Λίνος Καρζής
Ο Λίνος Καρζής υπήρξε μία από τις ιδιότυπες και πολυσχιδείς μορφές του ελληνικού πνευματικού κόσμου του 20ού αιώνα, με ενεργή παρουσία τόσο στη λογοτεχνία όσο και στο θέατρο. Η χρονολογία γέννησής του ποικίλλει στις πηγές — αναφέρεται είτε το 1894 είτε το 1897 — γεγονός που ενισχύει την αχλύ μυστηρίου γύρω από το πρόσωπό του. Πέθανε το 1978, αφήνοντας πίσω ένα έργο ετερόκλητο αλλά σημαντικό, που αντανακλά τις ανησυχίες και τις αισθητικές αναζητήσεις ενός δημιουργού με ευρεία παιδεία και έντονη κριτική ματιά.
Σπουδές και πρώιμη δραστηριότητα
Ο Λίνος Καρζής σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά δεν ακολούθησε ποτέ το επάγγελμα του δικηγόρου. Από νεαρή ηλικία τον κέρδισαν οι τέχνες, η φιλοσοφία και η λογοτεχνία. Επηρεασμένος από το πνεύμα της εποχής — μια περίοδο πνευματικής ζύμωσης με επίκεντρο τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κουλτούρας και την ανανέωση της γλώσσας και της τέχνης — στράφηκε στην κριτική και καλλιτεχνική δημιουργία.
Λογοτεχνική δραστηριότητα
Η συγγραφική παραγωγή του Καρζή κινείται ανάμεσα στην πεζογραφία, την ποίηση, τη θεατρική γραφή και την κριτική. Υπήρξε αρθρογράφος σε πλήθος περιοδικών και εφημερίδων της εποχής, όπως τα «Νέα Γράμματα», το «Θέατρον», η «Νέα Εστία» και άλλα έντυπα, τα οποία συνιστούσαν το κύριο βήμα της πνευματικής ζωής στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου και της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου.
Τα γραπτά του χαρακτηρίζονται από έναν εσωτερικό λυρισμό, φιλοσοφικό στοχασμό και συχνά κοινωνική ανησυχία. Δεν κατατάσσεται εύκολα σε κάποια σχολή ή ρεύμα· όμως, συγγενεύει ιδιοσυγκρασιακά με τους διανοούμενους της γενιάς του ’30, με τη διαφορά ότι ο ίδιος δεν εντάχθηκε ποτέ σε αυτήν πλήρως. Ακολουθούσε μια πιο ανεξάρτητη πορεία, πολλές φορές εσωστρεφή και απαιτητική ως προς τη σκέψη και το ύφος.
Θεατρική πορεία – Σκηνοθεσία και Δραματουργία
Πιο σημαντική και επιδραστική υπήρξε ίσως η προσφορά του στο θέατρο. Από τη δεκαετία του 1930 και εξής, ο Λίνος Καρζής ασχολήθηκε συστηματικά με τη σκηνοθεσία θεατρικών παραστάσεων, ενίοτε και με τη μετάφραση ή διασκευή θεατρικών έργων. Συνεργάστηκε με σπουδαίους θιάσους, τόσο στο ελεύθερο θέατρο όσο και στο κρατικό — και κυρίως με το Εθνικό Θέατρο, του οποίου υπήρξε τακτικός συνεργάτης.
Οι σκηνοθεσίες του φημίζονταν για τη δραματουργική ακρίβεια, την επιμονή στη γλωσσική καθαρότητα, αλλά και για τη ρηξικέλευθη σκηνογραφία που πρότεινε. Δε δίσταζε να συγκρουστεί με τις κυρίαρχες αντιλήψεις για το ύφος της θεατρικής παράστασης, ενώ υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της δραματουργικής επεξεργασίας του αρχαίου δράματος, όχι ως μουσειακό είδος, αλλά ως ζωντανή τέχνη με σύγχρονο νόημα.
Μετά τον Πόλεμο, ο Καρζής συνέχισε να σκηνοθετεί και να συμμετέχει στην πολιτιστική ζωή, κυρίως μέσα από θέατρα του Κέντρου, διατηρώντας μια φιλοσοφική στάση απέναντι στην τέχνη. Υπήρξε από τους πρώτους στην Ελλάδα που επιχείρησαν έναν «θεατρικό μοντερνισμό» εμπνευσμένο τόσο από τον ευρωπαϊκό υπαρξισμό όσο και από το μεταπολεμικό θέατρο του παραλόγου.
Διανοητικό έργο και θεωρητική σκέψη
Πέρα από τη λογοτεχνία και το θέατρο, ο Καρζής διέπρεψε και ως θεωρητικός του πολιτισμού. Σε πλήθος άρθρων του ανέλυσε θέματα αισθητικής, πολιτικής φιλοσοφίας, γλωσσολογίας, αλλά και θεσμικής λειτουργίας του ελληνικού κράτους και των καλλιτεχνικών οργανισμών. Ήταν έντονα κριτικός απέναντι στην ακαμψία του ελληνικού πανεπιστημιακού συστήματος, την κρατική διαχείριση της τέχνης, αλλά και την ευρύτερη νοοτροπία του ελληνικού αστικού κόσμου, τον οποίο θεωρούσε διστακτικό απέναντι στη δημιουργία.
Έγραφε πάντα με ύφος στοχαστικό, ακόμα και όταν υπήρχε σαφής πολιτική αιχμή — μια στάση που του χάρισε κύρος, αλλά και αποστασιοποίηση από τους πολιτικούς κύκλους.
Η θέση του στη νεοελληνική γραμματεία
Αν και δεν κατατάσσεται στους «πρωταγωνιστές» της λογοτεχνικής σκηνής του 20ού αιώνα (όπως π.χ. οι Σεφέρης, Ελύτης, Θεοτοκάς, Τερζάκης), ο Λίνος Καρζής αποτελεί αναμφισβήτητα μία περιφερειακή αλλά σπουδαία μορφή, που συνέβαλε με συνέπεια και βάθος στον πνευματικό βίο της χώρας. Η συμβολή του στο θέατρο, ιδιαίτερα στην προσπάθεια εκσυγχρονισμού της σκηνοθετικής προσέγγισης, είναι ίσως η πιο διαρκής του παρακαταθήκη.
Θάνατος και υστεροφημία
Ο Λίνος Καρζής πέθανε το 1978, σε ηλικία άνω των 80 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα έργο με διακριτικό αλλά σταθερό αποτύπωμα. Στις επόμενες δεκαετίες, το έργο του παρέμεινε κάπως στην αφάνεια, αν και συχνά ανακαλείται από μελετητές του θεάτρου και της νεοελληνικής κριτικής σκέψης ως παράδειγμα στοχαστικού δημιουργού.
Ένα από τα κύρια προβλήματα που εντοπίζονται σήμερα στην αποτίμηση του έργου του είναι η περιορισμένη έκδοση και κυκλοφορία των γραπτών του, πολλά από τα οποία παραμένουν σε χειρόγραφα ή παλαιές εκδόσεις. Εντούτοις, η ανανέωση του ενδιαφέροντος για την ελληνική σκηνοθεσία και η αναζήτηση πνευματικών προσωπικοτήτων με συνολικό όραμα επαναφέρουν σταδιακά τον Λίνο Καρζή στο προσκήνιο της έρευνας.
Εργογραφία
Εμφανίστηκε στον χώρο της λογοτεχνίας το 1912 δημοσιεύοντας την ποιητική συλλογή Συμφωνίες το οποίο κυκλοφόρησε χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Λίνος Άττις, ενώ το 1916 ακολούθησε η συλλογή Τα Προλεγόμενα και το 1917 η συλλογή Ο νάρθηκας της ζωής. Ξεχώρισε για την ακαδημαϊκού και μνημειώδους χαρακτήρα αντίληψη του σχετικά με το ζήτημα της αναβίωσης του αρχαίου δράματος. Ήταν εκ των ιδρυτών της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και μεταξύ των σημαντικότερων έργων του συγκαταλέγονται τα Προοίμια (1943), Η νύχτα των προφητών - Ζωοφόρος (1959), Οι θυγατέρες της γης μας (1960) και Ελευθώ (1967). Τέλος υπήρξε και μεταφραστής κειμένων αρχαίων δραματουργών όπως ο Αισχύλος (Πέρσες, Προμηθέας Δεσμώτης), ο Σοφοκλής (Τραχίνιαι), ο Ευριπίδης (Μήδεια, Ορέστης, Βάκχαι και Κύκλωψ) και ο Αριστοφάνης (Λυσιστράτη).
Σχόλια