200 Έλληνες εκτελούνται από τους Γερμανούς στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, 1 Μαΐου 1944

Την 1η Μαΐου 1944, 200 Έλληνες εκτελούνται από τους Γερμανούς στο σκοπευτήριο της Καισαριανής ως αντίποινα για τη εκτέλεση του υποστράτηγου Κρεχ στους Μολάους.

Οι 200 της Καισαριανής ήταν Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής από τις ναζιστικές δυνάμεις Κατοχής, ως αντίποινα για τη δράση της αντιστασιακής οργάνωσης του ΕΛΑΣ. Η συντριπτική πλειοψηφία των 200 ήταν μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ) και του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), ενώ οι περισσότεροι είχαν παραδοθεί στις δυνάμεις Κατοχής από το προηγούμενο φασιστικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου, δηλαδή της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά.

Από τον Φεβρουάριο του 1937 είχε ξεκινήσει η σύλληψη και συγκέντρωση των κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών κατά του καθεστώτος Μεταξά. Οι κρατούμενοι αυτοί μεταφέρθηκαν σε φυλακές, στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξορίες, όπως το φρούριο της Ακροναυπλίας, οι φυλακές της Κέρκυρας και μικρά νησιά του Αιγαίου. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ελλάδας με τις δυνάμεις του Άξονα τον Απρίλιο του 1941, έγινε και η επίσημη παράδοση των 600 κρατουμένων της Ακροναυπλίας στους Γερμανούς κατακτητές.

Από αυτούς, οι 200 μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα στην Κατούνα, τη Βόνιτσα, το Λαζαρέτο και την Κέρκυρα, ενώ άλλοι 300 οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο Λάρισας-Τρικάλων. Από το τελευταίο, 54 κρατούμενοι εκτελέστηκαν για αντίποινα στο Κούρνοβο στις 6 Ιουνίου 1943. Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών στις 8 Σεπτεμβρίου 1943, οι Γερμανοί μετέφεραν τους Ακροναυπλιώτες της Λάρισας στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου.

Η αφορμή για την εκτέλεση των 200 δόθηκε στις 27 Απριλίου 1944, όταν διμοιρία του 8ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ υπό τον ανθυπολοχαγό του Ελληνικού Στρατού Μανώλη Σταθάκη επιτέθηκε στην περιοχή των Μολάων Λακωνίας κατά του Γερμανού υποστράτηγου (Generalmajor) Φραντς Κρεχ, διοικητή της 41ης Μεραρχίας Οχυρών, και της συνοδείας του, με αποτέλεσμα τον θάνατό τους. Την προηγούμενη ημέρα είχε προηγηθεί η απαγωγή του υποστράτηγου Κράιπε στην Κρήτη από Βρετανούς και Έλληνες αντιστασιακούς. Το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (OSS), σε συνεργασία με το ΕΑΜ, διέδωσε σκόπιμα για λόγους προπαγάνδας ότι ο Κρεχ εκτελέστηκε από τη Γκεστάπο ως αντιφρονούντας, ενώ έδωσε και στη δημοσιότητα ένα πλαστογραφημένο γράμμα του, με το οποίο καλούσε τους Γερμανούς στρατιώτες σε λιποταξία.

Στις 30 Απριλίου 1944, η εφημερίδα «Καθημερινή» δημοσίευσε ανακοίνωση των γερμανικών αρχών Κατοχής με την οποία αναγγελλόταν ότι:

«Την 27ην Απριλίου 1944 κομμουνιστικαί συμμορίαι παρά τους Μολάους κατόπιν μιας εξ ενέδρας επιθέσεως εδολοφόνησαν ανάνδρως έναν Γερμανόν Στρατηγόν και τρεις συνοδούς του. Πολλοί Γερμανοί στρατιώται ετραυματίστησαν. Ως αντίποινα διατάχτηκε: Ο τυφεκισμός 200 Κομμουνιστών την 1.5.1944. Ο τυφεκισμός όλων των ανδρών τους οποίους θα συναντήσουν τα γερμανικά στρατεύματα επί της οδού Μολάων προς Σπάρτην έξωθεν των χωρίων. Υπό την εντύπωσιν κακουργήματος τούτου Έλληνες εθελονταί εφόνευσαν αυτοβούλως 100 άλλους κομμουνιστάς. Ο Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος».

Φυλλάδιο με την ανακοίνωση για την εκτέλεση 200 κομμουνιστών φυλακισμένων στην Καισαριανή την 1η Μαΐου 1944 από τις γερμανικές Αρχές Κατοχής, σε αντίποινα για τον φόνο ενός Γερμανού στρατηγού από Έλληνες αντάρτες.

Η ανακοίνωση αυτή μοιράστηκε και με τη μορφή φυλλαδίου. Παράλληλα, οι οργανώσεις του ΕΑΜ και η Κομματική Οργάνωση Αθηνών του ΚΚΕ κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για τη σωτηρία των 200. Υπήρξαν συνδικαλιστικές και φοιτητικές κινητοποιήσεις, ψηφίσματα από σωματεία, συγκέντρωση συγγενών των μελλοθάνατων στη Μητρόπολη Αθηνών και παρέμβαση του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, ο οποίος όμως δεν κατάφερε να μεταπείσει τους κατακτητές. Όταν αργά τη νύχτα εμφανίστηκε μπροστά στις γυναίκες των κρατουμένων είπε: «Δεν μπορώ να κάνω τίποτα και το μόνο που μου απομένει είναι να παρακαλώ τον Θεό».

Το πρωί της 1ης Μαΐου 1944, οι 200 πολιτικοί κρατούμενοι εκτελέστηκαν με οπλοπολυβόλα στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Οι σοροί τους μεταφέρθηκαν στο Γ΄ Νεκροταφείο Αθηνών και ενταφιάστηκαν σε ατομικούς τάφους. Ανάμεσά τους ήταν ο Μικρασιάτης Ναπολέων Σουκατζίδης, που εκτελούσε και χρέη διερμηνέα στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, και ο Αντώνης Βαρθολομαίος, στελέχη του ΚΚΕ, οι οποίοι ξεχώρισαν για την αυτοθυσία τους. Αρνήθηκαν να σωθούν με την αντικατάστασή τους από άλλους, όπως τους πρότεινε ο Γερμανός διοικητής του στρατοπέδου Καρλ Φίσερ (Karl Fischer). Εκτελέστηκε επίσης ο πρώην βουλευτής του ΚΚΕ Στέλιος Σκλάβαινας.

Ο Βασίλης Μπαρτζιώτας στο βιβλίο του Άστραψε φως η Ακροναυπλία αναφέρει ότι 135 από τους 200 εκτελεσμένους ήταν Ακροναυπλιώτες, δηλαδή πολιτικοί κρατούμενοι ήδη από το καθεστώς Μεταξά. Μεταξύ των εκτελεσθέντων περιλαμβάνονταν επίσης έξι τροτσκιστές και πέντε αρχειομαρξιστές.

Σύμφωνα με την απολογία του στρατηγού Χέλμουτ Φέλμυ στη Δίκη της Νυρεμβέργης, ο Έλληνας συνταγματάρχης Παπαδόγγονας, λόγω προσωπικής συμπάθειας προς τον Κρεχ, διέταξε αυθαίρετα, χωρίς σχετική εντολή από τη Γερμανική διοίκηση ή το Υπουργείο Εσωτερικών, τη θανάτωση 100 αντιστασιακών ή υπόπτων για αντιστασιακή δράση. Παράλληλα, εκτελέστηκαν άλλοι 25 άνθρωποι στην Αθήνα. Συνολικά, τουλάχιστον 325 άτομα εκτελέστηκαν ως αντίποινα για τη δολοφονία του Γερμανού στρατηγού, ενώ υπήρξαν και άλλοι νεκροί κατά την επιστροφή της 117ης Μεραρχίας από τους Μολάους προς τη Σπάρτη. Ο Φέλμυ δικαιολόγησε τον αριθμό των εκτελεσμένων λόγω της στρατιωτικής ιδιότητας του Κρεχ ως διοικητή Μεραρχίας.

Ακόμη και κατά την περίοδο της Κατοχής οργανώθηκαν πράξεις τιμής για τους εκτελεσθέντες. Στις 17 Μαΐου 1944, τμήμα 100 ενόπλων του ΕΛΑΣ κατέθεσε στεφάνι στον χώρο της εκτέλεσης. Έκτοτε, κάθε χρόνο πραγματοποιούνται εκδηλώσεις μνήμης από κόμματα της αριστεράς και τον Δήμο Καισαριανής, που διοργανώνει επίσης αγώνες δρόμου με την επωνυμία «Σουκατζίδεια».

Με αφορμή τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την εκτέλεση των 200 αγωνιστών, πραγματοποιήθηκε στις 6 Απριλίου 2024 μεγάλη επετειακή εκδήλωση-συναυλία στο γήπεδο του Α.Ο. Νήαρ Ηστ Καισαριανής, διοργανωμένη από το ΚΚΕ, με τη συμμετοχή της Μαρίας Φαραντούρη και της Φωτεινής Βελεσιώτου. Στην εκδήλωση παρέστη και η Μάγδα Φύσσα, μητέρα του δολοφονημένου Παύλου Φύσσα, στην οποία η Μαρία Φαραντούρη αφιέρωσε το τραγούδι Το γελαστό παιδί.

Μνημείο στο Σκοπευτήριο Καισαριανής με τα ονόματα των 200 εκτελεσθέντων κομμουνιστών την 1η Μαΐου 1944 από τις ναζιστικές δυνάμεις Κατοχής, σε αντίποινα για τον φόνο ενός Γερμανού στρατηγού από Έλληνες αντάρτες.

Σήμερα, το Σκοπευτήριο Καισαριανής λειτουργεί ως μνημειακός τόπος ιστορικής μνήμης, με χαραγμένα τα ονόματα των 200 εκτελεσθέντων, υπενθυμίζοντας τη θυσία τους για την ελευθερία και την αντίσταση κατά του ναζισμού.