ο Μ. Χατζιδάκις.

1994 Άπονες Εξουσίες MBI P 105/6 2LP-2CD Ανάμεσα σε 29 τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη υπάρχει το Μάνα Μου Και Παναγιά από την Πολιτεία, τραγουδισμένο από τη Φ. Νταντωνάκη.