Κωνσταντίνος Μαλέας
Ο Κωνσταντίνος Μαλέας υπήρξε ένας από τους πλέον σημαντικούς μεταϊμπρεσιονιστές Έλληνες ζωγράφους των αρχών του 20ού αιώνα. Μαζί με τον Κωνσταντίνο Παρθένη, θεωρείται ο «πατέρας της μοντέρνας τέχνης στην Ελλάδα», καθώς και ένας από τους πρώτους «υπαιθριστές» καλλιτέχνες που εισήγαγαν νέα αισθητικά ρεύματα στην ελληνική ζωγραφική.
Πρώιμα χρόνια και εκπαίδευση
Ο Μαλέας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη και υπήρξε απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής, στην οποία ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη ζωγραφική. Το 1901 έφυγε για το Παρίσι για να σπουδάσει αρχιτεκτονική. Ωστόσο, η επαφή του με το καλλιτεχνικό περιβάλλον της γαλλικής πρωτεύουσας τον οδήγησε στη ζωγραφική.
Στη Γαλλία παρέμεινε μέχρι το 1908, σπουδάζοντας στην École des Arts Décoratifs και στην École Nationale Supérieure des Beaux-Arts. Εκεί μαθήτευσε στο εργαστήριο του νεοϊμπρεσιονιστή ζωγράφου Ανρί Μαρτέν, ο οποίος επηρέασε έντονα το ύφος του.
Ταξίδια και πρώιμο έργο
Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, ο Μαλέας επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Αμέσως μετά, περιηγήθηκε για δύο χρόνια στην Εγγύς Ανατολή (Αίγυπτος, Λίβανος, Συρία), όπου ασχολήθηκε εντατικά με τη ζωγραφική. Καρπός αυτών των ταξιδιών υπήρξαν ζωγραφικά έργα, σχέδια και κείμενα με περιγραφές των τόπων, τα οποία δημοσίευσε ως ανταποκρίσεις σε εφημερίδες και περιοδικά της Κωνσταντινούπολης.
Το 1910 επέστρεψε και πάλι στη γενέτειρά του, συνεχίζοντας τη ζωγραφική του παραγωγή. Το 1913 παντρεύτηκε την Ελένη Τζορμπατζή από τη Σμύρνη και, μετά από μια σύντομη παραμονή στο Παρίσι, εγκαταστάθηκε το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς στην Αθήνα.
Εγκατάσταση στη Θεσσαλονίκη και η μεγάλη πυρκαγιά
Τον Νοέμβριο του 1913 μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη, όπου ανέλαβε τη θέση του αρχιμηχανικού του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ωστόσο, σε μεγάλη πυρκαγιά που αποτέφρωσε ένα μεγάλο τμήμα του κέντρου της πόλης, κάηκε άγνωστος αριθμός έργων του. Αυτό το γεγονός πιθανώς τον ώθησε να εγκαταλείψει τη Θεσσαλονίκη και να εγκατασταθεί στην Αθήνα το Σεπτέμβριο του 1917.
Διδασκαλία και εκπαιδευτικό έργο
Το 1918 ανέλαβε τη διεύθυνση του νεοσύστατου Μουσείου Λαϊκών Χειροτεχνημάτων, το οποίο είχε ιδρυθεί με απόφαση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Παράλληλα, συνεργάστηκε με την ομάδα των Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Αλέξανδρου Δελμούζου και Δημήτρη Γληνού, η οποία εργαζόταν για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917.
Το ίδιο έτος κυκλοφόρησε το Αναγνωστικό της Α΄ Δημοτικού, το Αλφαβητάρι με τον Ήλιο, το πρώτο αλφαβητάριο γραμμένο στη δημοτική γλώσσα, το οποίο εικονογράφησε ο ίδιος.
Το 1918 διορίστηκε μέλος του Καλλιτεχνικού Συμβουλίου της Εθνικής Πινακοθήκης και αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος της καλλιτεχνικής Ομάδας «Τέχνη». Συμμετείχε σε όλες τις εκθέσεις της τόσο στην Αθήνα όσο και στο Παρίσι (1917-1921).
Καλλιτεχνικά ταξίδια και ώριμη περίοδος
Το 1920 ταξίδεψε στην Πελοπόννησο και στις Κυκλάδες. Τον επόμενο χρόνο συνόδευσε τον αρχαιολόγο Κωνσταντίνο Ρωμαίο σε ανασκαφές στο Θέρμο Αιτωλοακαρνανίας.
Από το 1921 έως το 1923 έζησε και εργάστηκε στη Χίο και τη Λέσβο, ενώ πραγματοποίησε ακόμα ένα ταξίδι στην Εγγύς Ανατολή, με επίκεντρο την Αίγυπτο. Εκεί δημιούργησε μερικά από τα τελευταία έργα του με ανατολίτικες επιρροές.
Μέχρι το 1927 ταξίδεψε συχνά στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Συμμετείχε σε πολλές ομαδικές εκθέσεις και παρουσίασε συνολικά 13 ατομικές εκθέσεις.
Συμμετοχή στα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα
Πέρα από τη ζωγραφική, ο Μαλέας υπήρξε ενεργός στις κοινωνικοπολιτικές συζητήσεις της εποχής του. Υποστήριζε τις μεταρρυθμίσεις που προωθούσε η βενιζελική παράταξη, της οποίας ήταν υποστηρικτής. Αρθρογραφούσε στον «Νουμά», στο «Ελεύθερο Βήμα» και σε περιοδικά τέχνης, προωθώντας τον εκσυγχρονισμό στην εκπαίδευση και την τέχνη.
Θάνατος και κληρονομιά
Ο Κωνσταντίνος Μαλέας πέθανε στις 4 Απριλίου 1928 στην Αθήνα, εγκαταλελειμμένος σχεδόν από όλους, όπως αναφέρουν πηγές της εποχής: «εἰς μίαν ἀθλίαν "κλινικὴν" εἰς τὸ Μαροῦσι […] ἐγκαταλελειμμένος σχεδὸν ἀπὸ ὅλους».
Παρά τον πρόωρο θάνατό του, η συμβολή του στη μοντέρνα ελληνική τέχνη είναι ανεκτίμητη. Το έργο του συνεχίζει να μελετάται και να εκτίθεται, αποτελώντας πηγή έμπνευσης για τις επόμενες γενιές καλλιτεχνών.
Τεχνοτροπία και έργο
Ο Μαλέας θεωρείται ανανεωτής της ελληνικής ζωγραφικής και ο καλλιτέχνης που, από κοινού με τον Κωνσταντίνο Παρθένη, αμφισβητώντας τον ακαδημαϊσμό της προηγούμενης καλλιτεχνικής γενιάς που είχε ως πρότυπο τη Σχολή του Μονάχου, προετοίμασε το έδαφος για τους ζωγράφους της Γενιάς του '30, πολλοί από τους οποίους επηρεάστηκαν σημαντικά από αυτόν.
Στη διαμόρφωση της τεχνοτροπίας του Μαλέα έπαιξε σημαντικό ρόλο η μαθητεία του στο Παρίσι, όπου ήρθε σε επαφή με τα ιμπρεσιονιστικά και μεταϊμπρεσιονιστικά ρεύματα, στα οποία έμεινε πιστός σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του πορείας. Ασχολήθηκε κυρίως με την τοπιογραφία και συγκαταλέγεται στους πρώτους Έλληνες υπαιθριστές. Στα έργα του κυρίαρχο ρόλο έχουν η σχηματοποίηση, το φως και τα δυνατά και καθαρά χρώματα, ενώ κατά τη δεκαετία του 1910 καθιέρωσε στην Ελλάδα την επίπεδη απεικόνιση, η οποία αποτελεί μια βασική αρχή της μοντέρνας τέχνης. Εκτός από τους προβληματισμούς του αναφορικά με τη σύνθεση, απότοκο της επίδρασης του Σεζάν, τείνει σε μία απλοποίηση των όγκων και τη μετατροπή των φυσικών σχημάτων σε αυτόνομες ζωγραφικές φόρμες. Στο έργο του Τρεις Αιγύπτιες, οι οριζόντιες, πλάγιες και κάθετες πινελιές, δημιουργούν έναν κυματισμό στη ζωγραφική επιφάνεια, μεταδίδοντας στον θεατή την εντύπωση που προκαλεί η θέαση των αντικειμένων στο φως της Ανατολής. Οι μορφές παρουσιάζονται ως ρευστοί όγκοι από χρώμα και μοιάζουν να χωνεύονται στον χώρο. Ο Μαλέας θαύμαζε τους Ιμπρεσιονιστές για τον τρόπο που αντιμετώπισαν τα προβλήματα του φωτός, αλλά ο ίδιος επιζήτησε την ουσία ενός τόπου στην ψυχική της διάσταση, γι’ αυτό και εισάγει την προοδευτική πύκνωση του χρώματος, προβάλλοντας τον πλαστικό ρόλο του στα έργα του[14]. Η αξία του έργου του Μαλέα αναγνωρίστηκε νωρίς και τιμήθηκε αναλόγως καθώς το 1923 έλαβε το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών, ενώ πραγματοποιήθηκαν αναδρομικές του εκθέσεις στο Ζάππειο το 1929 και στην Εθνική Πινακοθήκη το 1980.
Εκθέσεις
Παρουσίασε το έργο του σε ατομικές εκθέσεις
Κωνσταντινούπολη, 1910
Σμύρνη, 1911
Θεσσαλονίκη, 1917
«Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός», 1917
«Ανατολή», 1919
Ζάππειο, 1920, 1924
στο εργαστήριο του καλλιτέχνη, Αθήνα, 1920-1921
«Splendid», Σμύρνη, 1920-1921, 1926
Ακαδημία Αθηνών, 1923
Γυμνάσιο Μυτιλήνης, 1923
«Paulus», Μόναχο, 1927
Οι μεταθανάτιες εκθέσεις του έλαβαν χώρα
Ζάππειο, 1928
«Studio», 1935
Μπιενάλε Βενετίας, 1936
«Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός», 1938
ΕΠΜΑΣ, 1980.
Επίσης, πήρε μέρος σε ομαδικές εκθέσεις
Κωνσταντινούπολη, 1904, 1911
Κάιρο, 1909
Θεσσαλονίκη, 1914
«ΣΕΚ», 1915, 1916, 1917, 1921
«Ομάς Τέχνη», 1917, 1919
Παρίσι, 1919
Salon d’ Automne, Παρίσι, 1920
Μυτιλήνη, 1922
Πειραιάς, 1925
«Στρατηγοπούλου, 1925
Οι μεταθανάτιες ομαδικές εκθέσεις του έλαβαν χώρα
Καλλιθέα των ζωγράφων, Λέσχη Καλλιθέας, 1934
Μεταμορφώσεις του Μοντέρνου,
ΕΠΜΑΣ, 1992 κ.α.
Τα έργα του σήμερα
Έργα του βρίσκονται στην ΕΠΜΑΣ, στην Π.Δ. Ρόδου, στην Πινακοθήκη Αβέρωφ, στην Πινακοθήκη του Παρνασσού, στις Συλλογές Κουτλίδη, Λεβέντη, Κατσίγρα, στην Τράπεζα της Ελλάδος, στην Εθνική Τράπεζα κ.α. Δημοσίευσε επίσης άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά. Ένα χρόνο μετά το θάνατό του εκδόθηκε το βιβλίο του Εικόνες λαϊκής αρχιτεκτονικής
Σχόλια